Aleksander Marten

Aleksander Marten

Aleksander Marten, właściwie Mordka Matys Marek Tennenbaum (ur. 13 listopada 1898 w Łodzi, zm. 1942) – polski aktor oraz reżyser pochodzenia żydowskiego, który zyskał uznanie głównie dzięki przedwojennym żydowskim filmom oraz sztukom teatralnym w języku jidysz.

Życiorys

Urodził się w Radgoszczu w rodzinie żydowskiej, a jego ojcem był Lejzer (Lejba) Tennenbaum, a matką Brandla Cypa. W wieku 15 lat przeniósł się do Niemiec, gdzie dwa lata później zadebiutował jako aktor w teatrze w Halle, przyjmując pseudonim Alexander Marten (który prawnie zarejestrował jako swoje imię i nazwisko w Bielsku 2 grudnia 1937 roku).

W 1923 roku ukończył szkołę teatralną przy Deutsches Theater w Berlinie, kierowaną przez Maxa Reinhardta. W tym czasie zrealizował szereg inscenizacji oraz nakręcił swój pierwszy film, występując obok Xeni Desni, Rudolfa Klein-Rugge i Wiliah Dieterle. Był współreżyserem reinhardtowskiego „Snu nocy letniej” oraz reżyserem „Pasteura” z Pawłem Muni. Marten był osobistym przyjacielem Konrada Veidta, z którym często występował na scenie i w filmie. W Wiedniu współpracował z aktorkami Luisą Rainer i Elżbietą Bergner. W kolejnych latach występował w teatrach objazdowych na różnych scenach niemieckich, m.in. w Berlinie, Hanowerze, Stuttgarcie i w Volkstheater w Wiedniu.

Jako aktor teatralny zdobył uznanie w prasie, która określała go najlepszym odtwórcą roli Otella w Europie. W 1929 roku osiedlił się w Bielsku, gdzie występował w Teatrze Miejskim. Przez trzy lata grał i reżyserował na scenie bielskiego teatru, a następnie kontynuował karierę w Innsbrucku i Wiedniu. W 1933 roku powrócił do Bielska, gdzie zamieszkał przy ul. Republikańskiej 5. W tym samym roku ożenił się z Emilią Teresą Groje, z którą miał córkę Dorothy.

W 1935 roku w współpracy z Brunonem Wieczorkiem nakręcił dokumentalny film dźwiękowy o Bielsku pt. Bielsko – miasto przemysłu i turystyki. Następnie zajął się reżyserią w bielskim Teatrze Miejskim.

W 1936 roku w Warszawie założył własny ośrodek produkcyjny Alma-Film. W tym czasie wyreżyserował swoje najbardziej znane filmy: Za grzechy (1936), O czym marzą kobiety (1937) oraz Bezdomni (1939), w którym zagrał jedną z głównych ról – Abrama Rywkina. Na łamach bielskiej żydowskiej gazety „Jüdische Wochenpost mit Wirtschaftsblat” publikował artykuły, w których recenzował wydarzenia kulturalne i jubileusze.

W chwili wybuchu II wojny światowej przebywał w Warszawie, gdzie pracował nad filmem Pieśń Kol-Nidrei, opartym na scenariuszu Anatola Sterna. Jego losy w okresie okupacji niemieckiej są nieznane; prawdopodobnie został zamordowany w getcie warszawskim w 1942 roku.

W maju 2009 roku w domu przedpogrzebowym na cmentarzu żydowskim w Bielsku-Białej odsłonięto tablicę pamiątkową, ufundowaną przez mieszkańców miasta, upamiętniającą Martena.

Przypisy

Bibliografia

Przeczytaj u przyjaciół: