Aleksander Pruszczyński

Aleksander Pruszczyński (urodzony 15 grudnia 1902 w Warszawie, zmarły 1 lutego 1980 w Łodzi) to polski lekarz internista, patomorfolog, ekspert w dziedzinie patomorfologii, onkologii oraz cytochemii. Był on twórcą patomorfologicznej szkoły naukowej, profesorem Uniwersytetu Warszawskiego, współzałożycielem i kierownikiem Katedry Anatomii Patologicznej Uniwersytetu Łódzkiego, a także kierownikiem Zakładu Anatomii Patologicznej WAM. Pełnił funkcję profesora oraz prorektora Akademii Medycznej w Łodzi i w 1975 roku otrzymał tytuł doctor honoris causa.

Życiorys

Okres II RP

Urodził się i dorastał w Warszawie. W 1920 roku, jako osiemnastolatek, ochotniczo wstąpił do 5 pułku piechoty Legionów. Maturę uzyskał w 1923 roku w Gimnazjum im. Lelewela, a następnie rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego. Już w trakcie studiów pracował pod okiem prof. Ludwika Paszkiewicza, uznanego patomorfologa w Zakładzie Anatomii Patologicznej. Jego pierwsze publikacje, dotyczące raka jądra oraz złośliwego nowotworu nabłonkowego, ukazały się w 1928 roku w czasopismach „Nowotwory” i „Biuletyn”. W czerwcu 1929 roku uzyskał stopień doktora wszech nauk lekarskich.

W latach:

1929–1933 – pełnił funkcję starszego asystenta w Zakładzie Anatomii Patologicznej, jednocześnie pracując jako wolontariusz w II Klinice Chorób Wewnętrznych Witolda Orłowskiego (1931–1932).
1933–1936 – pracował w Szpitalu Wolskim jako asystent na oddziale chorób wewnętrznych i gruźliczych pod kierownictwem Anastazego Landaua, pozostając w kontakcie z Zakładem Anatomii Patologicznej, gdzie zajmował się problematyką marskości wątroby.
1935–1938 – prowadził badania nad nowotworami złośliwymi w Zakładzie Biologii Instytutu Radowego im. M. Curie-Skłodowskiej (jako stypendysta Fundacji im. Jakuba Potockiego) oraz w Zakładzie Anatomii Patologicznej (od kwietnia 1936 jako starszy asystent). W tym okresie rozwijał zastosowanie hodowli tkanek w badaniach nowotworów, współpracując z Ludwikiem Hirszfeldem, twórcą seroantropologii, badając znaczenie odczynów serologicznych w gruźlicy oraz raku.
1938–1939 – prowadził badania w Klinice W. Orłowskiego nad wpływem tarczycy na organizm. W tym czasie był również rzeczoznawcą medycznym ZUS oraz aktywnym członkiem Zrzeszenia Asystentów UW i Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego.

Lata II wojny światowej

W 1939 roku, podczas obrony Warszawy, pełnił funkcję komendanta filii Szpitala Ujazdowskiego przy ul. Piusa XI 15 (obecnie ul. Piękna). Po kapitulacji miasta został zdemobilizowany. Pracował w okresie:

od końca października 1939 do marca 1942 – w Zakładzie Anatomii Patologicznej UW (od 1940 jako adiunkt).
od marca 1942 do września 1944 – w Szpitalu Zakaźnym św. Stanisława przy ul. Wolskiej jako kierownik prosektury.

Był również uczestnikiem tajnego nauczania medycyny na Uniwersytecie Warszawskim (Szkoła Zaorskiego) oraz Uniwersytecie Ziem Zachodnich, prowadząc wykłady i ćwiczenia z anatomii patologicznej, histologii prawidłowej i embriologii. W czasie powstania warszawskiego jako żołnierz Armii Krajowej zorganizował i prowadził punkt opatrunkowy przy ul. Chmielnej 43. Po wydostaniu się z obozu przejściowego w Pruszkowie przez pół roku pracował jako lekarz rejonowy w Ćmielowie.

Lata powojenne

Na początku 1945 roku Aleksander Pruszczyński powrócił na stanowisko starszego asystenta w Zakładzie Anatomii Patologicznej UW. W lipcu tego roku uzyskał habilitację na podstawie pracy dotyczącej „Wpływu tarczycy na ogólny stan ustroju, morfologiczny stan krwi oraz narządy wewnętrznego wydzielania”. Od stycznia następnego roku był adiunktem Zakładu, a w lipcu mianowany profesorem nadzwyczajnym oraz kierownikiem Katedry Anatomii Patologicznej, która była tworzona w nowej uczelni łódzkiej.

