Aleksander Orłowski
Aleksander Orłowski (ur. 7 sierpnia 1862 w Kozowie, zm. 2 sierpnia 1932 w Oświęcimiu) był polskim działaczem plebiscytowym, dyrygentem chórów, kompozytorem oraz organizatorem życia muzycznego, a także urzędnikiem pocztowym i radnym.
Urodził się 7 sierpnia 1862 roku w Kozowie, miasteczku w powiecie brzeżańskim (obecnie w Ukrainie, w obwodzie tarnopolskim). Pracował jako urzędnik pocztowy we Lwowie, gdzie również był kierownikiem chóru „Echo-Macierz”, a następnie dyrygentem w Brzeżanach, Krakowie i Gdańsku. Od 1902 roku zamieszkiwał w Oświęcimiu.
Działalność na rzecz Królewskiego Miasta Oświęcimia
Orłowski został wybrany radnym podczas posiedzenia Rady Gminnej w dniu 21 maja 1909 roku. Jako radny, od 16 listopada 1910 roku, wielokrotnie uczestniczył w delegacjach z postulatem gminy do władz centralnych w Wiedniu oraz na konferencjach w Lwowie (20 marca 1912 roku) i Krakowie (27 marca 1919).
Postulaty, które przedkładał, dotyczyły ważnych dla mieszkańców miasta kwestii:
- budowy mostu żelaznego na Sole,
- przebudowy i przesunięcia dworca kolejowego w kierunku miasta oraz budowy czynszowych domów kolejowych,
- uruchomienia portu rzecznego pod Oświęcimiem w trakcie budowy kanałów spławnych dla Galicji.
W lipcu 1924 roku, wspólnie z Michałem Gawlińskim, opracował memoriał dotyczący przyłączenia do Oświęcimia części gminy Brzezinka, w której znajdował się dworzec kolejowy nazwany „Oświęcim”, ale administracyjnie przynależący do gminy Brzezinka.
Angażując się w prace komisji gminy i starostwa w Oświęcimiu, uczestniczył m.in. w:
- przygotowaniach do budowy linii tramwajowej z dworca kolejowego do miasta,
- uruchomieniu publicznych wodociągów w Oświęcimiu,
- budowie szkoły średniej w mieście,
- budowie wałów na Zasolu i Krukach w związku z częstymi wylewami Soły.
22 czerwca 1927 roku zabiegał w Ministerstwie Rolnictwa o budowę dużego spichlerza zbożowego w Oświęcimiu.
Działalność plebiscytowa
Polskie organizacje plebiscytowe na Górnym Śląsku były wspierane przez różne towarzystwa i komitety, w tym zwłaszcza przez Towarzystwo Obrony Kresów Zachodnich Polski w Krakowie, które zostało upoważnione przez władze polskie do organizacji akcji plebiscytowej w zachodnich terenach Polski.
W październiku 1920 roku, Aleksander Orłowski został delegatem do spraw plebiscytowych w powiecie oświęcimskim. Był znany z koncertów organizowanych w miastach i gminach powiatu oraz na ziemi śląskiej, a jego działalność miała na celu promowanie polskości na Śląsku.
W Oświęcimiu zorganizował Powiatowy Komitet Plebiscytowy, który miał na celu prowadzenie akcji agitacyjnej na rzecz plebiscytu na Górnym Śląsku. Komitet został formalnie powołany na zebraniu rady gminy 30 grudnia 1920 roku, a jego przewodniczącym został Roman Mayzel, natomiast Orłowski pełnił funkcję sekretarza. Komitet działał do końca 1921 roku.
4 lutego 1921 roku delegacja w składzie R. Mayzel, A. Orłowski i Michał Bałanda udała się do Bytomia, aby uzyskać wskazówki od Wojciecha Korfantego. Zgłoszono nawet gotowość zorganizowania kursów oraz wysłania przeszkolonych agitatorów na Górny Śląsk, jednak Korfanty odrzucił tę propozycję, twierdząc, że teren plebiscytu jest już przygotowany do głosowania, co później okazało się nie do końca prawdą.
Powiatowy Komitet Plebiscytowy przeprowadził rejestrację uprawnionych do głosowania, organizował wiece i koncerty agitacyjne, a także gromadził fundusze na pomoc dla osób, które miały wrócić do miejscowości swojego urodzenia, by tam oddać głos. Komitet zorganizował także transport dla uprawnionych, który przez Dziedzice w dniu 20 marca 1921 roku udał się na Górny Śląsk.
