Aleksander Michał Pociej (urodzony w 1774, zmarł przed 13 czerwca 1846) – był ostatnim oboźnym wielkim litewskim, polskim działaczem patriotycznym oraz wolnomularzem.
Biografia
Aleksander Pociej urodził się jako pogrobowiec Leonarda Pocieja. W młodości znajdował się pod opieką swojego dziadka ze strony matki, Albrechta Radziwiłła, oraz ojczyma, Michała Antoniego Granowskiego, który był pisarzem wielkim koronnym i sekretarzem wielkim koronnym.
Na początku swojej kariery publicznej otrzymał od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego odznaczenia: order Świętego Stanisława (data nieznana) oraz order Orła Białego (przypuszczalnie 21 listopada 1793 lub 4 stycznia 1795).
Przed 18 lutego 1794 roku został mianowany oboźnym litewskim. 29 czerwca przybył do Wilna, gdzie stał się jednym z adiutantów Jakuba Jasińskiego. Został ciężko ranny 4 listopada podczas obrony Pragi, co uwiecznił Adam Mickiewicz w Księdze VI Pana Tadeusza. Po insurekcji kościuszkowskiej wrócił na Litwę, wspierając Polaków udających się na emigrację oraz Legiony Polskie we Włoszech. Warto dodać, że Aleksander Pociej wcześniej przekazał znaczną sumę 20 tys. zł na potrzeby powstania. Udział w insurekcji miał swoje konsekwencje, ponieważ jego dobra zostały zajęte przez władze rosyjskie, które po pewnym czasie przekazały je w kuratelę Ludwikowi Tyszkiewiczowi i Michałowi Granowskiemu, odpowiadającym za przyszłe działania Pocieja.
W 1802 roku Pociej brał udział w powitaniu Aleksandra I w Wilnie. W kolejnych latach fundował stypendia dla studentów Uniwersytetu Wileńskiego oraz angażował się w przygotowania do powstania na Litwie. Po przybyciu wojsk Napoleona został członkiem komitetu organizującego wojsko litewskie, na którego potrzeby ponownie przekazał darowiznę. Po klęsce Napoleona w Rosji krótko przebywał w Krakowie (1813), a latem 1815 przewodniczył tzw. Komisji Radziwiłłowskiej, powołanej do rozstrzygania spraw spadkowych po Dominiku Radziwille.
W grudniu 1817 roku został delegatem powiatu trockiego na sejmik gubernialny wileński, jednak najprawdopodobniej nie wziął w nim udziału. Napisał natomiast wniosek o zorganizowanie składki na sprowadzenie zwłok Kościuszki do Wilna oraz na postawienie mu tam pomnika. Był jednym z założycieli Wileńskiego Towarzystwa Typograficznego (1818–1822), choć nie wykazywał tam większej aktywności.
Latem 1821 roku został przyjęty do Towarzystwa Patriotycznego przez Michała Römera. Z powodu przynależności do tej organizacji był więziony w latach 1826/1827, a następnie do marca 1830 roku pozostawał pod nadzorem policji.
Pociej był członkiem lóż masońskich (przynajmniej od 1810): Wielki Wschód Narodowy, Doskonała Jedność, Szkoła Sokratesa, Pochodnia Północna (Mińsk) oraz Zum Guten Hirten (Wilno).
Znaczny majątek Pocieja, składający się zarówno z dóbr odziedziczonych po ojcu, jak i posagu żony, został znacznie uszczuplony przez jego ofiarność oraz sekwestr rosyjski podczas insurekcji kościuszkowskiej. Ostateczny cios fortunie rodowej zadały konfiskaty po powstaniu listopadowym.
Rodzina
Jego żona to Anna z Korzeniowskich (zm. 1815), córka Kajetana, cześnika pińskiego. Syn Teodor (1798–1852) był powstańcem listopadowym oraz członkiem emigracji popowstaniowej; zmarł w nędzy w Paryżu jako ostatni przedstawiciel magnackiej linii Pociejów. Córka Idalia (zm. 1839) była żoną pułkownika Adama Sołtana, a później Czudowskiego.
Przypisy
Bibliografia
Leonid Żytkowicz: Pociej Aleksander Michał (1774-1846) ostatni oboźny. W: Polski słownik biograficzny. T. 27/1. Wrocław: PAN, 1982, s. 25. ISBN 83-04-01268-5.