Zaangażował się w tworzenie Uniwersytetu Łódzkiego. W 1951 roku wspominał ówczesną sytuację:

Pierwszą siedzibą I Katedry i Zakładu Anatomii Patologicznej Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Łódzkiego, kierowanej przez A. Pruszczyńskiego, był budynek prosektorium Szpitala im. Norberta Barlickiego. W skład zespołu pracowników wchodził Witold Niepołomski oraz lekarze Józef Szamborski i Andrzej Piotrowski. Zajęcia dydaktyczne prowadzone były z pomocą studentów starszych lat studiów, wśród których znajdowało się wielu późniejszych profesorów. Ze względu na brak własnych sal i sprzętu, ćwiczenia z histopatologii odbywały się w Katedrze i Zakładzie Histologii i Embriologii przy ul. Narutowicza 60.

Po wyjeździe do Warszawy profesora Józefa Laskowskiego w 1947 roku, Aleksander Pruszczyński został również kierownikiem Miejskiego Instytutu Patologicznego (późniejszej filii Katedry Anatomii Patologicznej).

Dopiero w latach 1949–1950 sytuacja lokalowa Zakładu uległa znaczącej poprawie, m.in. uzyskano możliwość zagospodarowania pomieszczeń na III piętrze budynku przy ul. Narutowicza 96. Urządzono tam pracownię histopatologiczną oraz salę ćwiczeń histopatologicznych (z 60 mikroskopami), pokoje dla adiunktów i asystentów, sekretariat oraz pokój kierownika Zakładu. W kolejnych etapach rozwoju Zakładu utworzono m.in. pracownię onkologii doświadczalnej z gabinetem lekarskim do pobierania materiałów do badań cytologicznych oraz pracownię hodowli tkanek, neuropatologii i inne. Poprawa warunków sprzyjała naukowemu rozwojowi zespołu, który z każdym rokiem stawał się liczniejszy. Aleksander Pruszczyński uzyskał tytuł profesora zwyczajnego w lutym 1957 roku. Do czasu jego przejścia na emeryturę w 1973 roku, habilitację uzyskało jedenastu pracowników Zakładu. Łącznie profesor Pruszczyński wykształcił 400 specjalistów, w tym 11 profesorów i 4 docentów.

Oprócz prac związanych z organizacją i rozwojem Katedry oraz Zakładu Anatomii Patologicznej na Wydziale Lekarskim, Aleksander Pruszczyński:

organizował Wydział Stomatologiczny, pełniąc funkcję prodziekana w latach 1947–1948 oraz dziekana w latach 1948–1949, przewodnicząc zespołowi opracowującemu program nauczania na tym Wydziale.
sprawował funkcję prorektora uczelni ds. nauki w latach 1953–1959.
współtworzył Wojskową Akademię Medyczną oraz kierował Katedrą Anatomii Patologicznej WAM w latach 1958–1963.

Równocześnie pracował nad tworzeniem bazy diagnostycznej dla usług medycznych dostępnych dla mieszkańców Łodzi i regionu. Szczególnie dużo uwagi poświęcał problemom miażdżycy i zawałom serca, uznając je za ważny problem społeczny. Kierował badaniami dotyczącymi zmian miażdżycowych, zarówno sekcyjnymi, jak i doświadczalnymi, analizując reakcje na protezy naczyniowe.

Po przejściu na emeryturę, pełnił funkcję kierownika Studium Doktoranckiego oraz konsultanta-histopatologa w Zakładzie Anatomii Patologicznej AMŁ. Był członkiem Komisji Rewizyjnej Polskiego Towarzystwa Anatomicznego, Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Komisji Biologii Nowotworów PAN oraz Komisji do Badań nad Miażdżycą. Należał również do Rady Naukowej Instytutu Patologii Akademii Medycznej oraz Instytutu Medycyny Pracy, a także do komitetów redakcyjnych trzech czasopism medycznych. Był członkiem Europejskiego Towarzystwa Patologów i współorganizował Polskie Towarzystwo Patologów. Pełnił funkcje społeczne w komisjach ministerialnych, miejskich i uczelnianych, m.in. jako członek Komisji Stypendiów Naukowych oraz w komisji ds. szkoleniowych wyjazdów pracowników naukowych do ZSRR. Prowadził odczyty i wykłady w Towarzystwie Wiedzy Powszechnej, liceach ogólnokształcących oraz w fabrykach.

