Aleksander Karol Waza
Aleksander Karol Waza (urodzony 14 listopada 1614 w Warszawie, zmarły 19 listopada 1634 w Wielkim, niedaleko Warszawy) był królewiczem polskim, siódmym i najmłodszym synem króla Zygmunta III Wazy, a piątym dzieckiem z jego drugiego małżeństwa z Konstancją Habsburżanką.
Dzieciństwo
Chrztu Świętego dla potomków królewskich Wazów udzielano w kościele Matki Bożej Łaskawej w Warszawie. Aleksander Karol, herbu Waza (Vasa), został ochrzczony 4 stycznia 1615 roku. Wychowywał się na dworze królewskim w Warszawie, gdzie otrzymał staranne wykształcenie w kolegium jezuickim, w zakresie siedmiu sztuk wyzwolonych. Jako czternastolatek posługiwał się wieloma językami, w tym łaciną, której uczył się razem z braćmi Janem Albertem i Karolem Ferdynandem oraz siostrą Anną Katarzyną Konstancją. Królowa Konstancja Habsburżanka, będąc osobą wykształconą, nauczała dzieci nie tylko niemieckiego, ale także łaciny, hiszpańskiego, włoskiego i polskiego.
W przeciwieństwie do swoich braci, Aleksander Karol potrafił łatwo zdobywać sympatię osób wokół siebie, co przypominało relacje najstarszego przyrodniego brata, Władysława.
Wiek młodzieńczy
Aleksander Karol był starannie przygotowywany przez rodziców na ewentualne objęcie tronu. Francuski dyplomata, Charles Ogier, twierdził, że Zygmunt III widział w najmłodszym synu swojego następcę i zalecał szlachcie jego przyszły wybór, mówiąc: „Cały wedle waszych obyczajów i polskiego ducha: śmiały on, obrotny i żwawy, czemużbyście jego wybrać nie mieli.” Młody królewicz był również uzdolniony artystycznie, podobnie jak jego ojciec, z którym chętnie malował. Miał także doskonały słuch i uczył się śpiewać pod okiem muzyka i jezuity Szymona Berenta.
Po śmierci rodziców
10 lipca 1631 roku zmarła królowa Konstancja, która do ostatnich chwil miała nadzieję, że jej siostrzeniec i pasierb, Władysław, obejmie tron carski w Rosji, a polską koronę otrzyma któryś z jej synów. Niecały rok później, 30 kwietnia 1632, zmarł król Zygmunt. Po śmierci ojca, Aleksander Karol razem z rodzeństwem poparli kandydaturę najstarszego przyrodniego brata Władysława do polskiego i szwedzkiego tronu. 4 lutego 1633 roku królewicz uczestniczył w pochówku rodziców, Zygmunta III Wazy i Konstancji, których złożono w kaplicy Wazów na Wawelu. Po ich śmierci, młody Aleksander wraz z rodzeństwem pozostawał na łasce nowego brata, ponieważ ustrój elekcyjny I Rzeczypospolitej nie zapewniał braciom królewskim żadnych dochodów ani funkcji publicznych.
6 lutego 1633 roku miała miejsce koronacja królewicza Władysława, w której uczestniczył Aleksander Karol oraz pozostałe rodzeństwo. Władysława IV Wazę koronował na „pomazańca bożego” arcybiskup gnieźnieński, prymas Jan Wężyk, w bazylice archikatedralnej pw. św. Stanisława i pw. św. Wacława w Krakowie.
Podróż do Włoch i śmierć
W lipcu 1633 roku Aleksander Karol wyruszył w podróż do Włoch, towarzyszył mu jezuita Szymon Berent. We wrześniu dołączył do nich starszy brat Jan Albert Waza, ówczesny biskup krakowski i kardynał. Z wyprawy Aleksander powrócił rok później, w lipcu 1634 roku. Przygotowywał się do planowanej wyprawy tureckiej i w październiku 1634 roku spotkał się z królewiczem Janem Kazimierzem we Lwowie. Tam prawdopodobnie zaraził się ospą od brata, który ją przeżył. Aleksander zmarł 19 listopada 1634 roku w drodze do Warszawy w folwarku Wielkie, oddalonym o 9 mil od stolicy. Został pochowany 7 lutego 1635 roku w Krakowie. Uważany był za najzdolniejszego z królewskich braci, co sprawiło, że jego śmierć była szeroko opłakiwana jako strata dla Polski i całego świata chrześcijańskiego. Albrycht Radziwiłł w swoim Pamiętniku zapisał: „Zmarł na ospę królewicz polski Aleksander Karol […] z wielką stratą dla Polski, ale również całego świata chrześcijańskiego […] opłakiwany był przez wszystkich.”
Przypisy
Bibliografia
Andrzej Komoniecki (1937) Chronografia albo Dziejopis Żywiecki.
Wdowiszewski Z., (2005) Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005, s. 235.
Herman Lindqvist, (2018) Wazowie. Historia burzliwa i brutalna, Wydawnictwo MARGINESY, Warszawa.
