Aleksander Pityński, znany jako „Kula” (urodzony 11 marca 1926 roku w Ulanowie, zmarł 16 grudnia 1994 roku) był porucznikiem Wojska Polskiego oraz żołnierzem podziemia niepodległościowego, działającym w ramach Narodowej Organizacji Wojskowej i Narodowego Zjednoczenia Wojskowego.
Życiorys
Był synem Andrzeja Marcina Pityńskiego, który pełnił funkcję retmana w Ulanowie. Miał także brata, Tadeusza. Po zakończeniu siedmioklasowej szkoły podstawowej pracował u ojca jako flisak.
W wyniku wybuchu II wojny światowej, w pierwszych dniach kampanii wrześniowej 1939 roku, ich dom został trafiony bombą, co doprowadziło do śmierci siostry Aleksandra oraz ranienia dwóch pozostałych sióstr, Danuty i Teresy. W wieku 16 lat Aleksander Pityński wstąpił do oddziału partyzanckiego NOW-AK „Ojca Jana”, dowodzonego przez Franciszka Przysiężniaka „Ojca Jana”. Ukończył tajną szkołę podchorążych i brał udział w wielu potyczkach z Niemcami (Wehrmachtem i SS), Ukraińcami oraz Kałmukami. Po rozbiciu oddziału przez Niemców 27 grudnia 1943 roku pod Grabą, pozostał w szeregach jednostki, uczestnicząc w akcjach oraz w bitwie na Porytowym Wzgórzu 14 czerwca 1944 roku.
Po nadejściu frontu wschodniego wrócił do Ulanowa, gdzie Armia Czerwona dotarła w lipcu 1944 roku. 14 listopada 1944 roku, po przybyciu NKWD do miasta, rozpoczęły się aresztowania. Aleksander Pityński został zatrzymany, ale udało mu się uciec, wyskakując przez okno. Następnie ukrywał się, a po przeprawie przez San dołączył do Komendy Okręgu Rzeszów NOW, pod dowództwem Józefa Zadzierskiego ps. „Wołyniak”, który wcześniej odszedł z jednostki OP-44 po rozbiciu pod Grabą.
W maju 1945 roku wziął udział w bitwie pod Kuryłówką, gdzie oddziały leśne okręgu „San” stoczyły jedną z najważniejszych batalii polskich partyzantów przeciwko Sowietom, kończąc ją rozbiciem kolumny NKWD (zginęło 57 enkawudzistów). Po tej bitwie major Kazimierz Mirecki „Żmuda”, dowódca Okręgu Rzeszów NOW-AK, awansował go do stopnia kapitana. W trakcie walk został ranny, a podczas transportu na furmance poznał sanitariuszkę Stefanię Krupa ps. „Perełka”, z którą wziął ślub 20 stycznia 1946 roku w Tarnawcu.
Aleksander Pityński pozostawał w oddziale „Wołyniaka” i brał udział w walkach z Sowietami, kolaborantami oraz UPA, gdzie jego szwagier, Michał Krupa, był również członkiem oddziału. Po samobójczej śmierci dowódcy, Józefa Zadzierskiego, 29 grudnia 1946 roku, Aleksander wraz z ciężarną żoną opuścił oddział i ukrywał się w różnych miejscach w Ulanowie. 15 marca 1947 roku na świat przyszedł ich syn, Andrzej.
Po ogłoszeniu amnestii 22 lutego 1947 roku, w kwietniu tego samego roku ujawnił się. Został jednak rozpoznany przez funkcjonariusza UB w Ulanowie, co doprowadziło do strzelaniny. Został zmuszony do poddania się służbom bezpieczeństwa przez burmistrza Ulanowa, Franciszka Nachajskiego, który był jego krewnym. Został przewieziony do więzienia UB w Nisku, gdzie przez sześć miesięcy był torturowany i brutalnie przesłuchiwany. Następnie trafił na Zamek w Rzeszowie, gdzie przebywał kolejne cztery miesiące.
Po zwolnieniu rodzina Pityńskich była nadal prześladowana, doświadczając rewizji, najść w domu oraz pobić ze strony komunistycznych władz, które prowadziły poszukiwania Michała Krupy, aktywnego partyzanta. Po odzyskaniu wolności, Aleksander Pityński w końcu lat 50. wspierał i zaopatrywał aktywnych żołnierzy wyklętych, w tym Michała Krupę. Po jego aresztowaniu w 1959 roku i skazaniu, Michał Krupa wyszedł na wolność w 1965 roku i zamieszkał z rodziną Pityńskich w Ulanowie.
W grudniu 1967 roku, po prowokacji służb specjalnych PRL, zarówno Aleksander, jak i jego syn zostali skazani w pokazowym procesie w Ulanowie. Po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku był internowany w Załężu koło Rzeszowa.
W 1993 roku został awansowany do stopnia porucznika Wojska Polskiego. Zmarł 16 grudnia 1994 roku.
Upamiętnienie
Postać Aleksandra Pityńskiego została uwieczniona w monumentalnym pomniku „Partyzanci” w Bostonie, gdzie przedstawiony jest jako jeden z pięciu bohaterów (jako pierwszy od lewej), stworzonym przez Andrzeja Pityńskiego i odsłoniętym w 1983 roku.
Awanse
podchorąży – czas II wojny światowej
porucznik – 1993
Odznaczenia
- Krzyż Walecznych (za udział w bitwie pod Kuryłówką)
- Medal Wojska – trzykrotnie
- Krzyż Partyzancki
- Krzyż Armii Krajowej
- Odznaka pamiątkowa Akcji „Burza”
Przypisy
Bibliografia
“Partyzanci” Andrzeja Pityńskiego. dziennik.com, 29 lutego 2012. [dostęp 2014-11-05].
Także walczę – moją bronią jest sztuka. W: Kajetan Rajski: Wilczęta. Rozmowy z dziećmi Żołnierzy Wyklętych. Warszawa: Pro Patria, 2014, s. 83–116. ISBN 978-83-939007-1-8.
