Aleksander Roman Boroński (urodzony 3 marca 1893 w Drohobyczu, zmarł 3 lutego 1975 w Warszawie) był majorem artylerii Wojska Polskiego.
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Był synem Grzegorza oraz Antoniny z Jaremów. Miał trzech braci i trzy siostry. Jego ojciec pracował jako górnik naftowy. Przed wybuchem I wojny światowej został wysłany do pracy na Bliskim Wschodzie. W momencie rozpoczęcia wojny przebywał już w Grecji, gdzie został internowany przez Greków jako obywatel Austro-Węgier w obozie na wyspie Korfu, gdzie nie dożył końca wojny.
Aleksander Roman Boroński od 1901 roku uczęszczał najpierw do czteroklasowej szkoły powszechnej, a później do Gimnazjum Franciszka Józefa w Drohobyczu, gdzie w czerwcu 1913 roku zdał egzamin maturalny. W podobny sposób jak wielu jego rówieśników z Drohobycza, od września 1911 roku angażował się w działalność niepodległościową jako zarzewiak oraz członek XXXVI Polskiej Drużyny Strzeleckiej. Po zakończeniu edukacji w szkole średniej, został przyjęty na Wydział Prawa Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie.
I wojna światowa
Nie zdążył jednak rozpocząć studiów, gdyż 1 sierpnia 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Trzy dni później został wcielony do 3 Galicyjskiego Pułku Artylerii Fortecznej Księcia Franza Ulricha Kinsky’ego w Przemyślu i skierowany do Szkoły Jednorocznych Ochotników przy tym pułku. W trakcie pierwszego oblężenia Twierdzy Przemyśl bronił fortu IX Ujkowice wraz ze swoją 12 baterią. Po zakończeniu oblężenia Szkoła Jednorocznych Ochotników została przeniesiona 1 listopada 1914 roku do Budapesztu.
21 maja 1915 roku, po ukończeniu szkoły, został mianowany kadetem rezerwy i przeniesiony do Bisambergu pod Wiedniem na stanowisko oficera 6 baterii w 6 Dywizjonie Artylerii Fortecznej. Tam, 30 grudnia 1915 roku, awansował na podporucznika rezerwy. W tym czasie uczestniczył w pracach fortyfikacyjnych w Wiedniu Północnym. W lutym 1916 roku powierzono mu rolę oficera ogniowego 10 baterii, a następnie został wysłany na front wołyński nad Styrem i Strypą, a po dziewięciu miesiącach na front włoski nad rzeką Isonzo. Po intensywnych walkach, w maju 1917 roku, został odesłany na tyły do Wiednia, a w czerwcu ponownie skierowany na front w Tyrolu Południowym jako dowódca baterii w 13 pułku artylerii ciężkiej. Po zakończeniu walk otrzymał urlop w celu podjęcia studiów.
Działalność niepodległościowa
Do Drohobycza wrócił 20 października 1918 roku, gdzie wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej. 3 listopada 1918 roku, na czele oddziału Polskiej Organizacji Wojskowej, uczestniczył w zajmowaniu koszar w Drohobyczu oraz w rozbrajaniu ukraińskiej policji, po czym musiał się ukrywać. Ukraińcy wyznaczyli nagrodę za jego ujęcie. Zatrzymany przypadkowo, zdołał uciec z transportu kolejowego. Tropiony przez ukraińskich żandarmów, 20 kwietnia 1919 roku, przy pomocy rodziny Jaklińskich z Polskiej Organizacji Wojskowej w Schodnicy, przedostał się przez Karpaty do Budapesztu wraz z Zygmuntem Apoloniuszem Grabowieckim i Kazimierzem Bronisławem Paszyńskim, a następnie do Krakowa.
W Wojsku Polskim
1 maja zameldował się na Stacji Zbornej dla Oficerów w Krakowie. Początkowo przydzielono go do 2 pułku artylerii górskiej, a 25 maja 1919 roku do 6 baterii 6 pułku artylerii polowej, którym dowodził ppłk Teodor Nałęcz-Tański. Pełnił w nim rolę oficera ogniowego. W pierwszej połowie lipca ukończył francuski kurs artylerii polowej w Modlinie, prowadzony przez mjr. Jean Toussaint. 30 lipca 1919 roku został skierowany na II kurs Szkoły Oficerów Wojsk Samochodowych przy Autonaczelnictwie w Krakowie (dowódca szkoły – kpt. dr Tadeusz Piotrowski). Po ukończeniu kursu objął obowiązki referenta w Sekcji Wojsk Samochodowych Departamentu Wojsk Technicznych Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie, kierowanej przez ppłk Wincentego Podgórskiego.
