Aleksander Pakentrager
Aleksander Pakentrager (7 października 1916 w Kaliszu – 6 stycznia 2007 w Nowym Jorku) był polskim historykiem pochodzenia żydowskiego, żołnierzem oraz działaczem społecznym. Pełnił funkcję pułkownika w Ludowym Wojsku Polskim, pracował jako naukowiec w Żydowskim Instytucie Historycznym, a także był członkiem Stowarzyszenia Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce oraz Związku Zawodowego Pracowników Żydowskiego Instytutu Historycznego.
Życiorys
Aleksander Pakentrager urodził się 7 października 1916 roku w Kaliszu, w rodzinie Chila, montera maszyn hafciarskich, który był członkiem PPS, Bundu i Poalej Syjon-Lewica. Został skazany za udział w Rewolucji 1905 roku na zesłanie na Syberię. Jego brat, Meir Pakentrager, również miał znaczący wpływ na jego życie. Po ukończeniu szkoły Tachkemoni oraz Gimnazjum Żydowskiego Stowarzyszenia Żydowskich Szkół Średnich w Kaliszu, w 1934 roku otrzymał świadectwo dojrzałości. Od 1935 roku pracował jako pomocnik montera w fabryce hafciarskiej.
Był również aktywnym członkiem Zarządu Robotniczego Klubu Sportowego Sztern (Gwiazda).
25 marca 1938 roku został powołany do odbycia zasadniczej służby wojskowej. Ukończył szkołę podoficerską, awansował na kaprala i został zastępcą dowódcy drużyny. W trakcie kampanii wrześniowej 1939 roku walczył w 60 Pułku Piechoty Wielkopolskiej, uczestnicząc w bitwach pod Uniejowem, Poddębicami, Kutnem, Łęczycą oraz w Puszczy Kampinoskiej. Po odniesieniu ran trafił do niemieckiej niewoli, jednak po leczeniu w szpitalach został w październiku zwolniony do domu.
Uciekając przed niemieckimi prześladowaniami, w końcu listopada wyruszył z grupą piętnastu młodych Żydów do Warszawy, skąd przez Siedlce i Sokołów Podlaski dotarli do Bugu. 29 listopada przepłynęli rzekę i przez Drohiczyn oraz Siemiatycze dotarli do Brześcia nad Bugiem. Podpisał umowę na roczną pracę w kopalni węgla kamiennego w Korkino koło Czelabińska, a po jej zakończeniu pracował jako tokarz w fabryce „Industria” w Symferopolu. W październiku 1941 roku ewakuował się przez Machaczkałę i Krasnowodsk do Uzbekistanu, gdzie do kwietnia 1942 roku pracował w kołchozie. Następnie skierowano go do batalionu pracy w Omsku, a po krótkim czasie zwolniono. Potem udał się do Dżambułu, a następnie do Ługowoj w Kazachstanie, gdzie pracował w sowchozie do października 1943 roku.
Pod koniec października zgłosił się do formującego się Wojska Polskiego w Diwowie i otrzymał przydział do 3 Pułku Artylerii Lekkiej. Po odbyciu kursu w Centrum Wyszkolenia Oficerów w Riazaniu, w stopniu podporucznika objął stanowisko dowódcy plutonu fizylierów w 24 Pułku Artylerii Samobieżnej, biorąc udział w walkach pod Kostrzyniem, nad Nysą, pod Budziszynem i Dreznem.
W maju 1947 roku został skierowany na Wyższy Kurs Kwatermistrzów w Warszawie. Od września 1947 roku pełnił funkcję szefa Wydziału Finansów Oddziału II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (od listopada 1951 roku – Zarząd II Sztabu Generalnego WP). W kolejnych latach rozwijał swoje kwalifikacje wojskowe, m.in. na Studium Ekonomicznym dla biegłych dyplomowanych księgowych. W latach 1958–1967 był autorem wielu opracowań i artykułów publikowanych w Wojskowym Przeglądzie Zagranicznym. Przetłumaczył również część książki The Military Attaché, która ukazała się rok później. W latach 1962–1967 studiował na Uniwersytecie Warszawskim. W kwietniu 1968 roku Wojskowa Komisja Lekarska uznała, że jego rany i schorzenia są związane z służbą wojskową, przyznając mu status inwalidy III stopnia. Na podstawie tego orzeczenia został zwolniony z zawodowej służby wojskowej i przeniesiony do rezerwy. W czasie swojej służby wojskowej został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Walecznych oraz innymi odznaczeniami.
W grudniu 1969 roku rozpoczął pracę w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie. Na początku pełnił rolę pracownika naukowego (asystenta) oraz kierownika Archiwum Instytutu. Później skupił się na działalności naukowo-badawczej, co znalazło odzwierciedlenie w kwartalnikach wydawanych przez Instytut, takich jak Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego oraz Bleter far Geszichte.
Jego liczne publikacje umożliwiły otwarcie przewodu doktorskiego na temat Żydów Kalisza w latach 1918–1945, dotyczącego problemów politycznych i społecznych. Publiczna obrona pracy miała miejsce w lutym 1983 roku, a w marcu Rada Naukowa Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego przyznała mu stopień naukowy doktora nauk politycznych. Z powodu pogarszającego się stanu zdrowia zrezygnował z pracy w Instytucie i po pewnym czasie przeniósł się do córki do USA, gdzie zmarł.
Publikacje
- Recenzje książek Leona Poliakoffa, w tym: Jidn unter der italieniszer (Żydzi pod włoską okupacją) oraz Di gele late (Żółta łata) oraz Altera Kacyzne Sztarke un szwache (Silni i słabi).
- Omawianie zawartości wszystkich numerów Bleter far Geszichte (t. I–XVIII z lat 1948–1970).
- Artykuły: Prasa żydowska w Kaliszu w latach międzywojennych (1974), Polityka władz niemieckich tzw. Kraju Warty wobec Żydów (1977), Losy Żydów miasta Kalisza i powiatu kaliskiego w okresie okupacji hitlerowskiej. Martyrologia i zagłada (1980), Dzieje Żydów Kalisza i powiatu kaliskiego w okresie okupacji hitlerowskiej (1979), Położenie ekonomiczne ludności żydowskiej Kalisza po I wojnie światowej, Sytuacja gospodarcza ludności żydowskiej Kalisza w latach kryzysu gospodarczego 1929–1935 (1985) oraz Spółdzielczość żydowska w Kaliszu w latach międzywojennych (1988).
- Żydzi w Kaliszu w latach 1918–1939: problemy polityczne i społeczne (1988), monografia.
Bibliografia
- Rochwerger J., In Memoriam, Jewish History Quarterly 2007
- Słownik biograficzny Wielkopolski południowo-wschodniej Ziemi kaliskiej tom 1 (A-Z), 1998
- Marcinkowska H., Odszedł Aleksander Prakentreger – wspomnienie, Forum Żydów Polskich, 2007
