Aleksander Lesser (urodzony 13 maja 1814 w Warszawie, zmarły 13 marca 1884 w Krakowie) był polskim malarzem oraz krytykiem sztuki o żydowskich korzeniach, który specjalizował się w obrazach o tematyce historycznej i współczesnej. Był członkiem Akademii Umiejętności w Krakowie oraz współzałożycielem Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych.
Życiorys
Urodził się jako jedno z dwanaściorga dzieci kupca Lewiego (1791–1870) i Róży Loewenstein (1790–1840). Ożenił się z Julią Bergson (1839–1918), córką Ludwika Bergsona.
Rozpoczął naukę rysunku w Liceum Warszawskim pod okiem Aleksandra Kokulara.
W latach 1830–1831 studiował malarstwo na Oddziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego u Antoniego Brodowskiego. Po zamknięciu Uniwersytetu po upadku Powstania Listopadowego, kontynuował studia w Dreźnie w latach 1832–1835 na Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Moritza Retzscha oraz Karla Christiana Vogela von Vogelsteina. Od 8 lipca 1835 do 1846 studiował na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Monachium, gdzie uczyli go Peter Cornelius, Heinrich Hess oraz Julius Schnorr von Carolsfeld.
Stał się jednym z pionierów polskiego malarstwa historycznego, reprezentując tzw. nurt archeologiczny, który miał na celu przedstawienie całej historii Polski, zanim jeszcze artystyczną działalność rozpoczął Jan Matejko.
W sferze religijnej nie wykazywał szczególnego zainteresowania judaizmem, choć nie całkowicie zerwał z nim związki. Zazwyczaj nie poszukiwał tematów malarskich w historii starożytnego Izraela (z wyjątkiem jednego obrazu: „Dawid dziękujący Bogu za zwycięstwo nad Goliatem”). Nie interesowało go także życie społeczności żydowskiej w Polsce ani kontakty z kulturą Izraela.
Był jednym z autorów haseł oraz ilustracji do Encyklopedii Powszechnej Orgelbranda, wydawanej w latach 1859–1868. Jego nazwisko znalazło się w I tomie z 1859 roku na liście twórców tej encyklopedii.
Po swojej śmierci w 1884 roku w Krakowie, został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie (kwatera 20, rząd 9).
Działalność publicystyczna
Lesser prowadził również działalność publicystyczną, publikując artykuły w gazetach „Kłosy” oraz „Sprawozdaniach Towarzystwa Zachęty”, którego był współzałożycielem w 1860 roku. W tych publikacjach zamieszczał m.in. kroniki artystyczne. Zajmował się także ilustratorstwem, litografią i scenografią. Opracował ilustracje do dzieł Adama Mickiewicza i Antoniego Malczewskiego, często wykonując litografie we współpracy z zakładem drukarskim Maksymiliana Fajansa. W dziedzinie scenografii jednymi z jego sukcesów były projekty kostiumów do sztuki „Zbójcy” Friedricha Schillera, wystawionej w 1868 roku w Teatrze Letnim, oraz szkic dekoracji do dramatu Wincentego Rapackiego „Wit Stwosz”, zaprezentowanego w Teatrze Wielkim w 1875 roku.
Po 1870 roku zajął się także krytyką artystyczną, równocześnie prowadząc badania nad sztuką dawną. W 1883 roku doprowadził do wydania „Przewodnika do opisu dawnych pomników sztuki” z dołączonymi XV tablicami typów budownictwa, rzeźby i malarstwa, przez Delegację Komitetu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, którego przewodniczącym był wówczas.
Dzieła
Jego prace opierały się na gruntownych badaniach dotyczących historii Polski. Do najbardziej znanych obrazów należą:
- Obrona Trembowli przeciwko Turkom (1841)
- Pogrzeb pięciu ofiar manifestacji w Warszawie w roku 1861 (1861), przedstawiający pogrzeb zamordowanych przez Kozaków Polaków i Żydów, w którym uczestniczyli duchowni katoliccy, protestanccy oraz rabini
- Wizerunki królów polskich – 42 portrety królów polskich malowanych według wzorów pomnikowych. Wizerunki te wraz z komentarzem historycznym Juliana Bartoszewicza zostały wydane w Warszawie w 1860 roku w oficynie wydawniczej Dzwonkowskiego.
Ponadto stworzył:
- Kadłubek piszący kronikę w klasztorze
- Młody Bolesław Krzywousty wyjeżdżający do Morawii
- Pożegnanie Henryka z Legnicy ze św. Jadwigą
- Koronacja Leszka Białego
- Hołd pruski
- Wydobycie zwłok Wandy z Wisły
- Ostatnie chwile Mikołaja Kopernika.
Lesser tworzył także obrazy o chrześcijańskich motywach religijnych, w tym przedstawiające Wniebowstąpienie Chrystusa oraz świętą Magdalenę.
W uznaniu za swoje Wizerunki królów polskich został przyjęty do Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, a od króla szwedzkiego Karola XV otrzymał złoty medal z napisem Litteris et artibus („Naukom i sztukom”), natomiast od króla saskiego Jana Wettyna – pierścień brylantowy.
Przypisy
Bibliografia
Julian Bartoszewicz: Wizerunki królów polskich. Warszawa: wydane nakładem Zakładu Artystyczno-Litograficznego A. Dzwonkowskiego i S-ki, 1861.
Mateusz Mieses: Z rodu żydowskiego. Zasłużone rodziny polskie krwi niegdyś żydowskiej, Wydawnictwo Wema, Warszawa, 1991.
Kazimierz Reychman: Szkice genealogiczne, Serja I. Warszawa: Hoesick F., 1936, s. 11–18, 121–125.
Linki zewnętrzne
Aleksander Lesser, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2022-02-19].
