Aleksander Kowalski (polityk)

Aleksander Kowalski

Aleksander Kowalski, znany również jako Olek lub Czarny (ur. 14 września 1908 w Warszawie, zm. 1 października 1951 w tym samym mieście), był pułkownikiem Wojska Polskiego, politykiem oraz uczestnikiem II wojny światowej.

Życiorys

Jego ojcem był Adam Kowalski, chłop z zawodu palacz parowozowy na Nadwiślańskiej Kolei, który w 1923 roku został zwolniony z pracy za udział w strajku i od tego momentu był bezrobotny. Matka, Agnieszka z domu Kurek, również pochodziła z chłopskiej rodziny i pracowała jako robotnica. Aleksander miał dwie siostry oraz brata Zygmunta, który był aktywnym działaczem komunistycznym.

W dzieciństwie mieszkał w warszawskim Bródnie. Ukończył szkołę podstawową przy ulicy Budowlanej, a w 1927 roku zdobył wykształcenie w Szkole Rzemiosła im. M. Konarskiego. Po zakończeniu nauki odbył staż jako tokarz w Skarżysku, jednak został zwolniony w wyniku redukcji zatrudnienia. Od 1927 roku pracował w fabryce maszyn i odlewni żelaza. W tym samym roku stał się aktywnym działaczem KZMP. W 1927 roku został aresztowany w związku z obchodami 1 Maja. Od 1928 roku był członkiem KPP, a w wieku 19 lat objął stanowisko sekretarza Komitetu Dzielnicowego KZMP Pragi oraz członka egzekutywy KD KPP. Wkrótce został aresztowany i spędził 11 tygodni na Pawiaku. W październiku 1929 roku wyjechał do ZSRR w celu leczenia. Od kwietnia do końca 1930 roku uczęszczał do szkoły Komunistycznej Międzynarodówki Młodzieży pod Moskwą.

Po powrocie do Polski w 1931 roku pełnił funkcję sekretarza Komitetu Okręgowego KZMP w Płocku, Mławie, Łomży i Łodzi, gdzie ponownie został aresztowany. Od 1931 do 1935 roku przebywał w więzieniach w Sieradzu, Warszawie i Wronkach. Do końca 1936 roku był sekretarzem KW KZMP, a następnie członkiem KC KZMP. Kilka miesięcy przed wybuchem wojny został ponownie aresztowany i osadzony na Pawiaku, gdzie skazany na dwa lata więzienia, jego wyrok został jednak uchylony przez sąd okręgowy, który nałożył na niego ścisły nadzór policji. W 1939 roku wstąpił do Robotniczej Brygady Obrony Warszawy.

W latach 1939-1942 przebywał na terytorium ZSRR, najpierw we Lwowie, gdzie pracował jako ślusarz w warsztatach kolejowych, a później jako zastępca dyrektora fabryki odlewniczo-mechanicznej. W kwietniu 1941 roku, w związku ze zmianą podejścia Stalina do polskich komunistów, został przyjęty do WKP(b). Po inwazji hitlerowskiej na ZSRR przyjechał do Moskwy, gdzie uczył się w szkole Międzynarodówki Komunistycznej. Jako pierwszy wśród polskich komunistów w ZSRR podniósł temat przesunięcia granicy z Niemcami na Odrę i Nysę.

20 maja 1942 roku został przerzucony do Warszawy w ramach tzw. Grupy Inicjatywnej (razem z Jankiem Krasickim i Małgorzatą Fornalską). Do października 1942 roku działał w Łodzi. Po przeniesieniu do Warszawy pełnił funkcję drugiego, a od czerwca 1943 do maja 1944 roku pierwszego sekretarza Komitetu Warszawskiego PPR. Od 1942 roku był również członkiem Komitetu Centralnego PPR. Był współorganizatorem ZWM oraz inicjatorem powołania młodzieżowego oddziału bojowego Gwardii Ludowej im. „Czwartaków”. Od wiosny 1944 roku odpowiadał za działalność partyjną w okręgu Warszawa-Podmiejska, Piotrków i Częstochowa. W czasie powstania warszawskiego podjął decyzję o przyłączeniu się do Armii Ludowej. Współorganizował Powstańcze Porozumienie Demokratyczne i kierował udziałem oddziałów AL w powstaniu, wyprowadzając je ze Starego Miasta, a następnie kanałami ze Śródmieścia.

W latach 1945–1948 pełnił funkcję przewodniczącego Zarządu Głównego ZWM. Od 22 stycznia 1945 do 13 czerwca 1945 był I sekretarzem Komitetu Warszawskiego PPR. Od 1945 roku zasiadał w KRN, a od 1947 roku był posłem na Sejm Ustawodawczy. W 1948 roku, oskarżony o tzw. odchylenia prawicowo-nacjonalistyczne, został usunięty z działalności politycznej. Zgodnie z relacjami Józefa Światły, bezpieka próbowała zmusić Kowalskiego do składania zeznań obciążających Władysława Gomułkę, na co ten stanowczo się nie zgodził. Po serii długotrwałych przesłuchań, prowadzonych przez Anatola Fejgina i Romana Romkowskiego, miał rzekomo doznać pomieszania zmysłów. W efekcie trafił do szpitala w Tworkach, gdzie zmarł 1 października 1951 roku. Oficjalnie przyczyną jego śmierci był wrzód mózgu. Został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A4-5-10).

Ordery i odznaczenia

Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (13 lipca 1946)

Medal za Warszawę 1939–1945 (17 stycznia 1946)

Upamiętnienie

Aleksander Kowalski był patronem jednej z ulic na warszawskim Bródnie, która w listopadzie 2008 roku otrzymała nowego patrona – hokeistę Aleksandra Kowalskiego.

W latach 1972–1990 imię Aleksandra Kowalskiego nosił 29. pułk czołgów średnich w Żaganiu. W 1978 roku jego imię nadano Warszawskiej Fabryce Pomp.

Jego imieniem nazwano także nagrodę przyznawaną przez pismo „Walka Młodych”.

Przypisy

Bibliografia

Polski Słownik Biograficzny, t. XIV, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968–1969.

Mała Encyklopedia Wojskowa (K–Q). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970.

Encyklopedia Warszawy z 1994 roku.

Leksykon Historii Polski z 1995 roku.

Tomasz Leszkowicz: Spadkobiercy Mieszka, Kościuszki i Świerczewskiego. Ludowe Wojsko Polskie jako instytucja polityki pamięci historycznej. Warszawa: Wydawnictwo Instytut Pamięci Narodowej, 2022. ISBN 978-83-8229-588-7.