Aleksander Józef Sułkowski
Aleksander Józef Sułkowski, noszący herb Sulima (urodzony 15 marca 1695, zmarł 21 maja 1762), był polskim arystokratą oraz politykiem saskim. W latach 1733–1738 pełnił funkcję pierwszego ministra Elektoratu Saskiego, był hrabią i księciem Świętego Cesarstwa Rzymskiego, szambelanem Augusta III, generałem lejtnantem wojsk koronnych od 1734 roku, saskim generałem majorem piechoty, pułkownikiem królewskiego lejbregimentu, łowczym nadwornym litewskim od 1729 roku oraz starostą nowodworskim w 1738 roku. Ponadto, był dyrektorem generalnym królewskich zbiorów sztuki w latach 1734–1738 oraz I księciem bielskim (I Herzog von Bielitz).
W 1734 roku otrzymał Order Orła Białego, a także był kawalerem rosyjskich odznaczeń: św. Andrzeja oraz św. Aleksandra Newskiego, a także saskiego Orderu Świętego Henryka.
Życiorys
Był synem Stanisława Sułkowskiego, starosty krzeszowskiego i burgrabiego krakowskiego, oraz Elżbiety z Wągrowskich, primo voto Szalewskiej. Nowe ustalenia Adama Perłakowskiego kwestionują dotychczasowe przypuszczenia, jakoby jego ojcem miał być król Polski August II Mocny, co wydaje się mało prawdopodobne.
W młodości wychowywał się na dworze królewskim jako paź, gdzie nawiązał przyjaźń z jedynym legalnym synem Augusta II Mocnego. Sułkowski stał się bliskim doradcą przyszłego króla i elektora Augusta III. W 1729 roku został nadwornym łowczym litewskim, w 1735 roku mianowano go generałem piechoty saskiej, a od 1733 do 1738 roku pełnił funkcję pierwszego ministra Saksonii. W dniu 7 lutego 1734 roku otrzymał tytuł kawalera Orderu Orła Białego. W 1735 roku podpisał uchwałę Rady Generalnej konfederacji warszawskiej. 15 września 1737 roku uzyskał tytuł hrabiego Rzeszy (niem. Reichsgraf), a w tym samym roku uzyskał również indygenat ziem dziedzicznych Habsburgów, co oznaczało uznanie jego tytułu we wszystkich krajach państwa Habsburgów. W 1738 roku, w wyniku intryg Henryka Brühla, Sułkowski został zmuszony do dymisji i opuszczenia dworu drezdeńskiego. W styczniu 1738 roku kupił od króla Stanisława Leszczyńskiego, który musiał zrezygnować z korony i wyjechał do Francji, wszystkie jego dobra w Rydzynie i Lesznie. Po tym wydarzeniu, zrezygnował z pozycji ministra u króla saskiego i przystąpił do odbudowy oraz rozszerzenia zamku rydzyńskiego, planując zamieszkać tam na stałe. W listopadzie 1741 roku zmarła jego pierwsza żona, Maria von Stein, w Dreźnie. 27 sierpnia 1743 roku poślubił Annę Przebendowską, córkę wojewody malborskiego. Po sprzedaży pałacu w Dreźnie przeniósł wszystkie swoje meble oraz kolekcje obrazów i porcelany do Rydzyny, tworząc tam jedną z najwspanialszych rezydencji magnackich w ówczesnej Wielkopolsce, w której gościł królów oraz arystokrację.
W 1752 roku nabył zamek w Bielsku na Śląsku Cieszyńskim wraz z dobrami w państwie bielskim od spadkobierców Jana Sunnegha.
18 marca 1754 roku uzyskał od cesarzowej Marii Teresy tytuł księcia Rzeszy, z prawem primogenitury, co oznaczało, że tytuł książęcy przechodził na najstarszego syna. W tym samym roku prawo używania tytułu książęcego rozszerzono na wszystkich członków rodu, podnosząc jednocześnie państwo bielskie do rangi księstwa.
Książę Aleksander Józef zmarł w Lesznie 21 maja 1762 roku. Z pierwszego małżeństwa miał czterech synów: Augusta Kazimierza (ur. 15 listopada 1729, zm. 7 stycznia 1786), Aleksandra Antoniego (ur. 15 października 1730, zm. 21 września 1786), Franciszka (ur. 29 stycznia 1733, zm. 22 kwietnia 1812) oraz najmłodszego Antoniego Pawła (ur. 11 czerwca 1734, zm. 16 kwietnia 1796).
