Aleksander Jeljaszewicz, znany jako „Sasza” (urodzony 22 marca 1902 roku w Wilnie, zmarły 18 sierpnia 1978 roku w Gdańsku) był Polakiem o tatarskich korzeniach, który osiągnął stopień majora w Wojsku Polskim.
Życiorys
Był on przedstawicielem starego rodu szlacheckiego pochodzenia tatarskiego, którego członkowie osiedlili się na Litwie za czasów wielkiego księcia Witolda. Jego ojcem był Jan, kapitan w Armii Imperium Rosyjskiego. W latach 1912–1919 uczęszczał do Korpusu Kadetów w Pskowie, a następnie w Kijowie. Po ewakuacji do Turcji i Królestwa SHS, w 1923 roku ukończył oficerską szkołę kawalerii. Do 1925 roku służył w serbskiej straży granicznej, po czym wrócił do Polski.
W 1925 roku wstąpił do Wojska Polskiego, gdzie rozpoczął naukę w Oficerskiej Szkole Kawalerii w Grudziądzu. 15 sierpnia 1928 roku Prezydent RP awansował go na podporucznika, z datą senioratu 15 sierpnia 1928 roku i 13. lokatą w korpusie oficerów kawalerii. Minister spraw wojskowych przydzielił go do 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich w Wilnie. 2 grudnia 1930 roku otrzymał awans na porucznika, z datą senioratu 1 stycznia 1931 roku i 15. lokatą w korpusie oficerów kawalerii. 19 marca 1938 roku został mianowany rotmistrzem, z datą senioratu 19 marca 1938 roku i 42. lokatą w korpusie oficerów kawalerii. W październiku 1938 roku przeniesiono go do 13 Pułku Ułanów Wileńskich w Nowej Wilejce, gdzie objął dowództwo 1 Szwadronu Ułanów Tatarskich, będącego ostatnim pododdziałem jazdy tatarskiej w historii Rzeczypospolitej. W 1939 roku uczestniczył w kampanii wrześniowej.
W pierwszych dniach września 13 Pułk Ułanów walczył pod Piotrkowem, a następnie przeprawił się przez Wisłę w rejonie Maciejowic. Pod Maciejowicami, 9 lub 10 września, szwadron tatarski przeprowadził swoją ostatnią szarżę na nieprzyjaciela.
Maciejowicka szarża stała się symbolicznym zakończeniem historii walk oddziałów tatarskich w polskim wojsku. Wkrótce potem 13 Pułk Ułanów został rozbity w okolicach wsi Suchowola na Lubelszczyźnie. Jeljaszewicz, wraz z niewielką grupą swoich ludzi, próbował dotrzeć do granicy węgierskiej, jednak trafił do niewoli niemieckiej, gdzie spędził resztę wojny w oflagu.
Po zakończeniu wojny wrócił do kraju i osiedlił się w Gdańsku, gdzie pracował jako urzędnik w PZU. Aktywnie angażował się w życie lokalnej społeczności tatarskiej. Na początku lat 70. XX wieku awansował na majora i został odznaczony Orderem Virtuti Militari.
Zmarł w 1978 roku. Jego grób znajduje się na Muzułmańskim Cmentarzu Tatarskim w Warszawie. Synem Aleksandra, a zarazem ostatnim męskim przedstawicielem rodu, był znany polski lekarz i mikrobiolog, prof. dr hab. Janusz Jeljaszewicz, dyrektor Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie.
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2021-01-07].
Rocznik oficerów kawalerii. Warszawa: Przegląd Kawaleryjski, 1930.
Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
Zygmunt Kosztyła, Szwadron Ułanów Tatarskich, Wojskowy Przegląd Historyczny Nr 4 (118), Warszawa 1986.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2003. ISBN 83-7188-691-8.
