Aleksander Majkowski

Aleksander Majkowski (kasz. Aleksander Majkòwsczi, ur. 17 lipca 1876 w Kościerzynie, zm. 10 lutego 1938 w Gdyni) był kaszubskim pisarzem, dziennikarzem, poetą oraz dramaturgiem. Był także liderem Towarzystwa Młodokaszubów, prezesem Zrzeszenia Regionalnego Kaszubów, a ponadto aktywnym działaczem społecznym, kulturalnym i politycznym, doktorem medycyny oraz lekarzem.

Życiorys

Aleksander Jan Alojzy Majkowski przyszedł na świat 17 lipca 1876 roku w Kościerzynie jako syn gospodarza, mając czworo młodszego rodzeństwa. Ukończył szkołę ludową w Kościerzynie, a w latach 1885–1890 uczęszczał do niemieckiego progimnazjum, gdzie otrzymywał stypendium od Towarzystwa Pomocy Naukowej w Chełmnie. W 1891 roku rozpoczął naukę w gimnazjum w Chojnicach, gdzie mieszkał w konwikcie. Tam zetknął się z polską literaturą oraz historią, uzyskując świadectwo dojrzałości w 1895 roku. Choć planował studiować teologię i zostać księdzem, zapisał się na uniwersytet w Berlinie, gdzie w 1897 roku rozpoczął studia medyczne. Angażował się również w działalność społeczną, wygłaszając wykłady dla Polaków. W 1898 roku brał udział w odsłonięciu pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie, a w 1899 roku opublikował wiersz „Pielgrzymka Wejherowska” oraz satyrę „Jak w Kòscérznie kòscelnégò òbrelë abò Piãc kawalerów a jednô jedinô brutka”.

W 1900 roku przeniósł się na studia do Greifswaldu (Gryfii), gdzie zainteresował się historią tych terenów, działał w kole „Zet” oraz w towarzystwie studenckim „Adelphia”, a także próbował założyć organizację polityczną. W 1901 roku został relegowany z uniwersytetu, po czym kontynuował naukę w Monachium, gdzie rozwijał swoje zainteresowania kulturalne, uczestnicząc w Towarzystwie Studentów Polaków oraz zakładając Towarzystwo „Vistula”. W 1903 roku uzyskał absolutorium i udał się do Zurychu, gdzie zyskał stypendium Muzeum Polskiego w Rapperswilu. Tam napisał pracę doktorską z medycyny, którą obronił w Monachium w 1904 roku, uzyskując tytuł doktora. Po powrocie na Kaszuby odbył roczną praktykę lekarską w Gdańsku, jednocześnie angażując się w działalność kulturalno-społeczną.

W 1905 roku został redaktorem naczelnym „Gazety Gdańskiej” oraz jej dodatku „Drużba. Pismo dlö polscich Kaszubów”, a w Poznaniu wydał zbiór poezji kaszubskiej „Spiewe i frantówci”. Przygotował także wznowienia poematów H. Derdowskiego „Jasiek z Knieji” i „Kaszubi pod Widnem”. W 1906 roku osiedlił się w Kościerzynie, gdzie otworzył prywatną praktykę lekarską i aktywnie działał w spółce „Dom Kaszubski” oraz Towarzystwie Czytelni Polskiej, które współzałożył. Angażował się także w Towarzystwie Wyborczym, Towarzystwie Śpiewaczym „Halka” i Związku Młodych Kupców, współpracując z I. Gulgowskim i F. Lorentzem oraz niemieckim Kaszubskim Towarzystwem Ludoznawczym. W latach 1905–1908 zasiadał w Radzie Nadzorczej Banku Ludowego w Kościerzynie, a także kontynuował publikacje w „Gazecie Gdańskiej”.

