Aleksander Napiórkowski (urodzony 20 listopada 1890 w majątku Chrzczony, zmarł 18 sierpnia 1920 pod Ciechanowem) był polskim politykiem, działaczem PPS oraz posłem na Sejm Ustawodawczy w II Rzeczypospolitej.
Życiorys
Młodość
Napiórkowski przyszedł na świat w rodzinie drobnej szlachty zaściankowej na Kurpiach, w majątku Chrzczony. Był synem Ignacego i Bronisławy z Gutowskich. Po kilku latach jego rodzice przenieśli się do majątku Rzewnie.
Rozpoczął naukę w rosyjskim gimnazjum w Pułtusku. W trzeciej klasie został usunięty z placówki za udział w strajku szkolnym w 1905 roku, który miał na celu wprowadzenie polskiego języka wykładowego. Rodzice przenieśli go do Łomży, gdzie kontynuował edukację w Prywatnej Męskiej Szkole Handlowej. W tym okresie nawiązał współpracę z Polską Partią Socjalistyczną, prowadząc agitację wśród żołnierzy. Został aresztowany za rozprowadzanie materiałów propagandowych oraz po raz kolejny za posiadanie broni, jednak został uwolniony dzięki staraniom ojca.
W 1908 roku, po ukończeniu nauki, rozpoczął studia na wydziale elektronicznym Politechniki w Liège w Belgii, które zakończył w 1914 roku.
Działalność polityczna i wojskowa
W trakcie studiów, w 1910 roku, wstąpił do Związku Strzeleckiego. Był także aktywny w Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej, późniejszej Unii Stowarzyszeń Polskiej Młodzieży Niepodległościowej, znanej jako „Filarecja” – organizacji skupiającej młodzież wyznającą ideologię PPS – Frakcji Rewolucyjnej. Marek Gałęzowski podkreśla, że „należał do wyróżniających się działaczy irredentystycznych na terenie Belgii, propagując hasła niepodległościowe i mobilizując polskich emigrantów oraz studentów do działań wojskowych”.
Zaangażowany w działalność niepodległościową, w wakacje 1914 roku został skierowany na kurs Związku Strzeleckiego w Galicji. Pod pseudonimem Kordian wstąpił do Pierwszej Kompanii Kadrowej, z którą jako podoficer przekroczył granice Królestwa Polskiego. Służył w 1 kompanii III batalionu 1 pułku, a 20 stycznia 1915 roku przeszedł do 1 pułku ułanów. Awansował do stopnia kaprala, a następnie wachmistrza, a 1 listopada 1916 roku do stopnia chorążego, pełniąc równocześnie funkcję komendanta plutonu 5 szwadronu. Brał udział w walkach o Kielce, w kampanii nad Styrem i Stochodem. Za swoje zasługi na polu bitwy otrzymał prawo do noszenia odznaki „Za wierną służbę”, przyznanej przez Józefa Piłsudskiego.
Działacz PPS w Łodzi
Po kryzysie przysięgowym w lipcu 1917 roku został internowany w Szczypiornie, skąd uciekł, rozpoczynając nielegalną działalność w szeregach PPS. Na polecenie Feliksa Perla w grudniu 1917 roku trafił do Łodzi pod nazwiskiem Olkowski.
Napiórkowski, używający pseudonimu Stefan, został przewodniczącym Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS oraz współredaktorem pism „Łodzianin” i „Wezwanie”. W marcu 1918 roku doprowadził do połączenia związków zawodowych drzewnych oraz szewców, eliminując wpływy SDKPiL oraz PPS-Lewicy. Organizował strajki robotnicze, w tym protest przeciw oddaniu ziemi chełmskiej Ukrainie w pokoju Brzeskim. Działał na rzecz pojednania PPS i PPS-Lewicy, co w czerwcu 1918 roku doprowadziło do powstania grupy niepodległościowej PPS-Lewicy, wydającej „Informator opozycji robotniczej PPS-Lewicy”, a zakończyło się przystąpieniem większości członków łódzkiej i pabianickiej PPS-Lewicy do PPS w 1918 roku.
Był organizatorem i pierwszym dowódcą Milicji Ludowej, a także uczestnikiem rozbrajania Niemców w listopadzie 1918 roku. Pełnił funkcję twórcy i przewodniczącego Tymczasowej Rady Robotniczej oraz od 1 grudnia 1918 do marca 1919 roku przewodniczącego Rady Delegatów Robotniczych, gdzie sekretarzem był Władysław Hibner.
W wyborach parlamentarnych w styczniu 1919 roku został wybrany na posła do Sejmu Ustawodawczego. Wszedł w skład komisji administracji i wojskowej, pełnił również funkcję sekretarza klubu sejmowego PPS (Związku Polskich Posłów Socjalistycznych).
W maju 1920 roku podczas XVII Kongresu PPS został wybrany na członka Rady Naczelnej oraz Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS. Pod koniec 1919 roku zainicjował wydawanie „Dziennika Robotniczego” w Łodzi, a nadal pełnił funkcję przewodniczącego Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS, będąc także łódzkim korespondentem „Nowej Gazety” w Warszawie.
