Aleksander mazowiecki

Aleksander Mazowiecki

Aleksander Mazowiecki (ur. 1400, zm. 2 czerwca 1444 w Wiedniu) był biskupem trydenckim od 1425 roku, patriarcha Akwilei od 1439 (tytularnie), kardynałem z nadania antypapieża Feliksa V, posiadającym tytularny kościół św. Wawrzyńca w domu Damazego (San Lorenzo in Damaso) od 1440, biskupem Chur od 1442 (tytularnie) oraz proboszczem kościoła św. Szczepana w Wiedniu od 1442 roku. Był również dyplomatą.

Pochodzenie

Aleksander był piątym (najmłodszym) synem księcia płockiego, Siemowita IV, oraz Aleksandry litewskiej, siostry króla Polski, Władysława Jagiełły.

Początek kariery kościelnej. Opieka Władysława Jagiełły

Jako najmłodszy syn, był od najmłodszych lat przygotowywany do kariery duchownej. W tym celu wysłano go na dwór królewskiego wuja w Krakowie, gdzie miał rozpocząć edukację. W 1414 roku objął stanowisko prepozyta katedry w Gnieźnie.

W latach 1415–1422 studiował na Uniwersytecie Krakowskim. Na zakończenie nauki w 1422 roku, jako bliski krewny Jagiełły, został wybrany na rektora honorowego, co było sprzeczne z regulaminem uniwersytetu.

W 1422 Władysław Jagiełło podjął nieudane próby osadzenia go na biskupstwie poznańskim. Nie zrażając się porażką, w roku następnym starał się u papieża Marcina V o inną diecezję – biskupstwo ze stolicą w Trydencie, położone na granicy Włoch i Niemiec. Wówczas Aleksander postanowił przyjąć święcenia kapłańskie i wyruszył w daleką podróż.

Biskup trydencki

Aleksander dotarł do stolicy diecezji 25 czerwca 1424 roku, a jego uroczystość wyświęcenia na biskupa odbyła się 27 września 1425 roku z nieznanych przyczyn. Jako biskup Trydentu, stał się jednocześnie władcą biskupiego państwa leżącego u stóp Alp.

Państwo biskupie było atrakcyjnym celem dla silnych sąsiadów, takich jak księstwo tyrolskie rządzone przez Habsburgów, którego Trydent był formalnie wasalem, oraz Wenecji. Dla miejscowej społeczności wybór księcia z odległego kraju był zaskoczeniem, co sprawiło, że długo musieli przyzwyczajać się do nowego biskupa, otaczającego się przybyszami z Polski. Wybór Aleksandra na biskupa nie byłby możliwy, gdyby nie wcześniejszy ślub siostry księcia, Cymbarki, z Ernestem Habsburgiem.

Możliwe, że Wokabularz trydencki, najstarszy znany słownik łacińsko-polski, został stworzony na zlecenie Aleksandra w czasie, gdy obejmował on urząd biskupa Trydentu.

Polityka niezależności i współpraca z Zygmuntem Luksemburczykiem

Aby zachować względną niezależność polityczną, Aleksander zbliżył się do króla Niemiec i Węgier, Zygmunta Luksemburczyka, którego zaczął politycznie wspierać. W tym celu udał się na dwór Luksemburczyka do Budy, skąd coraz częściej zarządzał diecezją.

W 1431 roku brał udział w wyprawie Zygmunta po koronę cesarską do Włoch. Z nieznanych powodów zrezygnował jednak z uczestnictwa w koronacji Zygmunta w Rzymie, ograniczając się do obecności w Mediolanie, gdzie władca z dynastii Luksemburgów koronował się na króla Włoch.

W kolejnych latach biskup trydencki zaangażował się w politykę, opowiadając się za zwolennikami prymatu soboru nad prymatem papieża.

Dzięki pomocy cesarza Zygmunta w 1435 roku udało mu się zakończyć konflikt z władcą Tyrolu, Fryderykiem IV. Zgodził się na zwierzchnictwo Tyrolu, w zamian za gwarancję integralności terytorialnej.

Aktywna polityka zagraniczna oraz zbytnie obsadzanie urzędów biskupstwa Polakami groziły mu w tym roku utratą diecezji z powodu buntu miejscowego kleru. Dzięki pomocy Zygmunta Luksemburczyka udało mu się jednak ostatecznie utrzymać na stanowisku.