Od listopada 1908 roku w Kościerzynie (a od 1911 roku w Gdańsku) publikował miesięcznik „Gryf. Pismo dla spraw kaszubskich”. Tworzył program kulturalno-polityczny i skupiał wokół siebie intelektualistów kaszubskich, organizując wydarzenia kulturalne dla promocji regionu Kaszub. Zrealizował wystawę kaszubsko-pomorską oraz opublikował przewodnik po niej. Podróżował, pisał i fotografował. Na początku 1912 roku zamieszkał przy Seestraße 23 (obecnie ul. Bohaterów Monte Cassino) w Sopocie, gdzie pracował jako lekarz.

Po latach starań, w czerwcu 1912 roku w Gdańsku założył Towarzystwo Młodokaszubów, mające na celu podniesienie kultury, ekonomii i polityki Kaszub. W 1913 roku utworzył Muzeum Kaszubsko-Pomorskie w Sopocie i napisał przewodnik po Kaszubach pt. „Zdroje Raduni. Przewodnik po Szwajcarii Kaszubskiej”. Spotkał się z opozycją ze strony niektórych działaczy społecznych oraz kleru, jednak wygrał proces o zniesławienie przeciwko redakcji pisma „Pielgrzym”.

W sierpniu 1914 roku został powołany do armii pruskiej jako lekarz, pełniąc służbę w Polsce, Rumunii i Francji. W tym czasie prowadził pamiętnik, pisał szkice historyczne o Kaszubach oraz powieści „Pomorzanie” i „Żëcé i przigòdë Remùsa”. Pierwsza z nich, autobiograficzna i młodopolska, pozostała w fragmentach, natomiast druga stała się jednym z najważniejszych dzieł literatury kaszubskiej.

W lipcu 1918 roku Majkowski powrócił do Sopotu i zaangażował się w działalność polityczną, m.in. jako członek Rady Ludowej. W 1919 roku założył w Gdańsku Koło Demokratyczne na Prusy Królewskie i Warmię oraz został naczelnym redaktorem „Dziennika Gdańskiego”, a także działał w uniwersytecie ludowym. Otrzymał polski stopień wojskowy kapitana, a później awansował na pułkownika. W 1920 roku brał udział w komisji wytyczającej granicę polsko-niemiecką oraz w Radzie Pomorskiej, gdzie pełnił funkcję prezesa. Przez około dwa lata mieszkał w Grudziądzu, gdzie poznał swoją przyszłą żonę, Aleksandrę Starzyńską. Zorganizował też Wystawę Sztuk Pięknych Artystów Pomorskich, którą otworzył Józef Piłsudski 7 czerwca 1921 roku. Kontynuował działalność polityczną i kulturalną na rzecz Kaszub, zakładając teatr w Toruniu, zostając prezesem Stowarzyszenia Artystów Pomorskich w Grudziądzu oraz redaktorem naczelnym pisma „Pomorzanin” w latach 1921–1923. Ponownie wydawał „Gryfa”, prowadził prace literackie oraz współpracował z różnymi czasopismami i radiem w Toruniu, publikując pierwsze fragmenty swojej książki „Żëcé i przigòdë Remùsa” w „Gryfie”.

6 października 1921 roku ożenił się w Warszawie z Aleksandrą Komorowską (primo voto Starzyńską) (1891–1982) i osiedlił w Kartuzach, w willi Erem. Miał czworo dzieci: Damrokę (1922–1979), Mestwina (1924–1944), Barbarę (1928–1983) oraz Witosławę (1929–1955). W wolnych chwilach zbierał znaczki i pocztówki, czytał kryminały oraz chodził na grzyby, a czasami organizował seanse spirytystyczne.

W Kartuzach pracował jako lekarz na kilku etatach, głównie w kolei, aktywnie działał społecznie i pisał. Leczył ubogich, często bezpłatnie, co wpływało na jego sytuację finansową oraz zdrowie. W trakcie wizyt u pacjentów w terenie zbierał przykłady sztuki ludowej i dokumentował życie Kaszubów. W 1923 roku otrzymał Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski „za zasługi położone dla Rzeczypospolitej na polu pracy społecznej na Pomorzu” z rąk prezydenta Stanisława Wojciechowskiego. W 1924 roku wydał przeredagowany „Przewodnik po Szwajciji Kaszubskiej”, a w 1925 roku jeden numer „Gryfa”. Jego działalność spotykała się z krytyką z różnych stron, oskarżano go o separatyzm, bolszewizm, niemoralność oraz złe wpływy na społeczeństwo.

