Aleksander Sewer, znany jako Marcus Aurelius Severus Alexander Augustus (urodzony 1 października 208 roku w Emesie lub Arka Cezarei w Fenicji, zmarł 21 marca 235 roku w dzisiejszym Bretzenheim), był cesarzem rzymskim z dynastii Sewerów, rządzącym w latach 222–235.
Życiorys
Był synem Julii Awity Mamei oraz Gesjusza Marcjana (później powszechnie uważano, że był nieślubnym dzieckiem Karakalli). Miał dwie siostry; starsza, której imię nie jest znane, zmarła latem 218 roku, a młodsza, Theoctilia, również nie odegrała znaczącej roli w historii. Jego związki małżeńskie obejmowały Orbianę, poślubioną w sierpniu 227 roku, oraz Memmię, córkę konsulara Sulpicjusza (istnienie tej drugiej żony bywa czasami kwestionowane) – żadne z tych małżeństw nie przyniosło potomstwa.
Przyjął nazwisko Sewer po adopcji w 218 roku przez kuzyna, młodego cesarza Heliogabala. W 222 roku Heliogabal, który stał się niepopularny z powodu swoich obyczajowych ekscesów i despotycznych zachowań, został zamordowany z inicjatywy matki Sewera, Julii Mamei. W tym samym roku Aleksander, który już wcześniej miał tytuł cezara, został ogłoszony cesarzem rzymskim (ostatnim z dynastii Sewerów). W momencie objęcia rządów Aleksander miał zaledwie trzynaście lat, więc rzeczywista władza znajdowała się w rękach jego matki Julii Mamei i babki, Julii Mezy, która miała istotny wpływ również za czasów jego poprzednika.
Nieograniczony despotyzm Heliogabala, który doprowadził do jego upadku, zmusił opiekunki Aleksandra – jego matkę i babkę, a także wspierających je senatorów – do zastosowania ostrzejszych metod wychowawczych wobec młodego władcy. W rezultacie Aleksander, mimo osiągnięcia pełnoletniości, pozostawał pod silnym wpływem swoich opiekunów i doradców. Próbowali oni zmienić politykę wewnętrzną, dzieląc się władzą z senatem i ograniczając przywileje wojskowych. Senat, który za czasów poprzedników miał jedynie fasadową rolę, znowu stał się jednym z kluczowych ośrodków władzy państwowej. Na czele doradców władcy stanął ceniony prawnik Ulpian Domicjusz. Jednakże, próba uniezależnienia się od wojska – a zwłaszcza pretorianów – napotkała liczne trudności. Pierwszą ofiarą tej walki był sam Ulpian, którego żołnierze zamordowali w 228 roku. Dodatkowo, niepopularność cesarza potęgowała jego matka, znana z żądzy władzy i bogactwa.
W 227 roku Aleksander, za radą matki, ożenił się z Sallustią Orbianą. Gdy jednak żona zaczęła zdobywać jego uznanie, Julia Mamea, zazdrosna o jej wpływy, podjęła działania przeciwko niej. Najpierw doprowadziła do skazania jej ojca, a następnie do wygnania Orbiany do Afryki. Według Herodiana wydarzenia te działy się wbrew woli samego Aleksandra.
Pomimo swojej łagodnej natury, Aleksander nie miał doświadczenia militarnego i był wyraźnie niechętny wojnie. Jednakże agresja ze strony perskich Sasanidów oraz całkowite rozbicie rzymskich wojsk na Wschodzie zmusiły go do podjęcia zdecydowanych działań. Stanął na czele armii, która wyruszyła na Wschód i mimo że nie dowodził nią osobiście, odniósł spektakularne zwycięstwo nad perskim królem Ardaszirem I (wojna perska 232–233).
