Aleksander Patkowski
Aleksander Patkowski (4 marca 1890, Ożarów – 22 marca 1942, Auschwitz-Birkenau) był społecznikiem, podróżnikiem oraz pedagogiem, znanym jako „ojciec regionalizmu polskiego”.
Życiorys
Był synem Leona i Heleny z Grodzkich i od najmłodszych lat miał silne związki z Ziemią Sandomierską. W latach 1899–1904 ukończył progimnazjum w Sandomierzu, a następnie kontynuował naukę w gimnazjum w Warszawie. Studiował polonistykę oraz łacinę we Lwowie, a także anglistykę w Krakowie. Po zakończeniu studiów powrócił do Sandomierza.
Już we wczesnej młodości zafascynował się krajoznawstwem, organizując piesze wycieczki po różnych regionach Polski oraz podróżując zagranicę. W czasie studiów klasycystycznych w Sandomierzu uczestniczył w przedstawieniach teatralnych oraz odczytach literackich. W 1915 był jednym z założycieli prywatnego gimnazjum w Sandomierzu, gdzie do 1928 roku uczył o Polsce współczesnej. Wśród jego uczniów byli m.in. Adam Bień oraz Franciszek Kamiński. W 1922 zorganizował kurs krajoznawczy dla nauczycieli szkół podstawowych, co doprowadziło do utworzenia w 1923 roku Powszechnego Uniwersytetu Regionalnego im. Stanisława Konarskiego. Korespondował ze Stefanem Żeromskim, który przedstawił go w swoim dramacie jako Przełęckiego.
W latach 1923–1928 pełnił funkcję jednego z dyrektorów Towarzystwa Urządzeń Szkolnych i Laboratoryjnych „Urania” w Warszawie. Równocześnie wykładał na Wyższych Kursach Nauczycielskich, gdzie od 1927 roku objął kierownictwo. W okresie 1928–1939 pracował w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego jako radca, a także dyrektor biblioteki tego Ministerstwa.
12 stycznia 1941 został aresztowany przez gestapo, a po krótkim pobycie na Pawiaku, przewieziony do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau (więzień nr P9861), gdzie zginął 22 marca 1942 roku. Jego symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Katedralnym w Sandomierzu.
Patkowski pozostawił po sobie wiele publikacji. Do najważniejszych z nich należą: Sandomierskie. Góry Świętokrzyskie (1938), Pamiętnik Świętokrzyski oraz Ruch regionalistyczny w Europie.
Upamiętnienie
W 1990 roku zrealizowano film dokumentalny pt. Aleksander Kazimierz Patkowski (1890–1942) – Twórca regionalizmu polskiego, w reżyserii Grzegorza Dybowskiego.
Od 1998 roku przyznawana jest Nagroda Bonum Publicum – Nagroda Miasta Sandomierza im. Aleksandra Patkowskiego.
W jego rodzinnym Ożarowie Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury nosi imię Aleksandra Patkowskiego. Krótko po wojnie na elewacji dawnej siedziby PTK w Sandomierzu wmurowano tablicę upamiętniającą go. Jest patronem I Liceum Ogólnokształcącego w Sandomierzu oraz tamtejszego oddziału PTTK. Na pomniku Nauczycieli Ofiar Faszyzmu w Sandomierzu (ul. Armii Krajowej) znajduje się fragment jego listu z obozu Auschwitz: Mogiły mojej nie znajdziesz… duchem jestem z Wami i każdą cząstką Ziemi Sandomierskiej.
20 października 2019 roku w Zamku Królewskim miała miejsce uroczystość nadania Aleksandrowi Patkowskiemu Tytułu Honorowego Obywatela Miasta Sandomierza. Akt nadania tytułu odebrała jego córka, prof. Hanna Patkowska.
Ordery i odznaczenia
- Złoty Krzyż Zasługi (30 kwietnia 1932)
- Medal Niepodległości (23 grudnia 1933)
- Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935)
Przypisy
Bibliografia
Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 557–558. [dostęp 2020-06-23].
A.N. – Ikona naszego regionalizmu; Nasz Region, Świętokrzyski Informator Samorządowy, nr 11–12 (46–47), 2010 r., s. 8.