Rozczarowany rzeczywistością niepodległości, o którą walczył, oraz z powodu recesji, niepowodzeń i problemów zdrowotnych, A. Majkowski wycofał się z życia publicznego, koncentrując się na pracy literackiej. Wspierał młodych działaczy kaszubskich, takich jak Aleksander Labuda i Jan Trepczyk, którzy w 1929 roku założyli w Kartuzach Zrzeszenie Regionalne Kaszubów, z Majkowskim na czele. Współpracował z ich pismem „Zrzesz Kaszëbskô” oraz wstąpił do Związku Obrony Kresów Zachodnich (późniejszego Polskiego Związku Zachodniego), współdziałając z Instytutem Bałtyckim.

W październiku 1931 roku znalazł się w komitecie redakcyjnym ponownie wskrzeszonego „Gryfa”, jednak nie uczestniczył w jego pracach. Powrócił do prasy w 1934 roku, a w październiku 1935 roku opublikował pierwszą część powieści „Żëcé i przigòdë Remùsa”. W 1935 roku otrzymał nagrodę Polskiej Akademii Literatury – Srebrny Wawrzyn Akademicki „za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej”, a dyplom dla „Aleksandra Maykowskiego” podpisały takie osobistości jak Leopold Staff, Wacław Sieroszewski i Juliusz Kaden-Bandrowski. Równocześnie, w swojej willi (obecnie ul. Majkowskiego 31 w Kartuzach) zorganizował wystawę zbiorów folklorystycznych.

W latach 1936–1937 pisał m.in. „Gramatykę kaszubską” oraz „Historię Kaszubów”. W 1936 roku, nakładem Wydziału Powiatowego, ponownie wydał „Przewodnik po Kaszubskiej Szwajcarii”. Przerobił także swoją satyrę „Jak w Kòscérznie kòscelnégò òbrelë…” na sztukę teatralną „Strachë i zrãkowinë”, publikując wiele artykułów w prasie.

Zmarł na niewydolność serca 10 lutego 1938 roku w szpitalu Sióstr Miłosierdzia Św. Wincentego à Paulo w Gdyni, a 14 lutego został uroczyście pochowany w Kartuzach na cmentarzu przy tamtejszej kolegiacie.

Po jego śmierci, kilka miesięcy później, wydano „Historię Kaszubów” oraz całość powieści „Żëcé i przigòdë Remùsa”. Książka była wznawiana wielokrotnie po wojnie, a w 1964 roku Lech Bądkowski przetłumaczył ją na język polski. Ukazały się także tłumaczenia na niemiecki, francuski i angielski. Ponownie wydano „Historię Kaszubów” w opracowaniu prof. Gerarda Labudy, publikując większość utworów literackich oraz fragmenty autorstwa Majkowskiego, jego wspomnienia, listy oraz Pamiętnik z wojny europejskiej roku 1914.

