Aleksander Krupkowski

Aleksander Wacław Krupkowski

Aleksander Wacław Krupkowski (ur. 27 marca 1894 w Nadarzynie k. Warszawy, zm. 1 maja 1978 w Krakowie) to polski metalurg i metaloznawca, profesor Akademii Górniczo-Hutniczej oraz członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk (od 1952). Był autorem wielu prac dotyczących teorii procesów metalurgicznych, w szczególności metali nieżelaznych, jak również fizykochemii i podstaw termodynamiki tych stopów.

Życiorys

Urodził się w rodzinie Hieronima, nauczyciela wiejskiego, oraz Pauliny z Nowickich. W 1904 roku rozpoczął naukę w V Gimnazjum w Warszawie, jednak po strajku szkolnym w 1905 roku kontynuował samodzielne kształcenie w zakresie szkoły średniej. W 1912 roku ukończył szkołę realno-handlową w Petersburgu, a następnie podjął studia z zakresu metalurgii w Instytucie Politechnicznym w Petersburgu, gdzie w 1917 roku uzyskał tytuł inżyniera. W latach 1918–1920 uczył chemii w gimnazjum w Łomży, a w latach 1920–1921 w Państwowej Szkole Włókienniczej w Łodzi. W 1921 roku rozpoczął pracę jako asystent w Katedrze Technologii Metali na Politechnice Warszawskiej, gdzie w 1928 roku na podstawie pracy „Badania nad stopami niklu z miedzią” uzyskał doktorat, a dwa lata później habilitował się na podstawie rozprawy „Mechaniczne własności miedzi”, stając się docentem. W 1930 roku przeniósł się do Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, gdzie najpierw został profesorem nadzwyczajnym, a w 1939 roku profesorem zwyczajnym na Wydziale Hutniczym.

W 1939 roku, w trakcie tzw. Sonderaktion Krakau, został aresztowany i osadzony w obozie w Sachsenhausen. Po zwolnieniu w lutym 1940 roku nauczał w Szkole Handlowej, a następnie, do końca wojny, w Technicznej Szkole Górniczo-Hutniczo-Mierniczej w Krakowie.

W latach 1945–1964 kierował Katedrą Metalurgii Metali Nieżelaznych AGH. Był także kierownikiem Zakładu Metali w IPPT PAN w Krakowie w latach 1953–1968, który w 1977 roku przekształcono w Instytut Podstaw Metalurgii PAN (obecnie Instytut Metalurgii i Inżynierii Materiałowej im. Aleksandra Krupkowskiego PAN). Od 1969 roku, aż do swojej śmierci, pełnił funkcję przewodniczącego Rady Naukowej tego instytutu.

W latach 1962–1965 był wiceprezesem PAN, a od 1966 do 1965 przewodniczącym Oddziału PAN w Krakowie. Był także długoletnim przewodniczącym Komitetu Hutnictwa PAN.

W uznaniu jego wybitnych osiągnięć naukowych otrzymał w 1961 roku tytuł doktora honoris causa na Akademii Górniczej we Freibergu, a w 1964 roku na Akademii Górniczo-Hutniczej.

Zmarł w Krakowie i został pochowany na cmentarzu Rakowickim (kwatera XXVIB-płn-3).

Ordery i odznaczenia

• Order Budowniczych Polski Ludowej (1964)
• Order Sztandaru Pracy I klasy (1958)
• Order Sztandaru Pracy II klasy (16 lipca 1954)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1951)
• Złoty Krzyż Zasługi (15 listopada 1946)
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (15 stycznia 1955)
• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego
• Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Hutnik PRL” (1966)
• Złota Odznaka Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Hutniczego
• Złota Odznaka „Za Pracę Społeczną dla miasta Krakowa”
• Medal Honorowy Wydziału Metalurgicznego AGH (1974)
• Medal Honorowy Francuskiego Towarzystwa Metalurgicznego (Francja, 1969)

Nagrody

• Państwowa Nagroda Naukowa I stopnia za całokształt prac w dziedzinie metalurgii (1949)
• Nagroda Państwowa III stopnia (zespołowa) za opracowanie stopów miedziano-krzemowych i ich wprowadzenie do produkcji odlewów (1952)
• Nagroda Państwowa II stopnia (zespołowa) za opracowanie i wdrożenie w praktyce przemysłowych wysokowartościowych stopów nieżelaznych (1955)
• Nagroda Państwowa I stopnia za rozwinięcie teorii redukcji tlenków, roztworów i kondensacji par metali (1966)
• Nagroda specjalna Roku Nauki Polskiej za zbadanie mechanizmu rozpadu metastabilnych faz metalicznych typu α na przykładzie stopów aluminiowo-cynkowych (1973)

Upamiętnienie

Od 19 października 1979 roku prof. Aleksander Krupkowski jest Patronem pawilonu A-2 (siedziba Wydziału Metali Nieżelaznych AGH), a na I piętrze znajduje się tablica poświęcona jego osobie.

Decyzją nr 27/80 Sekretarza Naukowego PAN z dnia 7 maja 1980 roku, Instytut Podstaw Metalurgii otrzymał nazwę „Instytut Podstaw Metalurgii im. Aleksandra Krupkowskiego Polskiej Akademii Nauk”, a od 1994 roku funkcjonuje jako Instytut Metalurgii i Inżynierii Materiałowej im. Aleksandra Krupkowskiego PAN.

16 listopada 2012 roku w Instytucie Metalurgii i Inżynierii Materiałowej im. Aleksandra Krupkowskiego PAN odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą prof. Aleksandrowi Krupkowskiemu.

Przypisy

Bibliografia

Andrzej Śródka: Uczeni Polscy XIX i XX stulecia, Wyd. Aries, Warszawa (1995) Tom II, s. 357–359.