Aleksander Kostka-Napierski
Aleksander Kostka-Napierski (urodzony w 1617 roku w Warszawie, zmarł 18 lipca 1651 roku w Krakowie) był oficerem wojsk koronnych, uczestnikiem wojny trzydziestoletniej oraz liderem powstania chłopskiego na Podhalu w 1651 roku.
Życiorys
Pochodził z szlacheckiego rodu z Mazowsza. Był osobą wszechstronnie wykształconą i znał kilka języków obcych, takich jak łacina, niemiecki oraz szwedzki. Istnieje hipoteza, iż był szóstym synem króla Zygmunta III Wazy oraz przyrodnim bratem Władysława IV, a według innej wersji nosił imię „Wojciech Stanisław Bzowski”. Wychowywał się prawdopodobnie pod opieką starosty malborskiego, Rafała Kostki.
Początkowo służył w rotach szlacheckich, a następnie w wojsku cudzoziemskim. W trakcie wojny trzydziestoletniej był kapitanem w armii szwedzkiej i brał udział w walkach na terenie Niemiec. Przed rokiem 1648 powrócił do Polski, a w maju tego samego roku, jako agent króla Władysława IV, udał się do Anglii, Francji, Hiszpanii i Szwecji w celu pozyskania wsparcia dla wojny z Turcją. Po śmierci Władysława IV, na zlecenie nowego króla Jana II Kazimierza, w 1650 roku prawdopodobnie zajmował się rekrutowaniem wojsk.
Na początku 1651 roku zorganizował zaciąg wojsk w regionie Podhala oraz Beskidu Żywieckiego w Żywcu, współpracując z Marcinem Radockim i Stanisławem Łętowskim. Używał rozkazów królewskich podpisanych na nazwisko „Napierski” lub „Kostka” (wcześniej był znany jako Aleksander Kostka ze Szternberku).
W czerwcu 1651 roku, jako przywódca powstańców chłopskich, zajął zamek w Czorsztynie. 22 czerwca wydał uniwersały skierowane do chłopów w Polsce, wzywając ich do powstania antyszlacheckiego. W odezwie zapewniał, że król Jan Kazimierz wspiera powstańców oraz obiecywał chłopom wolność. Próbował również zwerbować wojska na Śląsku, oczekując pomocy od księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego, która jednak nie nadeszła. Zamek Czorsztyn został zdobyty po dwudniowym oblężeniu przez wojska biskupa krakowskiego Piotra Gembickiego, a przywódcy powstania, Aleksander Kostka-Napierski oraz Stanisław Łętowski, zostali pojmani i przewiezieni do Krakowa. W czasie tortur Kostka-Napierski przyznał się jedynie do bycia biologicznym synem króla Władysława IV. Po torturach, 18 lipca 1651 roku, został nabity na pal, a jego ciało, wraz z ciałem Łętowskiego, powieszono na szubienicy. Po kilku dniach ciała zostały zabrane i pochowane w nieznanym miejscu. Przy Kostce-Napierskim znaleziono m.in. uniwersał Chmielnickiego, który gwarantował chłopom zwolnienie z pańszczyzny w zamian za przystąpienie do buntu.
Według profesorów Pawła Wieczorkiewicza i Janusza Tazbira, Aleksander Kostka-Napierski miał kontakty z emisariuszami Bohdana Chmielnickiego. Z kolei inni historycy, tacy jak Adam Kersten, zachowują ostrożność wobec jego powiązań z królem szwedzkim, Bohdanem Chmielnickim czy dworem Rakoczych.
Postać Aleksandra Kostki-Napierskiego w kulturze
Aleksander Kostka-Napierski jest bohaterem powieści Kazimierza Przerwy-Tetmajera „Maryna z Hrubego”, „Kostka Napierski” Władysława Orkana, XVII-wiecznej powieści „Nad Czorsztynem się błyska” autorstwa Jalu Kurka, dramatu Jana Kasprowicza „Bunt Napierskiego”, ballady Lucjana Siemieńskiego „Napierski” oraz filmu w reżyserii Jana Batorego „Podhale w ogniu”. Jego imię noszą ulice w takich miastach jak Szczecin, Łódź, Katowice, Dąbrowa Górnicza, Gdynia oraz Warszawa.
Przypisy
Bibliografia
- Sława i niesława Kostki-Napierskiego – Janusz Tazbir, w: „Problemy” nr 3/1993
- Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Wyd. Koszalin 2010, s. 119
- Kazimierz Lepszy: Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1968.
- Mała Encyklopedia Wojskowa (K-Q), wyd. 1, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970.