Aby zyskać większą niezależność, w 1438 roku zawarł sojusz z Filipem Marią Viscontim, księciem mediolańskim. Sojusz ten jednak nie przyniósł Aleksandrowi konkretnych korzyści, a jedynie wciągnął Trydent w wojnę z Wenecją w latach 1440-1441.

Spór soboru z papieżem i opowiedzenie się Aleksandra po stronie soboru

Aleksander zdecydowanie opowiedział się po stronie soboru (uczestniczył w obradach w Bazylei w latach 1433, 1434 i 1442), co przyniosło mu w grudniu 1439 roku tytuł patriarchy akwilejskiego, zachowując jednocześnie godność biskupa trydenckiego. Papież soborowy, Feliks V, nie miał wystarczającego wsparcia, by wprowadzić tę decyzję w życie, a jego przeciwnik, Eugeniusz IV, mianował innego kandydata, który zdobył realną władzę (był nim Ludwik Scrampi Mezzarota). Wkrótce potem sobór i papież Feliks V obdarzyli Aleksandra innymi zaszczytami (dzięki jego powiązaniom z Jagiellonami i Habsburgami) w postaci kapelusza kardynalskiego z tytułem św. Wawrzyńca „in Damaso” (12 października 1440), biskupstwa w Szwajcarii – Chur (marzec 1442) oraz probostwa Kościoła św. Szczepana w Wiedniu (dziś katedra). Jedynie probostwo św. Szczepana udało się Aleksandrowi realnie przejąć, ponieważ inne stanowiska były obsadzone przez kandydatów Eugeniusza IV.

Oprócz bogatych prebend, otrzymał od soboru również ważne misje dyplomatyczne, jednak wojna z Wenecją uniemożliwiła mu udział w Sejmie Rzeszy odbytym w Norymberdze i Moguncji, a także podjęcie próby mediacji między Austrią a Polską w sprawie tronu czeskiego.

Sprawa wyprawy antytureckiej i śmierć Aleksandra

W 1442 roku przybył do Wiednia, gdzie miał zderzenie z wysłannikiem Eugeniusza IV, kardynałem Julianem Cesarinim, który próbował skłonić władcę Fryderyka III do poparcia idei krucjaty antytureckiej. W tym czasie Feliks V mianował go legatem na Austrię, Węgry i Polskę, jednak zdołał przekonać Habsburga o nierealności tych planów. Dyskusja była na tyle intensywna, że Aleksander rzucił się na przeciwnika z pięściami.

W jego dalszych planach był wyjazd na Węgry, aby przekonać króla Władysława III do odwołania nieprzemyślanego planu inwazji na Turcję. Podczas przygotowań do wyjazdu zachorował i 2 czerwca 1444 roku zmarł. Został pochowany w kościele św. Szczepana w Wiedniu, gdzie do dziś zachował się jego nagrobek wmurowany w ścianę Frauenchor, po lewej stronie prezbiterium.

Bibliografia

• Jan Władysław Woś, Beschwerden der Bürger von Trient über ihren Bischof Alexander von Masowien, “Zeitschrift für Ostforschung”, Jahr 38(1989), 3. Heft, SS. 364-375.
• Jan Władysław Woś, Alessandro di Masovia vescovo di Trento (1423-1444). Un profilo introduttivo, Trento, Civis, [1990].
• Jan Władysław Woś, Alessandro di Masovia vescovo-principe di Trento (1423-1444). Un profilo introduttivo, Pisa, Giardini, 1994.
• Jan Władysław Woś, Alessandro di Masovia, vescovo di Trento e patriarca di Aquileia (1400-1444), Trento; Roma, Editrice Università degli Studi di Trento; Istituto Polacco di Roma, 1998.
• Jan Władysław Woś, Aleksander Mazowiecki – biskup trydencki (1423-1444), “Saeculum Christianum”, rok 6 (1999), nr 2, s. 17-31.
• Teresa Michałowska, Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s. 331-332, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 83-01-11452-5.

Literatura uzupełniająca

• Karol Piotrowicz, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 64–65. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03484-0.