Aleksander Mardkowicz

Aleksander Mardkowicz

Aleksander Mardkowicz (ur. 24 lutego 1875 w Łucku, zm. 5 kwietnia 1944 tamże) był polskim pisarzem, poetą, wydawcą oraz działaczem społecznym narodowości karaimskiej, który promował kulturę i język karaimski.

Życiorys

Urodził się w Łucku w ubogiej rodzinie karaimskiej jako syn Marka, nauczyciela w lokalnej szkole podstawowej, oraz Anny z domu Łokszyńskiej. W Łucku ukończył zarówno szkołę podstawową, jak i gimnazjum, gdzie zdał maturę. Po ukończeniu nauki podjął pracę w biurze notarialnym, aby wesprzeć finansowo swoich rodziców. W 1901 roku opuścił Łuck, szukając lepszych możliwości zatrudnienia najpierw w Brześciu, a następnie w Jekaterynosławiu. Tam pracował w notariacie, równocześnie uczęszczając na kursy prawnicze w Kijowie. W 1903 roku, po zdaniu egzaminu na notariusza, otworzył swoje biuro notarialne. W tym okresie założył rodzinę i aktywnie angażował się w życie społeczności karaimskiej. Po wybuchu rewolucji w Rosji zdecydował się wrócić z rodziną do odrodzonej Polski.

W grudniu 1921 roku Mardkowicz powrócił do Łucka, gdzie znalazł zatrudnienie w jednym z notariatów oraz skupił się na działalności społecznej na rzecz ludności karaimskiej. Był członkiem Komitetu Odbudowy Kienesy w Łucku oraz Zarządu Gminy, pełniąc przez pewien czas funkcję prezesa. Brał udział w pracach nad uregulowaniem statusu prawnego Karaimów oraz przygotowaniem statutów gmin i Karaimskiego Związku Religijnego w RP. W 1932 roku stał się aktywnym członkiem Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego i uczestniczył w działalności Towarzystwa Miłośników Historii Karaimskiej. Od 1936 roku do swojego nazwiska dodał Kokizow, co nawiązywało do miejscowości, z której pochodziły jego korzenie oraz do pokrewieństwa z rodem Kokizow, osiadłym na Krymie od końca XVIII wieku. Został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi oraz otrzymał honorowe członkostwo gmin karaimskich w Łucku i Haliczu.

Jego działalność została przerwana wybuchem II wojny światowej. Zmarł w 1944 roku w Łucku i został pochowany na tamtejszym cmentarzu karaimskim, który obecnie nie istnieje.

Twórczość

Aleksander Mardkowicz zadebiutował jako literat w 1903 roku, publikując dwa utwory w gazecie Karaimskaja Żizń, wydawanej w Moskwie. W 1927 roku, w obliczu kurczącego się użycia języka karaimskiego, postanowił założyć karaimskie wydawnictwo, którego celem było wzbudzenie zainteresowania historią oraz tradycją Karaimów, a także promowanie języka poprzez publikację różnorodnych materiałów.

W latach 1930–1939 wydał szesnaście tytułów, z czego jedenaście w języku karaimskim, będąc autorem większości z nich, a także samodzielnie przygotował publikacje do druku i finansował je. W ramach Biblioteczki Karaimskiej ukazały się następujące utwory:

• w języku karaimskim:
• 1939: Tozdurhan birtik (pol. Rozsypane ziarno)
• 1938: Szełomit
• 1937: Janhy jirłar (pol. Nowe pieśni)
• 1937: Halic (pol. Halicz)
• 1934: Aziz Tas (pol. Święty kamień)
• 1933: Aj Jaryhynda (pol. W świetle księżyca)
• 1931: Birthi Kekłernin (pol. Ziarno niebios)
• 1930: Elijahunun Ucuru (pol. Przygoda Elijahu)
• w języku polskim:
• 1935: Karaim, jego życie i zwyczaje w przysłowiach ludowych
• 1932: Ogniska karaimskie (II wyd. 1934, III wyd. 1936)
• 1931: O Iljaszu Karaimowiczu zwierzchniku wojsk zaporoskich
• 1930: Synowie Zakonu

W 1931 roku wydał zbiór starych pieśni religijnych w języku karaimskim zatytułowany Zemerłer, a w 1932 roku kalendarz na lata 1933-1936 pod nazwą Łuwachłar dert jiłha (pol. Kalendarz na cztery lata), który zawierał artykuły popularnonaukowe oraz krótkie utwory literackie. Z jego inicjatywy i na jego koszt powstał również Krótki wykład gramatyki języka zachodnio-karaimskiego autorstwa Ananiasza Zajączkowskiego. Aby ułatwić zrozumienie swoich publikacji, stworzył Słownictwo karaimskie: Karaimsko-polsko-niemiecki słownik (zeszyt I 1933, zeszyt II 1935), które do 1973 roku, kiedy opublikowano Karaimsko-russko-pol’skij slovar (pol. Słownik karaimsko-rosyjsko-polski), pozostawało jedynym słownikiem tego języka.

Mardkowicz był także inicjatorem stworzenia czasopisma w języku karaimskim. Początkowo miało nosić tytuł Biźnin Jołumuz (pol. Nasza Droga), jednak ze względu na podobieństwo do innego periodyku wydawanego na Krymie, tytuł zmieniono na Karaj Awazy (pol. Głos Karaima). Pierwszy numer ukazał się w 1931 roku, a w sumie w latach 1931-1939 Mardkowicz opublikował 12 numerów Karaj Awazy, publikując tam swoje utwory oraz teksty innych karaimskich autorów, w tym wiersze Zachariasza Abrahamowicza. Współpracował również z czasopismem Myśl Karaimska.

Obszerny zbiór prac Mardkowicza pozostał w Łucku. Rękopisy jego dzieł, z których niektóre nie były dotąd opublikowane, znajdują się w zbiorach Komitetu Nauk Orientalistycznych Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.

Życie prywatne

W 1910 roku poślubił Rozalię Sandomirską, z którą miał córkę Tamarę oraz synów Anatola i Marka. Jego potomkowie obecnie zamieszkują Polskę, w tym m.in. w Gdańsku.

Przypisy

Bibliografia

Anna Sulimowicz: Aleksander Mardkowicz – działacz społeczny, pisarz i wydawca. [dostęp 2008-12-25]. (pol.).

Anna Sulimowicz: Biblioteczka Karaimska Aleksandra Mardkowicza. [dostęp 2008-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-10)]. (pol.).

Włodzimierz Zajączkowski: Aleksander Mardkowicz. [dostęp 2008-12-25]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Publikacje Aleksandra Mardkowicza w bibliotece Polona