Aleksander Osipowicz

Aleksander Osipowicz, właściwie Kazimierz Aleksander Józef Osipowicz (urodzony około 1822/23 w Suwałkach, zmarł 1 stycznia 1893 w Suwałkach) – był krajoznawcą, etnografem, nauczycielem oraz „kronikarzem” Suwalszczyzny.

Życiorys

Rodzina Osipowiczów była związana z Suwalszczyzną od XVIII wieku. Andrzej, pradziadek Aleksandra, osiedlił się w Zuśnie (w pobliżu Filipowa), a dziad Wincenty przeniósł się do Suwałk, gdzie w czasach Księstwa Warszawskiego pełnił funkcję burmistrza. Tadeusz, ojciec Aleksandra, był urzędnikiem Komisji Wojewódzkiej.

Osipowicze posiadali w Suwałkach dom oraz działkę przy Starym Rynku (obecnie ul. T. Kościuszki 66), a także łąkę i ogród za Hańczą. Tak jak większość mieszkańców, zajmowali się rolnictwem. Z powodu długów Wincentego, połowa domu została oddana w długoterminową dzierżawę. Dopiero działania Tadeusza poprawiły sytuację finansową rodziny – spłacono zobowiązania Wincentego, uporządkowano dom i wzniesiono nowe budynki na działce.

Najprawdopodobniej około 1822 lub 1823 roku Tadeusz i jego żona Anna z Wojtkiewiczów doczekali się syna – Kazimierza Aleksandra Józefa. Po śmierci Tadeusza (między 1830 a 1832 rokiem) opiekę nad młodym Aleksandrem przejęła matka oraz kuzyn Jan Słuchocki.

W 1836 roku chłopiec rozpoczął naukę w Szkole Obwodowej w Suwałkach, którą ukończył w 1839 roku. Następnie uczęszczał do miejscowego gimnazjum, a w końcu podjął studia w Petersburgu (prawdopodobnie na wydziale prawa). Koszty edukacji syna, zwłaszcza w pierwszym okresie, pokrywała Anna z majątku pozostawionego przez męża. Wsparciem służyli również ojczym Karol Brodnicki, podleśny w Bartnej Górze, oraz wuj Bonawentura Wojtkiewicz, urzędnik Rządu Gubernialnego.

W 1844 roku młody Osipowicz zadebiutował w „Niezabudce”, wydawanej w Petersburgu przez Jana Barszczewskiego. Publikowane przez niego wiersze, takie jak „Dumania o życiu człowieka” oraz „Dumka”, nie spotkały się z większym zainteresowaniem, co, jak pisze Iwona Dawidowicz, mogło wpłynąć na jego decyzję o rezygnacji z twórczości poetyckiej.

Po ukończeniu studiów Osipowicz wrócił do Suwałk, gdzie 9 lipca 1849 roku ożenił się z Małgorzatą Borzysławską. Rozpoczął również nauczanie rysunku i kartografii w pensji żeńskiej, w której jego żona była guwernantką. Zezwolenie na nauczanie tych przedmiotów uzyskał 8 marca 1849 roku. Po zamknięciu pensji objął stanowisko nauczyciela w suwalskim gimnazjum, gdzie pracował przez dwa i pół roku. W roku szkolnym 1859/60 prowadził niższą szkołę męską (na co uzyskał zezwolenie Warszawskiego Okręgu Naukowego w lipcu 1859 roku). Następnie uczył rysunku i kartografii w sześcioklasowej Rządowej Wyższej Szkole Żeńskiej, która została zamknięta w 1861 roku.

W tym okresie rodzina Aleksandra i Małgorzaty wynajmowała piętro domu Mateusza Butkiewicza przy ul. Stary Rynek 226 (obecnie ks. Kazimierza Hamerszmita, wcześniej Karola Brzostowskiego).

Działalność pedagogiczną Osipowicz łączył z pracą urzędniczą, pełniąc m.in. funkcję pisarza, adiunkta prawnego w Sekcji Skarbowej Augustowskiego Rządu Gubernialnego, młodszego rachmistrza w Wydziale Administracyjnym, pomocnika naczelnika Kancelarii Gubernatora Cywilnego oraz tłumacza w Rządzie Gubernialnym.

W połowie 1869 roku przeniósł się do Warszawy, gdzie zamieszkał przy ul. Świętojerskiej 1776 a. Pracował w Warszawskim Rządzie Gubernialnym. W 1879 roku wrócił do Suwałk, gdzie pełnił różne funkcje w rządzie gubernialnym (m.in. tłumacza, sekretarza). W 1883 roku otrzymał tytuł radcy dworu. W 1886 roku przeszedł na emeryturę. Zmarł 1 stycznia 1893 roku po długiej i ciężkiej chorobie. Został pochowany na suwalskim cmentarzu.

Działalność

Zainteresowania Aleksandra Osipowicza poza pracą zawodową koncentrowały się na historii oraz teraźniejszości jego rodzinnych ziem. Szczególnie interesowała go etnografia, język regionu, historia oraz archeologia. Współpracował z Oskarem Kolbergiem. Efektem jego badań językoznawczych i ludoznawczych były publikacje w ówczesnych czasopismach, takich jak Gazeta Polska, Gazeta Rolnicza, Biblioteka Rolnicza, Tygodnik Ilustrowany czy Opiekun Domowy.

Jednak jego działalność etnograficzna nie została w pełni doceniona. Krytykowano go za zbyt literacki, a nie naukowy charakter publikacji. W „Studiach i materiałach do dziejów Suwalszczyzny” Andrzej Wędzki podkreśla, że wartość artykułów Osipowicza polega przede wszystkim na zarejestrowaniu informacji o obiektach, które już nie istnieją.