Służba w artylerii przeciwlotniczej
Podczas wojny polsko-rosyjskiej, na przełomie czerwca i lipca 1920 roku, w Warszawie rozpoczęto tworzenie pierwszej polskiej jednostki artylerii przeciwlotniczej – Dywizjonu Szkolnego Artylerii Zenitowej. Z uwagi na to, że w dywizjonie znajdowało się 28 pojazdów samochodowych i 4 motocykle, potrzebny był oficer, który zarządzałby gospodarką samochodową w jednostce oraz miałby wiedzę na temat sprzętu artyleryjskiego. Idealnym kandydatem okazał się artylerzysta z wykształceniem samochodowym, którym był por. Aleksander Roman Boroński. Sekcja Wojsk Samochodowych z niechęcią oddała dobrego specjalistę.
1 lipca 1920 roku w Warszawie rozpoczął się kurs dla 12 oficerów – przyszłych przeciwlotników, prowadzony przez dwóch francuskich kapitanów: Louisa Benarda i Ernesta Jeana Renauda. W sierpniu pierwsze baterie wykorzystano do obrony przeciwlotniczej Warszawy. Po zakończeniu działań wojennych w Dywizjonie Szkolnym Artylerii Zenitowej, w styczniu 1921 roku, utworzono Oddział Szkolny Samochodowy, którym dowodził por. Aleksander Roman Boroński. Oprócz zarządzania gospodarką samochodową, otrzymał również kluczowe zadanie szkolenia kierowców.
Po każdej wojnie zazwyczaj następuje demobilizacja, co miało miejsce także po zakończeniu wojny polsko-rosyjskiej. 7 lipca 1921 roku por. Aleksander Roman Boroński złożył raport o swoje zdemobilizowanie. Mimo pozytywnych opinii przełożonych oraz propozycji pozostania w służbie stałej złożonej przez dowódcę Baterii Zapasowej Artylerii Zenitowej ppłk. Leopolda Izydora Połoszynowicza, por. Boroński podtrzymał swoją decyzję i 25 października 1921 roku został zwolniony do rezerwy.
Po demobilizacji
Po powrocie do Drohobycza osiedlił się przy ul. Stryjskiej 43. Pracował początkowo jako robotnik w Kopalni Ropy Naftowej „Tryskaj” w Borysławiu, jednocześnie ucząc się w Krajowej Szkole Górniczej i Wiertniczej. Następnie był asystentem kierownika w kopalniach „Tryskaj” i „Milano”. Po ukończeniu szkoły pełnił obowiązki kierownika kopalni „Pontresina” w Borysławiu.
Ponownie w artylerii przeciwlotniczej
2 grudnia 1925 roku Minister Spraw Wojskowych powołał kpt. rez. Aleksandra Romana Borońskiego do służby czynnej z dniem 21 stycznia 1926 roku w stopniu kapitana ze starszeństwem z dnia 1 lutego 1925 roku i 2. lokatą w korpusie oficerów zawodowych artylerii. Następnie skierowano go na trzymiesięczny kurs dla oficerów obrony przeciwlotniczej przy 1 Pułku Artylerii Przeciwlotniczej. Już podczas kursu, pod koniec lutego, przejął referat samochodowy od kpt. Stanisława Krzywobłockiego. 31 października 1927 roku rozpoczął dowodzenie 5 baterią.
Rok 1928 był pełen ważnych wydarzeń. 11 lutego zawarł związek małżeński z Anną Michaliną Tomaszczyk w kościele Zbawiciela w Warszawie, a 8 października urodził mu się syn Jerzy. Kilka dni przed tym, kpt. Boroński przejął dowodzenie 1 baterią. 8 listopada 1930 roku powierzono mu dowodzenie I dywizjonem. Rok później na świat przyszła jego córka Izabela. W kwietniu 1932 roku został skierowany na kurs doskonalący do Szkoły Strzelania Artylerii w Toruniu.
Ważnym etapem jego kariery wojskowej było wyznaczenie na stanowisko I oficera Sztabu 11 Grupy Artylerii. Na tym stanowisku, szczególnie w latach 1936–1938, kiedy to podległe jednostki zostały szybko rozbudowane i wprowadzano nowe typy dział przeciwlotniczych, wykazywał się ogromnym zaangażowaniem i profesjonalizmem. Brał udział w pracach wielu istotnych komisji zarówno w kraju, jak i za granicą (w grudniu 1935), gdzie zawsze prezentował doskonałą znajomość tematu oraz obiektywne podejście do poruszanych zagadnień.
Awanse na stopień majora uzyskał ze starszeństwem z dnia 19 marca 1937 roku i 5. lokatą w korpusie oficerów artylerii. W 1938 roku objął dowodzenie IV dywizjonem 1 Pułku Artylerii Przeciwlotniczej w Warszawie. Na tym stanowisku czekało na niego wiele zadań, w tym przeniesienie do nowych koszar na Wawrzyszewie oraz zdobywanie doświadczeń szkoleniowych w przygotowywaniu kadry i żołnierzy do działań bojowych z nowoczesnym sprzętem, jakim były 75 mm armaty przeciwlotnicze wz. 36. Do jego zadań należało również szkolenie poligonowe oraz ćwiczenia z wojskami, zarówno doświadczalne, jak i mobilizacyjne. Warto również wspomnieć o dwukrotnym bojowym rozwinięciu baterii dywizjonu w obronie przeciwlotniczej Warszawy w okresach września i października 1938 oraz kwietnia i maja 1939 roku.