Wojna polsko-bolszewicka
W trakcie wojny polsko-bolszewickiej, w połowie 1920 roku, w czasie ofensywy Armii Czerwonej, współtworzył Rząd Obrony Narodowej i brał udział w obronie kraju. Napiórkowski 13 lipca 1920 roku wstąpił do Wojska Polskiego. W stopniu porucznika najpierw trafił do 1 pułku szwoleżerów, a później do 108 pułku ułanów w VIII Brygadzie Jazdy. Marek Gałęzowski ustalił, że, w przeciwieństwie do informacji zawartych w Polskim Słowniku Biograficznym, powtórzonych w innych biografiach, nie zginął 18 sierpnia pod Ciechanowem, lecz dwa dni wcześniej został ciężko ranny w tej bitwie, a zmarł 18 sierpnia 1920 roku w szpitalu. Na wniosek Związku Polskich Posłów Socjalistycznych, Kancelaria Sejmu poszukiwała informacji o jego losach. Wiadomość o śmierci dotarła do Sejmu 28 października 1920 roku. Marszałek Sejmu Wojciech Trąmpczyński w swoim wystąpieniu podczas posiedzenia 29 października 1920 roku poświęcił mu hołd, stwierdzając, że zginął, jak żył, z oddaniem wypełniając obowiązek wobec Ojczyzny. Jego zasłużona karta życiowa na zawsze pozostanie związana z historią pierwszego Sejmu Polskiego.
Pośmiertnie awansowany do stopnia rotmistrza, odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (1921), Krzyżem Niepodległości z Mieczami oraz Krzyżem Walecznych. Uhonorowany Odznaką Pamiątkową „Pierwszej Kadrowej”.
Początkowo został pochowany na cmentarzu w Modlinie, a 12 listopada 1920 roku, na wniosek PPS, ekshumowany na Stary Cmentarz w Łodzi, gdzie ze zbiórki społecznej wzniesiono mu interesujący nagrobek autorstwa rzeźbiarza Władysława Czaplińskiego. Inskrypcja na grobie, mówiąca o jego śmierci w obronie Ojczyzny przed bolszewickim najazdem, została zniszczona w 1950 roku, a w 2000 roku odtworzona staraniem Towarzystwa Opieki nad Starym Cmentarzem w Łodzi.
Upamiętnienie
W okresie międzywojennym (od 1920 do 1940 roku) był patronem jednej z ulic w Łodzi, gdzie mieszkał z żoną w 1920 roku. Jego imię nosiła ulica także w latach 1945–1952, lecz została zmieniona na ulicę działacza KPP i PPR „majora Stefana Przybyszewskiego”; od 1990 roku nosi nazwę: Stanisława Przybyszewskiego.
W okresie międzywojennym imię Napiórkowskiego nosiła także biblioteka PPS w dzielnicy Lewa-Górna.
Życie prywatne
W dniu 14 lutego 1920 roku zawarł związek małżeński (świadkami byli Stefan Kopciński i Leon Starkiewicz) z Wiktorią Alicją z Wysznackich (1894–1982), z zawodu nauczycielką, która w latach 1924–1927 była radną Rady Miejskiej w Łodzi oraz organizatorką tajnych kompletów w Łodzi podczas okupacji hitlerowskiej. Była również zasłużoną działaczką oświatową i społeczną.
W ich małżeństwie urodziła się córka Aleksandra, zamężna Przełęcka (1920–2005), profesor biochemii w Polskiej Akademii Nauk, żona profesora Mariana Przełęckiego.
Przypisy
Bibliografia
Polski Słownik Biograficzny,
Marek Gałęzowski, Napiórkowski Aleksander [w:] idem, „Pilnujcie honoru sztandaru pułkowego”. Oficerowie Legionów Polskich polegli w wojnie polsko-bolszewickiej, Warszawa: IPN, 2024, s. 38-46.
Marek M. Budziarek, Łodzianie, Łódź: „Literatura”, 2000, ISBN 83-88484-13-3, OCLC 830379353. Brak numerów stron w książce.
Eugeniusz Ajnenkiel, Aleksander Napiórkowski. „Niepodległość”. Tom XI, Zeszyt 1(27), s. 389-405, 1935.
Jacek Majchrowski, Pierwsza Kompania Kadrowa. Portret oddziału, Kraków 2002.
Antoni Purtal, Aleksander Napiórkowski w drukarni konspiracyjnej, „Łodzianin” nr 43 – 18 X 1930.
Wiktor Krzysztof Cygan, Słownik biograficzny oficerów Legionów Polski. T. 1. Gryf, Warszawa 1992.
Linki zewnętrzne
akt ślubu Geneteka – link
Wspomnienie o córce Napiórkowskiego – prof. Aleksandrze Przełęckiej (1920–2005)
Oświadczenie posła Jerzego Gosiewskiego w sprawie 88. rocznicy śmierci posła na Sejm Ustawodawczy Aleksandra Napiórkowskiego na posiedzeniu Sejmu w dniu 24 lipca 2008 roku
Oświadczenie posła Jerzego Gosiewskiego w sprawie ostatnich czterech lat życia Aleksandra Napiórkowskiego na posiedzeniu Sejmu w dniu 25 lipca 2008 roku
Nota biograficzna na stronie Biblioteki Sejmowej