August Kazimierz kontynuował rozbudowę zamku rydzyńskiego, budując nowe obiekty po obu stronach drogi prowadzącej do rynku miasta, zgodnie z umową zawartą w 1765 roku z pijarami dotyczącą utworzenia szkoły. Stworzył również Ordynację Sułkowskich, która obejmowała dziedzictwa jego oraz brata Aleksandra oraz pół majątku brata Antoniego. Po śmierci Aleksandra i Augusta, zarządzenie Ordynacją objął Antoni, ponieważ starsi bracia nie mieli potomstwa, tym samym stając się założycielem wielkopolskiej linii rodu. Jego prawnuk Antoni (ur. 1844, zm. 1909) zmarł bezdzietnie, co oznaczało wygaszenie tej linii.
Natomiast Franciszek nie włączył się do Ordynacji, zatrzymując dla siebie dziedzictwo, w tym zamek z majątkami w Bielsku. Księstwo bielskie odziedziczył po śmierci Franciszka jego syn Aleksander (zmarły w 1811), a następnie Jan (zmarły w 1835). Po Janie, księstwo przeszło w ręce jego syna Ludwika Jana Nepomucena (ur. 1814, zm. 1879), a później odziedziczył je jego syn Józef Maria Ludwik (ur. 1848). Potomkowie tej linii nadal żyją w Ameryce, Austrii i Niemczech.
Tytuły i przywileje Aleksandra Józefa Sułkowskiego
22 sierpnia 1733 roku – z rąk cesarza Karola VI otrzymał dziedziczny tytuł hrabiego Świętego Cesarstwa Rzymskiego (niem. Reichsgraf).
Projekt herbu hrabiowskiego Aleksandra Józefa Sułkowskiego został zatwierdzony przez cesarskiego cenzora heraldycznego Williama O’Kelly, który opatrzył go opisem „Conformatum est statui comitum”.
20 września 1733 roku – od cesarza Karola VI uzyskał inkolat (indygenat) na ziemiach Korony Czeskiej (w Czechach i na Śląsku).
1734 (data dzienna nieczytelna) – elektor Saksonii Fryderyk August II (król Polski jako August III) zezwolił Aleksandrowi Józefowi, jako swemu urzędnikowi, na przyozdobienie hrabiowskiego herbu godłem Saksonii, tym samym włączając go do elit politycznych swojego państwa.
Tarczę rodową Sulima wieńczyła teraz korona rangowa, hrabiowska, z dziewięcioma perłami, a labry przybrały barwę złoto-czarną i srebrno-czerwoną. Po bokach tarczy stały dwa antytetyczne lwy, trzymające ją na tylnych łapach. Na piersi półorła w górnym polu herbu umieszczono znak Saksonii. Możliwe, że już 2 sierpnia 1732 roku Sułkowski uzyskał pozwolenie na używanie uproszczonej formy herbu w rodowym klejnocie, w zielonej koronie. Pełne prawo do używania herbu Saksonii – pod koroną elektorską tarcza z pięcioma czarnymi i złotymi pasami, przedzielona na skos zieloną rutą – przyszło dopiero w 1734 roku po otrzymaniu tytułu hrabiowskiego.
1749 – od króla Prus Fryderyka II uzyskał inkolat, co potwierdziło uznanie tytułu hrabiowskiego w Śląsku pruskim (w tym okresie pojęcie linii rydzyńskiej nie było jeszcze stosowane).
26 lutego 1752 roku – nabył wolne państwo stanowe Bielsko (niem. Freiestandesherrschaft Bielitz), terytorium o powierzchni 210 km², obejmujące miasto Bielsko (Bielitz) oraz wioski Bronow (Braunau), Bystra (Śląska, Bistrai), Dziedzice (Dzieditz), Jasienica (Heinzendorf), Jaworze (Ernsdorf), Kamienica (Kamitz), Komorowice (Śląskie, Batzdorf), Ligota (Ellgoth), Mazańcowice (Matzdorf), Międzyrzecze (Kurzwald), Mikuszowice (Śląskie, Nikelsdorf), Stare Bielsko (Alt Bielitz), Wapienica (Lobnitz) i Zabrzeg.
18 marca 1752 roku – z rąk cesarzowej Marii Teresy uzyskał tytuł księcia (niem. Fürst) w ziemiach Korony Czeskiej.
Dyplom w zbiorach Muzeum Historycznego w Bielsku-Białej.
19 marca 1752 roku – Maria Teresa podniosła bielskie wolne państwo stanowe do rangi księstwa (niem. Fürstentum).