Najważniejszą oraz najbardziej obszerną pracą Osipowicza był Słowniczek gwary Augustowskiej, który niestety nie został wydany drukiem. Praca ta prawdopodobnie składała się z trzech tomów, z których pierwszy zawierał co najmniej 388 stron, drugi – co najmniej 420, a trzeci – przynajmniej 363.

Z Słowniczka korzystał Jan Karłowicz, tworząc Słownik gwar polskich. We wstępie do pierwszego tomu tego Słownika czytamy: „należy się tu ode mnie [Jan Karłowicz] serdeczne podziękowanie osobom, które raczyły mi dostarczyć większych lub mniejszych przyczynków słownikowych, oraz ustnych i listownych objaśnień. Niech więc będzie złożona za to cześć świętej pamięci Andrzeja Cinciały oraz Aleksandra Osipowicza.”

Tadeusz Budrewicz zauważa, że Osipowicz był bardziej społecznikiem niż etnografem. W „Gazecie Polskiej” relacjonował życie społeczne i kulturalne Suwałk, oceniał występy, zapraszał różne objazdowe instytucje kulturalne (np. teatr Ratajewicza), informował o lokalnych artystach oraz podsumowywał stan czytelnictwa prasy w Suwałkach i Łomży, a także promował rozwój oświaty na wsi.

W jednym z listów do Kraszewskiego Osipowicz napisał: „Z potrzeby pisania pisałem, a w chęciach jak najlepszych, tym gorzej dla mnie, jeżeli nie tak jak należy.” Rękopisy jego prac, w tym „Wycieczek w okolice Suwałk”, zostały przekazane do czasopisma „Wisła”.

Wybrane publikacje

Było trzech braci, dwóch rozumnych a jeden głupi
Dzika róża
O doli Antkowej na świecie
Pan Herbacjusz
Wycieczki w okolice Suwałk: gawędy, obrazki i podania, oprac. T. Budrewicz, A. Matusiewicz, Suwałki 1994.

Przypisy

Bibliografia

Budrewicz, Nieznane zapomniane… Z rękopisów ludoznawczych Aleksandra Osipowicza, „Krajobrazy” 1984, nr 16
Budrewicz T., Pisarz znad Czarnej Hańczy, „Krajobrazy” 1983, nr 2.
Dawidowicz I., Aleksander Osipowicz – etnograf i językoznawca, „Białostocczyzna” 1999, nr 2.
Engel M., Nie tylko archeologia: interdyscyplinarne badania zespołu osadniczego w Szurpiłach na Suwalszczyźnie, „Pruthenia”: pismo poświęcone Prusom i ludom bałtyjskim 2012, T. 7.
Filipowicz Z., Osipowicz Aleksander – popularyzator regionu, [w:] Suwalszczyzna: panorama turystyczna, Z. Filipowicz, Warszawa 1980.
Karłowicz J., Słownik gwar polskich. T. 1., Kraków 1900.
Liceum Ogólnokształcące im. Marii Konopnickiej. Zjazd Absolwentów (2016; Suwałki), I Liceum Ogólnokształcące im. Marii Konopnickiej w Suwałkach w latach 1944-2016, pod red. A. Kozłowskiej, A. Matusiewicz, Suwałki 2016. ISBN 978-83-945118-0-7
Maciejewski S., Od Aleksandra Osipowicza do Karola Hoffmana, [w:] Szlachetni pasjonaci, S. Maciejewski, Olsztyn 1978.
Maciejewski S., Romans z Suwalszczyzną, Suwałki 2008 ISBN 978-83-87415-47-1
Massalski A., Słownik biograficzny: nauczyciele szkół średnich rządowych męskich w Królestwie Polskim 1833-1862, Warszawa 2007. ISBN 978-83-7399-315-0
Matusiewicz A., Aleksander Osipowicz (ok. 1822-1893), [w:] Wycieczki w okolice Suwałk: gawędy, obrazki i podania, A. Osipowicz; oprac. T. Budrewicz, A. Matusiewicz, Suwałki 1994. ISBN 83-901223-0-8
Matusiewicz A., Kronikarz – korespondent: Aleksander Osipowicz, [w:] Biografie Suwalskie, red. M. Pawłowska, Suwałki 1993.
Na akt uroczysty szkoły obwodowej w Suwałkach mający się odbyć w dniu 29 lipca roku 1837 w sali szkolnej…, Suwałki 1837.
Nowowiejski B., Wojczulis J., Polonizmy leksykalne w języku litewskiej prasy społeczno-kulturalnej końca XIX wieku, „Białostockie Archiwum Językowe” 2006, nr 6.
Nowowiejski B., Wojtkiewicz I., O „Słowniczku gwary Augustowskiej” Aleksandra Osipowicza, [w:] Słowa jak mosty nad wiekami, red. U. Sokólska, P. Wróblewski, Białystok 2003. ISBN 83-89031-59-0
Nowowiejski B., Wojtkiewicz I., Zapożyczenia leksykalne w języku polskiej prasy XIX w. na przykładzie „suwalskich” korespondencji Aleksandra Osipowicza z „Gazety Polskiej”, „Białostockie Archiwum Językowe” 2002, nr 2.
Wędzki A., Kultura i nauka na Suwalszczyźnie, [w:] Studia i materiały do dziejów Suwalszczyzny, red. J. Antoniewicz, Białystok 1965.
Wojtkiewicz I., Ekspresywnie o człowieku w „Słowniczku gwary augustowskiej” Aleksandra Osipowicza, „Białostockie Archiwum Językowe” 2002, nr 2.
Wojtkiewicz I., Semantyczno-kulturowy obraz świata w dziewiętnastowiecznym „Słowniczku gwary augustowskiej” Aleksandra Osipowicza, „Białostockie Archiwum Językowe” 2005, nr 2.