Aleksander Paweł Marian Zatorski, znany również pod alternatywną formą nazwiska Zathorski oraz pseudonimem Laupi Trazkosy (Traskoshy, Trazkosi), był Pogórzaninem (ur. 22 stycznia 1722, zm. 1752 w Lublinie). Był to prozaik związany z Biblioteką Załuskich, a także powieściopisarz, poeta i autor poradnika miłosnego.
Życiorys
Zatorski urodził się w 1722 roku w rodzinie drobnej szlachty mazowieckiej. W wieku 15 lat (12 lipca 1737) wstąpił do zakonu pijarów, przyjmując imię Mariana od Najświętszego Imienia Marii. Po dwuletnim nowicjacie oraz rocznym kursie retoryki, do 1742 roku nauczał w syntaksie kolegium pijarskiego w Łowiczu. Następnie (w latach 1743-1744) podjął studia filozoficzne w seminarium zakonnym w Rzeszowie. Po powrocie do Łowicza w 1745 roku, objął posadę profesora poetyki. Na początku 1746 roku opuścił zakon, co miało miejsce w Krakowie, niedługo po wizytacji apostolskiej księdza Cypriana Komorowskiego.
Twórczość
W 1746 roku Zatorski opublikował poradnik „Uwagi do zupełnego zabierających się w stan małżeński szczęścia służące, …” oraz Przydatek do „Uwag zupełnemu stanowiących się szczęściu…”. Jego proza łączy w sobie cechy barokowe oraz wpływy angielskiej powieści sentymentalnej. Mieczysław Klimowicz uznaje Przydatek za pierwszą polską próbę powieści listownej.
Utwory
„Uwagi do zupełnego zabierających się w stan małżeński szczęścia służące, przez pewnego Podgórzanina… cz. 1: powszechne naprzód nauki, potem szczególne, ile do samej kawalera osoby należeć może, przestrogi i refleksje zawierająca; cz. 2: jak się kawaler ma zacząć o czyją starać przyjaźń, jak sobie serce damy zniewolić, jak go poznać, doświadczać, jak się przy skutku intencji swoich utrzymać, do refleksji podająca; Wrocław 1746 (1747); wydania następne: Wrocław 1751, Wrocław 1754, Wrocław 1768 (w tekście tym znajdują się także wiersze erotyczne).
„Przydatek do Uwag zupełnemu stanowiących się szczęściu służących etc. osobliwy. Przez tegoż co i przed tym Podgórzanina… to jest listów rozlicznych do delikatnej o pozwoloną przyjaźń negocjacji służących tomików, 2 t. 1: kilkadziesiąt listów pierwsze statecznej konkurencji wstępy zawierających mający, Kraków (Wrocław) 1746 (1747); t. 2: kilkadziesiąt listów dalsze wiernej konkurencji sukcessa zawierających mający, Kraków (Wrocław) 1746 (1747); wydania następne: Wrocław 1754, Wrocław 1760; przedmowę przedr. Z. Florczak, L. Pszczołowska w: Ludzie Oświecenia o języku i stylu t. 1, Warszawa 1958.
„De utilitate insigni ex bibliothecis publicis in scientias et artes promonante”, mowę wygł. na konkursie w Bibliotece Załuskich w roku 1746 (tekst nieznany).
Wiersze w zbiorze różnych mów, listów, projektów, publicznych i prywatnych Bonifacego Szembeka, z lat 1746-1747; rękopis: Biblioteka Jagiellońska sygn. 201; wiersz „Nieraz, o zacna pani, zdumiony stanę…” ogł. M. Klimowicz, „Pamiętnik Literacki”, rocznik 49 (1958), zeszyt 4, s. 395-396.
Listy
Do J.A. Załuskiego 11 listów z lat 1747-1748, z rękopisów Biblioteki Narodowej sygn. 3246-3247 ogł. M. Klimowicz w zbiorze: Miscellanea z doby Oświecenia, Wrocław 1960 „Archiwum Literatury” nr 5.
Do A. Chmary z roku 1751, rękopis: Biblioteka Jagiellońska sygn. 6636 II, k. 45.
Opracowania nt. Zatorskiego
Matricula provinciae Polonae Scholarum Piarum nr 199: rękopis Archiwum OO. Pijarów w Krakowie.
J. D. A. Janocki: Lexicon derer itztlebenden Gelehrten in Polen cz. 2, Wrocław 1755, s. 47.
A. Brückner: Dzieje literatury polskiej w zarysie t. 1, Warszawa 1903, s. 308-209; wyd. następne Warszawa 1921, s. 372.
Z. Florczak, L. Pszczołowska: (Notka do) Ludzie Oświecenia o języku i stylu t. 1, Warszawa 1958, s. 253.
M. Klimowicz: Narodziny romansu listownego w literaturze polskiej XVIII w., „Pamiętnik Literacki” rocznik 49 (1958), zeszyt 4.
M. Klimowicz: Romans Gellerta w literaturze polskiej czasów saskich, „Pamiętnik Literacki” rocznik 50 (1959), zeszyt 3/4.
M. Klimowicz: A. P. Zatorski. Materiały do biografii w zbiorze: Miscellanea z doby oświecenia, Wrocław 1960 „Archiwum Literatury” nr 5.
J. Rudnicka: Bibliografia powieści polskiej 1601-1800, Wrocław 1964 „Książka w Dawnej Kulturze Polskiej” nr 13.
Zobacz też
Literatura polska – barok.
Bibliografia
M. Klimowicz, Narodziny romansu listownego w literaturze polskiej XVIII w. – „Pamiętnik Literacki” 1958, z. 4.
T. 6, cz. 1: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970, s. 537-538.
Linki zewnętrzne
Polonistyczne Forum Dyskusyjne