20 marca 1752 roku – Maria Teresa zezwoliła na przekształcenie dóbr bielskich w fideikomis oparty na zasadzie niepodzielności majątku oraz dziedziczenia liniowego starszeństwem urodzenia (primogeniturae & linealis succesionis), co odpowiadało ordynacji.
17 kwietnia 1752 roku – dzięki cesarskiemu rozporządzeniu z 1746 roku o wzajemnym przyznawaniu tytułów w Rzeszy i Czechach, otrzymał tytuł księcia Świętego Cesarstwa Rzymskiego (niem. Reichsfürst) od cesarza Franciszka I Stefana.
Dyplom w zbiorach Muzeum Historycznego w Bielsku-Białej.
1 lipca 1752 roku – oficjalne przejęcie dóbr na bielskim zamku, gdzie miejscowa szlachta, magistrat, mieszczaństwo oraz poddani z wiosek złożyli hołd.
Czerwiec 1754 roku – zwraca się do Marii Teresy o tytuł książęcy (niem. Fürst) dla całej rodziny oraz o podniesienie rangi księstwa (niem. Fürstentum do niem. Herzogtum).
5 sierpnia 1754 roku – cesarz Franciszek I Stefan rozszerzył tytuł książęcy (niem. Fürst) na potomków księcia bielskiego, synów: Augusta, Aleksandra, Franciszka, Antoniego i Kazimierza (z drugiego małżeństwa) oraz książęce córki: Joannę, Józefę, Petronelę oraz Teresę (z drugiego małżeństwa).
Dyplom w zbiorach Muzeum Historycznego w Bielsku-Białej.
2 listopada 1754 roku – cesarzowa Maria Teresa nadała Aleksandrowi Józefowi Sułkowskiemu dziedziczny tytuł książęcy (niem. Herzog), a jego potomnym dziedziczny tytuł książęcy (niem. Fürst). Księstwo bielskie zostało podniesione do wyższej rangi (niem. Herzogtum), a zasady dziedziczenia zostały potwierdzone, co miało miejsce dwa lata wcześniej (Sułkowski zyskał równość praw na terenie Śląska Austriackiego z cesarzem Franciszkiem I Stefanem, lennym właścicielem księstwa cieszyńskiego oraz księciem Józefem Wacławem Lichtensteinem, właścicielem Opawy i Karniowa).
Dyplom w rękach spadkobierców Aleksandra Józefa Sułkowskiego – X księcia bielskiego.
Od tego momentu Aleksander Józef Sułkowski tytułował się następująco:
Aleksander Józef z Sułkowa Borowego Sułkowski, książę Świętego Państwa Rzymskiego i książę (Herzog) na Bielsku, łowczy nadworny litewski, generał broni, najwyższy ochmistrz oraz pierwszy minister gabinetowy dworu Saskiego, starosta piaseczyński, odolanowski, nowodworski oraz sokolnicki, kawaler orderów Orła Białego, rosyjskich Św. Andrzeja oraz Św. Aleksandra Newskiego, saskiego Św. Henryka, bawarskiego Św. Huberta itd., pan na Rydzynie, hrabia na Lesznie, Szmiglu, Kobylinie, Zdunach, Baszkowie, Wijowie, Miejskiej Górce, Łoszakowicach itd. w Wielkopolsce; dziedzic dóbr Neschwitz, Holscha, Zescha itd. w Saksonii; majętności Gabel na Śląsku pruskim; kluczów Krojanki, Człopy itd. w Prusach Zachodnich; Sułkowa borowego w Mławskim, osady Bożydar pod Warszawą, właściciel zamków w Rydzynie oraz Bielsku, przedmieścia Leszna oraz pałacu w Warszawie, pałaców w Dreźnie, Lesznie oraz Neschwitz.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Leon Preibisz: Zamek i Klucz Rydzyński, Rydzyna 1938, reprint 1991
Aleksander Piwoń: Testamenty Ostatnich Ordynatorów Rydzyńskich, „Rydzyniak Nr.7”, 1997, ISSN 1233-3492, str. 19–21
Ignacy Kraszewski: Bruhl. Powieść historyczna z XVIII wieku. Kolekcja Hachette, reprint
Grzegorz Madej, Bielska linia książęcego rodu Sułkowskich (1786-1918) Bielsko-Biała 2018 ISBN 978-83-881055-4-8
Bielscy książęta Sułkowscy jakich nie znacie, Bielsko-Biała 2015 (katalog do wystawy) ISBN 978-83-881054-1-8
Linki zewnętrzne
Genealogia książąt Sułkowskich. pages.prodigy.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-05-08)]. (ang.).
