Aleksander Jeliński
Aleksander Jeliński (urodzony 13 kwietnia 1920 roku w Warszawie, zmarł 3 lipca 2015 roku tamże) był polskim chemikiem, który specjalizował się w geochemii uranu oraz pierwiastków ziem rzadkich.
Młodość
Jego ojciec był robotnikiem i mechanikiem, a specjalizował się w zegarmistrzostwie. Matka zajmowała się prowadzeniem gospodarstwa domowego.
W latach 1927–1930 uczęszczał do szkoły powszechnej w Warszawie, a od 1930 do 1937 do XII Gimnazjum Miejskiego. Następnie do 1939 uczył się w Państwowym Liceum Chemicznym i Ceramicznym, również w Warszawie. Wybuch II Wojny Światowej przerwał jego edukację.
W 1940 roku został wywieziony do Küstrin w Niemczech (obecnie Kostrzyn w Polsce) na roboty przymusowe, gdzie pracował jako robotnik w okolicznym gospodarstwie rolnym przez całą okupację. Został uwolniony przez Armię Czerwoną w lutym 1945 roku.
Po powrocie do Warszawy zamieszkał z matką, ponieważ jego ojciec zmarł w 1944 roku podczas Powstania Warszawskiego. Kontynuował naukę w Państwowym Liceum Chemicznym i Ceramicznym i w 1947 roku ukończył je, uzyskując świadectwo dojrzałości oraz tytuł technika chemika.
Praca
W lipcu 1947 roku rozpoczął pracę w Państwowych Zakładach Olejarsko-Tłuszczowych w Warszawie jako kierownik laboratorium. Już w grudniu tego samego roku przeszedł do Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, gdzie zatrudniono go w Pracowni Surowców Skalnych jako podreferendarza i technika-chemika-analityka.
W 1948 roku, za zgodą Instytutu, rozpoczął studia na Wydziale Matematyki-Fizyki-Chemii Uniwersytetu Warszawskiego, jednocześnie pracując jako chemik-ceramik w Instytucie i uczestnicząc w badaniach geologicznych. Ukończył studia w czerwcu 1952 roku, zdobywając dyplom magistra filozofii w dziedzinie chemii. Po studiach otrzymał nakaz pracy w Państwowym Instytucie Geologicznym, który został przekształcony w Instytut Geologiczny Centralnego Urzędu Geologii.
W styczniu 1953 roku dyrektor Instytutu, Stefan Zbigniew Różycki, powierzył mu obowiązki kierownika Sekcji Surowców Specjalnych w Zakładzie Surowców Skalnych. W lutym 1954 roku Różycki mianował go na stanowisko p.o. kierownika Sekcji Złóż Surowców Rzadkich w Zakładzie Złóż Surowców Specjalnych IG. W 1955 roku został adiunktem w Instytucie Geologicznym.
W latach 1952–1955 Jeliński zajmował się poszukiwaniem i badaniem surowców skalnych, takich jak gliny dla ceramiki budowlanej, kryształ górski, mika, turmalin, beryl i fluoryt, które znajdowały się na Dolnym Śląsku. Zajmował się także minerałami ciężkimi na plażach Bałtyku.
W latach 1954–1960 prowadził wykłady z technologii surowców mineralnych na Wieczorowym Studium Geologii Technicznej przy Uniwersytecie Warszawskim.
Na początku 1956 roku przeszedł do Centralnego Zarządu Przemysłu Ceramicznego, obejmując stanowisko kierownika Działu Eksploatacji Górniczej. W połowie tego roku został Zastępcą Dyrektora ds. geologiczno-górniczych oraz inwestycyjnych, koncentrując się na surowcach ceramicznych.
W 1957 roku wrócił do Instytutu Geologicznego na stanowisko kierownika Sekcji Złóż Surowców Rzadkich w Zakładzie Złóż Surowców Chemicznych. Otrzymał zadanie zorganizowania komórki zajmującej się poszukiwaniem i badaniem rud pierwiastków promieniotwórczych.
W wrześniu 1957 roku powstał Zakład Złóż Pierwiastków Promieniotwórczych, który później został przekształcony w Zakład Złóż Pierwiastków Rzadkich i Promieniotwórczych, a Jeliński został jego kierownikiem, pełniąc tę funkcję do 1970 roku. W tym czasie prowadził badania z zakresu geochemii uranu oraz pierwiastków rzadkich.
W latach 1958–1959 odbył praktyki w Związku Radzieckim i Jugosławii. W latach 1961–1965 był Zastępcą Przewodniczącego Zespołu Wydziału III PAN, który koordynował plany poszukiwań i badań złóż pierwiastków promieniotwórczych.
W 1963 roku uzyskał stopień doktora nauk przyrodniczych w Instytucie Geologicznym, na podstawie rozprawy dotyczącej geochemii uranu w granitowym masywie Karkonoszy. W 1967 roku został samodzielnym pracownikiem naukowo-badawczym, zajmując się problematyką zasobów pierwiastków rzadkich w Polsce aż do 1970 roku.
W wrześniu 1970 roku powołano go na stanowisko Zastępcy Dyrektora IG ds. pionu podstawowego, a w 1973 roku został mianowany docentem w IG. W latach 1972–1978 pełnił funkcję przewodniczącego Narodowego Komitetu ds. Międzynarodowego Programu Korelacji Geologicznej oraz był członkiem Komisji Nauk Ścisłych i Przyrodniczych Polskiego Komitetu ds. UNESCO.
Jeliński opublikował 50 prac naukowych oraz wiele opinii, recenzji i koreferatów. Na emeryturę przeszedł w październiku 1980 roku.
Działalność polityczna i społeczna
W 1953 roku wstąpił do PZPR i wielokrotnie był członkiem Podstawowej Organizacji Partyjnej przy Instytucie Geologicznym. Sprawował różne funkcje partyjne w warszawskiej dzielnicy Mokotów oraz był członkiem Związków Zawodowych, dwukrotnie pełniąc funkcję sekretarza Rady Zakładowej IG.
Emerytura
Na emeryturze pozostawał aktywny intelektualnie. Wstąpił do Stowarzyszenia Emerytowanych Pracowników Państwowego Instytutu Geologicznego, a po kilku latach uzyskał tytuł Członka Honorowego. W publikacjach Stowarzyszenia opublikował powieść W środku Europy oraz krótkie wspomnienia.
Zmarł w lipcu 2015 roku i został pochowany na cmentarzu Bródnowskim w Warszawie (kwatera 21D-4-11).
Odznaczenia
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)
- Złoty Krzyż Zasługi (1964)
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1970)
- Medal 30-lecia Polski Ludowej (1974)
Źródła
Maciej Podemski, Urban H., 2015, Aleksander Jeliński 1920-2015, Przegląd Geologiczny, Pożegnania, vol. 63, nr 9, 520-521, Warszawa.
Jeliński A., 2015, Życie związane z Państwowym Instytutem Geologicznym (1947-1980), w: Pracowaliśmy w trudnych, ale ciekawych czasach, Wspomnienia pracowników (Państwowego) Instytutu Geologicznego, Stowarzyszenie Emerytowanych Pracowników Państwowego Instytutu Geologicznego, Wspomnienia Nr 7, 7-12, Warszawa.
Jan Malinowski
