Aleksander Radwan Rypiński (urodzony 10 września 1809 roku w majątku Stajki koło Witebska, zmarł 8 listopada 1886 roku w Strohanach w guberni witebskiej) był powstańcem listopadowym, działaczem na emigracji, pamiętnikarzem, wolnomularzem, dwujęzycznym poetą polsko-białoruskim, tłumaczem oraz etnografem, związanym z ruchem towiańczyków.
Młodość i powstanie listopadowe
Urodził się w majątku Stajki jako syn Feliksa Rypińskiego oraz Elżbiety Zbrożek. Edukację odbył w Witebsku.
29 grudnia 1828 roku wstąpił do armii rosyjskiej, gdzie służył jako podchorąży w 7 Rewelskim Pułku Piechoty. Od 15 stycznia 1829 roku był uczniem szkoły podchorążych w Dyneburgu. Uczestniczył w powstaniu listopadowym, walcząc w 7 Pułku Piechoty Liniowej jako podporucznik (od 15 czerwca). Razem z Emilią Plater, Lucjanem Platerem i innymi podchorążymi z Dyneburga tworzył plany (które nigdy nie zostały zrealizowane) ataku na miejscową twierdzę. 13 lipca przeszedł wraz z generałem Antonim Giełgudem do Prus, gdzie został internowany.
Na emigracji
Po klęsce powstania listopadowego, Rypiński, wraz z tysiącami innych Polaków, udał się na emigrację do krajów zachodnioeuropejskich, w tym m.in. do Francji i Anglii. W Paryżu pracował jako rysownik i spisał swoje pamiętniki, które częściowo wydano za sprawą F. Wrotnowskiego. W 1838 roku przekazał 28 portretów ze swojej prywatnej kolekcji nowo powstałej Bibliotece Polskiej w Paryżu.
W numerze „Demokraty Polskiego” z 9 czerwca 1842 roku, Organ Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, wymienia Rypińskiego jako jednego z „celniejszych uczniów” Andrzeja Towiańskiego. Jego podpis znalazł się pod listem otwartym towiańczyków do ministra spraw wewnętrznych Francji, Tanneguya Duchâtela, w którym wyrażali zaniepokojenie wydaleniem ich lidera, Andrzeja Towiańskiego, z Francji.
W 1846 roku przeniósł się do Londynu, gdzie nauczał rysunku, języków obcych oraz matematyki. Zajmował się również fotografią (Robert Bielecki zalicza Rypińskiego do grona pierwszych polskich fotografów). Był jednym z założycieli wolnomularskiej organizacji w Londynie – Polish National Lodge. W 1850 roku przystąpił do Grona Historycznego Polskiego. W Tottenham, przy 5 Grove Place, założył drukarnię, w której publikował swoje utwory (m.in. „Poezje Aleksandra Rypińskiego pisane na pielgrzymstwie”, z jednym egzemplarzem ofiarowanym Adamowi Mickiewiczowi) oraz sześć wydań „Demokraty Polskiego” (od października do grudnia 1852 roku). Zerwał współpracę z TDP z powodu działań Towarzystwa Literackiego Przyjaciół Polski w Londynie. W 1857 roku sprzedał drukarnię Zenonowi Świętosławskiemu. Pod koniec życia skorzystał z amnestii carskiej i powrócił do rodzinnych stron, gdzie zamieszkał i zmarł w Strohanach, w powiecie witebskim.
Twórczość
Rypiński był autorem etnograficznego dzieła „Białoruś” (Paryż, 1840), ballady białoruskiej „Naczyścik” oraz wielu innych utworów poetyckich. Jako pierwszy zajął się badaniami białoruskiej poezji ludowej, a także badał folklor ukraiński. Pozostawił po sobie „Krótki Rys Historyi Powstania Powiatu Dziśnieńskiego w Litwie, w Gubernii Mińskiej”.
Poniżej znajduje się wybór dzieł literackich Rypińskiego, sporządzony na podstawie listy prof. Mikołaja Chaustowicza z Katedry Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego:
- Białoruś (Paryż, 1840)
- Wiersz do jenerała Dembińskiego (Londyn, 1852)
- Polska, poemat J.C. Fergusona. Z angielskiego przełożył A. R. (Londyn, 1852)
- Raj i Peri. Poemat wyjęty z Lalli-Ruk, pana T. Moore z jego popiersiem. Z angielskiego przełożył Alexander Rypiński (Londyn, 1852)
- Wiersz do Xięcia Adama Czartoryskiego (Londyn, 1853)
- Poezije Alexandra Rypińskiego, pisane na pielgrzymstwie. (Z muzyką i rycinami) (Londyn, 1853)
- Poezije Alexandra Rypińskiego, pisane na pielgrzymstwie. Związ IIgi. Ozdobiony Skałorytami. Londyn, 1853. Cisk i nakład autora.
- Nasze więc górą! Śpiew historyczny (Londyn, 1853)
- Sierżant filozof. Lejenda. Albo sen o przechodzieniu dusz. (Pogańskie Metempsychosis). Zabytek z dawnej wojenki. Napisał Alexander Rypiński. Wyjątek z drugiego zeszytu jego Poezij. Z popiersiem Autora (Londyn, 1854)
- Niaczyścik, ballada białoruska
- Wiersz do pułkownika Krystyna Lacha Szyrmy (Londyn, 1857)
- Dwoje objawień. Poemat dziejowy (Londyn, 1857)
- Kilka pieśni okolicznościowych (Londyn, 1857)
- Zakwefiony Prorok Korazanu. Poemat wyjęty z Lalli-Ruk. Z angielskiego na ojczysty język przełożył Alexander Rypiński, z rycinami. Londyn 1857(?)
- The Sergeant Philosopher, a Legend, po angielsku
- Tenże Sierżant w dwóch językach: polskim i angielskim
- Lieut. A. Rypiński’s Three Short Polish Poems on the last war with Russia
Przypisy
Linki zewnętrzne
Zobacz zbiór prac tego autora w Wikilivres (dawniej Bibliowiki)
Dzieła Aleksandra Rypińskiego w bibliotece Polona