Kampania wrześniowa
W sierpniu 1939 roku powierzono mu dowodzenie nowo formowaną jednostką – 4 Dywizjonem Artylerii Przeciwlotniczej w Kutnie, jednak nie zdążył objąć tego stanowiska. 24 sierpnia 1939 roku rozpoczęła się mobilizacja alarmowa jednostek artylerii przeciwlotniczej. W ramach przydziału mobilizacyjnego został wyznaczony do dowództwa Korpusu Interwencyjnego gen. bryg. Stanisława Skwarczyńskiego na stanowisko dowódcy obrony przeciwlotniczej. Uczestniczył w bitwie pod Iłżą w dniach 7–9 września, a następnie próbował przedostać się w kierunku południowo-wschodnim.
Internowanie na Węgrzech i niewola niemiecka
18 września 1939 roku, wraz z 200-osobową grupą żołnierzy, przekroczył granicę węgierską na Przełęczy Tatarskiej, a następnie został osadzony w obozie internowania w Egerze. Pomimo trudnych warunków obozowych, zorganizował kurs mechaników samochodowych oraz nauki jazdy dla osób przebywających w obozach internowania oraz dla Węgrów. W obozie tym przebywał do 19 listopada 1944 roku, kiedy to razem z grupą oficerów i żołnierzy został przetransportowany przez Niemców najpierw do Keisersteinbruch koło Eisenstadt w Austrii, a następnie do kilku innych oflagów oraz obozów pracy w Austrii i Niemczech. W ostatnim z tych obozów – Oflagu III A w Genshagen pod Berlinem – został uwolniony przez wojska radzieckie. 22 czerwca 1945 roku opuścił oboz i powrócił do kraju.
W czasie wojny jego żona, Anna Michalina, przebywała z dziećmi w Dąbrówce pod Radzyminem. Tuż po wyzwoleniu doświadczył osobistej tragedii – 23 września 1944 roku zmarła jego córka Izabela.
3 lipca 1945 roku mjr Aleksander Roman Boroński zgłosił się przed Wojskową Komisją Poborowo-Rejestracyjną w Rejonowej Komendzie Uzupełnień Warszawa Miasto. Przeszedł badania lekarskie, uzyskując kategorię zdrowia A oraz kartę rejestracyjną. Nie został jednak powołany do czynnej służby wojskowej, mimo że dwukrotnie zwracał się do Rejonowej Komendy Uzupełnień.
W cywilu
W sierpniu 1945 roku podjął pracę cywilną w Polskich Liniach Lotniczych „Lot”, początkowo jako urzędnik, a później awansował na kierownika oddziału. Od września 1945 roku pełnił funkcję naczelnika Wydziału Ruchu Osobowego w Dyrekcji Państwowej Komunikacji Samochodowej w Warszawie, a od stycznia 1952 roku był samodzielnym referentem w Warszawskich Zakładach Kinotechnicznych. W grudniu 1952 roku został zatrudniony w Państwowych Wydawnictwach Szkolnictwa Zawodowego w Warszawie na stanowisku redaktora, gdzie pracował przez 15 lat. 31 października 1967 roku przeszedł na emeryturę.
Był autorem wspomnień pt.: Skok w nieznane. Z wypraw do Madziarów.
Zmarł 3 lutego 1975 roku w Szpitalu Wolskim w Warszawie, a jego ciało zostało pochowane na cmentarzu parafialnym w Puszczy Mariańskiej koło Skierniewic.
Awanse
podporucznik – 30 grudnia 1915
porucznik – 1 maja 1918
kapitan – 2 grudnia 1925
major – 19 marca 1937
Ordery i odznaczenia
Medal Niepodległości (9 listopada 1933)
Srebrny Krzyż Zasługi (19 marca 1937)
Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
Krzyż Wojskowy Karola (Austro-Węgry)
Srebrny Wojskowy Krzyż Zasługi z Mieczami (Austro-Węgry)
Brązowy Wojskowy Medal Zasługi (Austro-Węgry)
Przypisy
Bibliografia
Aleksander Roman Boroński, Skok w nieznane. Z wypraw do Madziarów, red. nauk. Zbigniew Moszumański, Wydawnictwo Comandor, Warszawa 2004, ISBN 83-89722-01-1
Zbigniew Z. Moszumański, 1. Pułk Artylerii Przeciwlotniczej 1920–1939 imienia Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego, wyd. 1, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2005, ISBN 83-88773-66-6, OCLC 70682231. Brak numerów stron w książce
Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych.
Rocznik Oficerski 1923. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, 1923. [dostęp 2016-06-05].
Rocznik Oficerski 1924. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, 1924. [dostęp 2016-06-11].
Rocznik Oficerski 1928. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, 1928. [dostęp 2016-06-11].
Rocznik Oficerski 1932. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, 1932. [dostęp 2016-06-11].
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