Aleksander Majkowski został zapamiętany jako kluczowa postać w ruchu kaszubskim, któremu dostarczył podstaw historycznych oraz intelektualnych. Stworzył sumę kulturalnej ideologii kaszubskiej w postaci Remusa. Działał na rzecz pisowni kaszubskiej, ochrony zabytków oraz folkloru regionalnego, tworząc instytucje kaszubsko-pomorskie i reprezentując Kaszubów na forum krajowym i słowiańskim. Jego wszechstronna działalność miała wpływ na całe życie społeczne Kaszub i pozostaje obecna, a postać Majkowskiego jest szeroko upamiętniana w różnorodny sposób. Wiele ulic na Kaszubach nosi jego imię, m.in. w Chojnicach, Gdyni, Lęborku, Luzinie, Kościerzynie, Pucku, Rumi, Wejherowie, Sopocie i Kartuzach, gdzie znajdują się także szkoła i szpital jego imienia oraz okazały pomnik. W Kościerzynie jego imię nosi prywatna apteka, a w parku przy ul. Szopińskiego znajduje się popiersie pisarza. W Wejherowie z kolei jest park oraz biblioteka nosząca imię Majkowskiego, a na centralnym deptaku miasta, w pobliżu dawnej siedziby biblioteki, wmurowano płaskorzeźbę z jego wizerunkiem. W Rumi znajduje się szkoła podstawowa numer 6 im. Aleksandra Majkowskiego.

Rok 2008 został ogłoszony na Kaszubach Rokiem Aleksandra Majkowskiego. W jego ramach zorganizowano wiele wydarzeń, wystaw, konkursów i promocji, a także wydano jego biografię, wznowiono powiastkę „Jak w Kòscérznie kòscelnégò òbrelë…” oraz opublikowano angielskie tłumaczenie „Życia i przygód Remusa”.

Twórczość

Pielgrzymka wejherowska, Gdańsk 1899, Gdynia 1992,

Jak w Koscérznie koscelnygo obrele abo Pięc kawalerów a jedna jedyno brutka. W osem spiewach…, Gdańsk 1899, Gdańsk-Kościerzyna 2008,

Zur Frage nach der klinischen Bedeutung der punktierten Erythrocyten bei chronischem Saturnismus, Monachium 1904 (praca doktorska),

Spiewe i frantówczi, Poznań 1905,

Przewodnik po wystawie ludoznawczej kaszubsko-pomorskiej w Kościerzynie 1911 roku od 25 czerwca do 23 lipca, Komitet Wystawowy w Kościerzynie, Kościerzyna 1911,

Zdroje Raduni. Przewodnik po tak zw. Szwajcarii Kaszubskiej z mapą i 22 ilustracjami, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, Warszawa 1913,

Przewodnik po Szwajcarii Kaszubskiej, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, Warszawa 1924,

Przewodnik po Kaszubskiej Szwajcarii, Wydział Powiatowy pow. kartuskiego, Kartuzy 1936,

Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji, Toruń 1938, Powieść w internecie w kaszubskiej pisowni z lat 30.,

Historia Kaszubów, Stanica, Gdynia 1938,

Wiersze i frantówci, Wydawnictwo Morskie, Gdynia 1957,

Pomorzanie. Powieść, Gdańsk 1973,

Strachë i zrękovjinë. Frantówka w trzech aktach, Gdańsk 1976,

Remus w Zwadze, Gdańsk 1987,

Pamiętnik z wojny europejskiej roku 1914, Wejherowo–Pelplin 2000.

Odznaczenia

Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (24 kwietnia 1923),

Złoty Krzyż Zasługi (8 lutego 1930),

Srebrny Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935).

Przypisy

Bibliografia przedmiotowa

Józef Borzyszkowski, Aleksander Majkowski (1876–1938). Biografia historyczna, Gdańsk: Instytut Kaszubski; Wejherowo: Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej, 2000, ISBN 83-89079-10-0 oraz ISBN 83-911638-9-X.

Wiktor Pelpliński, Aleksander Majkowski jako twórca „Gryfa” oraz Towarzystwa Młodokaszubów (1908–1912), [w:] Literatura kaszubska – książka, twórca i biblioteka, Instytut Kaszubski, Gdańsk 2000, ISBN 83-914815-1-4.

Augustyn Klemens Hirsz, Kronika życia i twórczości Aleksandra Majkowskiego, Banino 2008.

Henryk Kotowski, Sylwetki pomorskie – wspomnienie o dr. Aleksandrze Majkowskim, „Jantarowe Szlaki”, nr 1/86, 1970, s. 13–21.