Po III powstaniu śląskim Orłowski z ramienia Komitetu odwiedzał obozy, w których przebywali powstańcy, m.in. w Dworach, Babicach oraz w tzw. nowej osadzie barakowej w Oświęcimiu III, gdzie od pierwszych miesięcy 1920 roku przebywało około 4 tys. uchodźców ze Śląska Cieszyńskiego. Organizował również wycieczki dla powstańców do Krakowa i Wieliczki oraz zapewniał im odzież i obuwie.
Za swoje zasługi w akcji plebiscytowej na Górnym Śląsku Orłowski został odznaczony 13 września 1921 roku w Krakowie.
Działalność muzyczna
Orłowski nie ukończył formalnych studiów muzycznych, lecz zdobył wiedzę jako samouk. Jako dyrygent, dzięki dobrej znajomości techniki chóralnej, potrafił wydobyć z zespołu pełne brzmienie, co przekładało się na wysoką jakość wykonania.
W 1887 roku został honorowym członkiem Polskiego Towarzystwa Śpiewackiego „Echo-Macierz” we Lwowie, które założył Julian Maria Fontana. W latach 1893–1894 pełnił funkcję dyrygenta artystycznego, przyczyniając się do wprowadzenia większej liczby polskich pieśni do repertuaru chóru.
W Oświęcimiu, w 1902 roku, Orłowski założył chór męski „Kółko Śpiewackie”, który poprzez polską pieśń umacniał wiarę społeczeństwa w spełnienie polskich marzeń o wolności.
Mimo ograniczonego warsztatu kompozytorskiego, pisał proste utwory chóralne, zwłaszcza dla chóru męskiego. Do jego najbardziej znanych dzieł należą Stepy akermańskie (na podstawie Adama Mickiewicza) oraz marsz żałobny W mogile ciemnej śpij na wieki.
Orłowski opracowywał także na chóry męskie pieśni ludowe i narodowe, takie jak Idą legiony, Straż nad Odrą, Naprzód drużyno strzelecka oraz suita złożona z pieśni patriotycznych (około 1895 roku). Ta suita stała się przyczyną sporu z Janem Gallem, jego następcą w chórze „Echo-Macierz”, gdy Orłowski oskarżył Galla o plagiat. Gal zdołał jednak wykazać, że jego opracowanie różniło się znacząco od Orłowskiego, wskazując przy tym na błędy harmoniczne w pracy Orłowskiego.
Wydarzeniem szczególnym dla Oświęcimia był koncert 7 lutego 1915 roku, poświęcony rocznicy powstania styczniowego, z udziałem Józefa Piłsudskiego. Chór męski „Kółko Śpiewackie”, prowadzony przez Orłowskiego, wykonał pieśń Pod broń!, skomponowaną specjalnie na tę okazję.
Aby uczcić połączenie części Górnego Śląska z Polską, Orłowski skomponował muzykę do słów St. Krawczyka Rwij Odro sina (znanej jako Straż nad Odrą). Pieśń ta była wykonywana przez połączone chóry podczas uroczystości na Górnym Śląsku, które miały miejsce od 18 czerwca do 16 lipca 1922 roku.
Orłowski jest również twórcą Poloneza Weselnego, którego pierwsze cztery takty stanowią hejnał miasta Oświęcimia.
Aleksander Orłowski zmarł 2 sierpnia 1932 roku w Oświęcimiu. Jego żoną była Stefania, której panieńskie nazwisko nie jest znane.
Jego działalność, zaangażowanie oraz zasługi zostały upamiętnione podczas posiedzenia rady gminy 14 września 1932 roku.
Na budynku Poczty Głównej przy ul. Władysława Jagiełły nr 14, z okazji „Dnia Pracownika Łączności” w dniu 22 października 1980 roku, odsłonięta została tablica pamiątkowa ufundowana przez pracowników poczty.
Przypisy
Bibliografia
Tadeusz Przybylski, Orłowski Aleksander, Polski Słownik Biograficzny, t. XXIV, Wrocław 1979, ISBN 83-86301-01-5 (całość);
Józef Reiss, Listy Jana Galla do S.A. Krzyżanowskiego w Krakowie, Katowice 1937;
Elżbieta E. Skalińska-Dindorf, Kronika Oświęcimia. Dzieje Oświęcimia 1772 – 2003, Oświęcim: Urząd Miasta, 2006, ISBN 83-921087-1-X, ISBN 978-83-921087-1-9, OCLC 838872617. Brak numerów stron w książce.
Słownik muzyków polskich, t. 2, Kraków 1967;
„Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne”, 1898 nr 1791-1793.
