Aleksander Moisiu, znany również jako Alexander Moissi (ur. 2 kwietnia 1879 w Trieście, zm. 23 marca 1935 w Wiedniu), był albańskim aktorem i reżyserem.
Życiorys
Był najmłodszym z pięciorga dzieci albańskiego kupca, Konstantina Moisiu. Jego matka, Amalia di Rada, pochodziła z włosko-albańskiej rodziny z Florencji. W 1883 roku Aleksander przeniósł się z ojcem do Durrësu, gdzie uczęszczał do szkoły greckiej. W 1887 roku wyjechał do Austrii, gdzie po raz pierwszy zetknął się z teatrem w Wiedniu, występując jako statysta w teatrze na Hofburgu. W stolicy Austrii rozpoczął również naukę sztuki aktorskiej. Jego obiecująca kariera zaczęła się w Wiedniu, gdzie został dostrzegany przez Josefa Kainza, jednak komisja oceniająca nowych aktorów uznała, że młody Moisiu nie nadaje się do roli aktora. Dzięki wsparciu Kainza, zadebiutował w wiedeńskim Burgtheater, a następnie występował w Pradze. Z Pragi przeniósł się do Berlina, gdzie grał w mniej znanym teatrze. Tam ponownie zdobył uznanie i został przyjęty do zespołu Maxa Reinhardta, zdobywając międzynarodową sławę. Jego debiut w tej grupie to rola Romea, w której występował u boku Kamili Eibenschutz. Oklaskiwała go także publiczność rosyjska, gdzie występował z zespołem, inscenizując Króla Edypa.
Do najbardziej znanych jego ról należy kreacja Fiedii Protasowicza w dramacie Żywy trup Tołstoja. Uznawany był za jednego z najlepszych aktorów scen niemieckich. Wśród jego najważniejszych ról często wymieniano dramaty Ibsena i Strindberga. Grał głównie po niemiecku, ale także po francusku i włosku. Mimo początkowych negatywnych doświadczeń, w latach 1920–1932 chętnie występował na scenach wiedeńskich. Polska publiczność mogła go podziwiać kilkakrotnie – w 1925 roku w Warszawie, rok później w Krakowie i Lwowie, a w 1928 roku ponownie zagrał Fausta w Krakowie. W Niemczech, gdzie występował na początku lat trzydziestych, był coraz częściej krytykowany, a w prasie niemieckiej nazywano go „włoskim Niemcem”. W obawie o swoje bezpieczeństwo w 1933 roku wyjechał z Niemiec do Wiednia. 7 listopada 1933 roku pomyślnie uzyskał paszport albański, mimo że w Albanii pojawiał się sporadycznie. W 1935 roku uzyskał obywatelstwo włoskie.
W trakcie swojej kariery Moisiu zagrał w kilkunastu filmach, głównie niemieckiej produkcji. W filmach prezentował swoje umiejętności aktorskie równie sugestywnie, jak na scenie, jednak nie przyniosły mu one takiej sławy jak role teatralne. Najgłośniejszym z nich był film Lorenzo de Medici z 1935 roku – pierwsza produkcja dźwiękowa, w której wystąpił. Zmarł na zapalenie płuc w Wiedniu 22 lub 23 marca 1935 roku (większość źródeł podaje pierwszą datę). Jego ciało zostało skremowane, a prochy pochowano na cmentarzu Morcote w Lugano, Szwajcaria.
Na scenach teatralnych występował przez ponad 35 lat. Uważany przez Albańczyków za najsłynniejszego aktora albańskiego, w rzeczywistości nie został za życia doceniony przez władze swojego kraju, a sam rzadko identyfikował się z Albanią. Jego imię nosi Wyższa Szkoła Sztuki Dramatycznej w Tiranie, uniwersytet w Durrësie oraz jeden z teatrów. Ulice w Tiranie, Prisztinie, Wlorze, Cërriku i Kuçovë również noszą jego imię.
Aleksander Moisiu był pradziadkiem niemieckiego aktora Gedeona Burkharda.
Filmografia
- 1913: Meier Helmbrechts Flucht und Ende
- 1913: Der Student von Prag
- 1913: Das Schwarze Los
- 1913: Die Augen des Ole Brandis
- 1915: Kulissenzauber
- 1915: Sein einziger Sohn
- 1918: Pique dame
- 1918: Der Ring der Drei Wünsche
- 1919: Erborgtes Glück
- 1920: Zwischen Tod und Leben
- 1920: Figaros Hochzeit
- 1929: The Devil’s Disciple
- 1935: Lorenzo de Medici
- 1935: Barcarole
Przypisy
Bibliografia
Abaz Hoxha: Enciklopedia e kinematografise shqiptare. Autore & vepra. Tirana: Toena, 2002. ISBN 99927-1-555-3. (alb.). Brak numerów stron w książce
Bardhyl Kosova: Aleksander Moisiu. Tirana: Naim Frasheri, 1969. ISBN 978-99943-1-456-0. (alb.). Brak numerów stron w książce