Niedługo później wybuchła wojna z Germanami, w trakcie której cesarz popełnił poważny błąd, obejmując bezpośrednie dowództwo nad żołnierzami, którzy go nienawidzili za ograniczenie ich praw. Aleksander próbował zyskać na czasie, zanim wierne mu legiony z wojny perskiej dotrą nad Ren, i rozpoczął negocjacje z Germanami. Po zawarciu ugody z barbarzyńcami został zamordowany przez legionistów, którzy uznali pokojowo nastawionego Aleksandra za niegodnego purpury (21 marca 235 roku). Nowym cesarzem został Gajusz Juliusz Werus, znany jako Maksymin Trak.
Śmierć Aleksandra, ostatniego władcy z dynastii Sewerów, symbolicznie kończy okres w historii cesarstwa nazywany pryncypatem. Był on ostatnim cesarzem, który otwarcie hołdował zasadom rządzenia wprowadzonym przez Oktawiana Augusta. Po jego zabójstwie rozpoczął się głęboki kryzys, który trwał 50 lat w państwie rzymskim.
Działalność publiczna
Źródła pisane oraz znaleziska archeologiczne potwierdzają, że rządy młodego Sewera charakteryzowały się znaczną aktywnością budowlaną – przede wszystkim w Wiecznym Mieście, gdzie powstało wiele obiektów użyteczności publicznej. Oprócz dokończenia term Karakalii i renowacji term Nerona, w pobliżu tych drugich wzniesiono nowe, okazałe łaźnie publiczne nazwane imieniem cesarza (thermae Alexandrinae). Eliusz Lampridiusz informuje, że młody władca ozdobił Rzym nową bazyliką, akweduktem swojego imienia oraz licznymi posągami. Był również fundatorem drugiej świątyni Jowisza – jako Mściciela (łac. Ultor), co zostało uwiecznione na jego monetach (sestercach i dupondiusach). Ta działalność, mająca na celu zwiększenie popularności młodego cesarza, nie wystarczyła jednak do utrzymania spokoju w mieście, co potwierdzają krwawe zamieszki z 228 roku.
Wobec chrześcijan był tolerancyjny, co podkreśla Historia Augusta.
Jego biograf w Historia Augusta twierdzi również, że Aleksander znacznie obniżył podatki publiczne, dążył do korzystnych zmian w gospodarce pieniężnej oraz w imieniu matki wprowadził świadczenia alimentacyjne dla dzieci; ponadto pomagał ubogim i zwalczał nadmiar luksusu w ubiorach Rzymian.
W literaturze
Aleksander, jako dobry i mądry władca, jest jednym z bohaterów dramatu „Irydion” autorstwa Zygmunta Krasińskiego.
Przypisy
Bibliografia
Max Cary, Howard Hayes Scullard: Dzieje Rzymu: Od najdawniejszych czasów do Konstantyna. Tłum. Jerzy Schwakopf. T. 2. Warszawa: PIW, 1992. ISBN 83-06-01859-1. Brak numerów stron w książce.
Herodian: Historia cesarstwa rzymskiego. Przekład, wstęp i komentarz Józef Wolski. Wrocław: Ossolineum, 2004. Brak numerów stron w książce.
Historycy cesarstwa rzymskiego. Żywoty cesarzy od Hadriana do Numeriana. Przekład, wstęp i komentarz Hanna Szelest. Warszawa: Czytelnik, 1966. Brak numerów stron w książce.
Tadeusz Kotula: Septymiusz Sewerus, cesarz z Lepcis Magna. Wrocław: Ossolineum, 1987. Brak numerów stron w książce.
Aleksander Krawczuk: Poczet cesarzowych Rzymu. Warszawa: Iskry, 2006. Brak numerów stron w książce.
Aleksander Krawczuk: Poczet cesarzy rzymskich. Warszawa: Iskry, 2006. Brak numerów stron w książce.
Jan Prostko-Prostyński i in.: Słownik cesarzy rzymskich. Poznań: Wyd. Poznańskie, 2001, s. 125–128. ISBN 83-7177-185-1.
Piotr Iwaszkiewicz, Wiesław Łoś, Marek Stępień: Władcy i wodzowie starożytności. Słownik. Warszawa: WSiP, 1998. ISBN 83-02-06971-X. Brak numerów stron w książce.