Tematyka badań naukowych i publikacje

Aleksander Pruszczyński jest autorem lub współautorem ponad 40 artykułów naukowych, w tym dotyczących:

raka jądra, piersi, jajnika i płuc („Nowotwory” 1930, „Medycyna” 1931, 1932, „Pol. Przegl. Radiologiczny” 1932)
zmian w jajnikach pod wpływem hormonów przysadki („Warsz. Czas. Lek.” 1932, „Monatsschrift für Geburtshilfe” 1932)
marskości wątroby („Pol. Arch. Med. Wewn.” 1935, 1962)
pojemności życiowej płuc oraz zaburzeń wymiany gazowej w gruźlicy („Pol. Gaz. Lek.” 1935, 1936, „Revue de la Tuberculose” 1935)
serologii gruźlicy i nowotworów („Bull. International de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres” 1936, „Warsz. Czas. Lek.” 1938)
rozbieżności pomiędzy diagnozami klinicznymi i patomorfologicznymi („Pol. Tyg. Lek.” 1949)
patomorfologii gruźlicy (w: „Gruźlica. Rozpoznawanie, leczenie i zapobieganie”, Warszawa 1950 oraz w: „Nietypowa gruźlica skóry”, Warszawa 1950)
patomorfologii nadciśnienia tętniczego („Klinika Oczna” 1950, „Pol. Tyg. Lek.” 1950)
patomorfologii wola tarczycy („Pol. Arch. Med. Wewn.” 1952)
ostrych siatkowic („Pol. Tyg. Lek.” 1953)
miażdżycy i zawałów serca (w: „Miażdżyca”, Warszawa 1956, „Postępy Higieny i Med. Doświadczalnej” 1961, „Annales Academiae Lodzensis” 1971)
szerzenia się zakażeń w organizmie (w: „Ostre choroby zakaźne”, Warszawa 1956 I)
oraz innych opracowań, np. w 1957 roku opublikowano zeszyt z serii „Prace Wydziału IV Nauk Lekarskich” ŁTN, poświęcony biegunkom.

Łącząc badania teoretyczne z doświadczeniem klinicznym, Aleksander Pruszczyński przyczynił się do rozwoju anatomii patologicznej, uznawanej przez zagranicznych specjalistów za twórcę szkoły patomorfologicznej.

Oprócz artykułów naukowych, pisał publikacje dydaktyczne – skrypt pt. „Nowotwory” (wydania z 1947 i 1949) oraz redagował kolejne edycje podręcznika Ludwika Paszkiewicza „Anatomia patologiczna”. Publikował także wspomnienia z lat tajnego nauczania medycyny podczas okupacji, m.in. na Uniwersytecie Warszawskim oraz Uniwersytecie Ziem Zachodnich („Pol. Tyg. Lek.” 1947, w: „Uniwersytet Ziem Zachodnich i tajne kursy uniwersyteckie 1939–1945”, Poznań 1972, w: „Tajne nauczanie medycyny i farmacji w latach 1939–1945”, Warszawa 1977).

Był Członkiem Honorowym Polskiego Towarzystwa Patologów (od 1973), Polskiego Towarzystwa Lekarskiego, Stowarzyszeń Studenckich Kół Naukowych oraz Związku Studentów Polskich.

Odznaczenia i wyróżnienia

Aleksander Pruszczyński został uhonorowany m.in.:

Orderem Sztandaru Pracy I klasy
Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1954)
Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski
Złotym Krzyżem Zasługi (1952)
W 1968 roku otrzymał Nagrodę Miasta Łodzi.

W maju 1975 roku uzyskał doktorat honoris causa Akademii Medycznej w Łodzi (promotorem był jego uczeń, prof. dr hab. Andrzej Kurnatowski). Dodatkowo został uhonorowany tytułem „Zasłużonego Nauczyciela Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej” oraz Nagrodą I stopnia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej.

Życie rodzinne

Aleksander Pruszczyński był dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną była Helena z Walczewskich (zm. 1935), absolwentka Wyższej Szkoły Handlowej, pracująca w Ministerstwie Skarbu. Para miała córkę Barbarę Teresę (ur. 1933, zamężna Janowska), która została nauczycielką polonistyki, pracując w szkole dla dzieci słabowidzących. W 1936 roku ożenił się ponownie z Anną Aliną z Wysmolińskich (technik rentgenowski). Para miała dwóch synów: Macieja Stanisława (ur. 1937; lekarz, profesor anatomii patologicznej AMŁ) oraz Wojciecha (ur. 1951; lekarz internista).

Pruszczyński zmagał się z przewlekłą białaczką szpikową. Zmarł na początku 1980 roku i został pochowany na Starym Cmentarzu Katolickim.