Aleksander II Mikołajewicz
Aleksander II Mikołajewicz (ros. Александр II Николаевич; ur. 17/29 kwietnia 1818 w Moskwie, zm. 1/13 marca 1881 w Petersburgu) był cesarzem Wszechrusi, królem Polski oraz wielkim księciem Finlandii od 1855 do 1881 roku. Zasłynął jako twórca licznych liberalnych reform, w tym uwłaszczenia chłopów w Rosji oraz Królestwie Polskim. W 1867 roku sprzedał Alaskę Stanom Zjednoczonym za 7,2 miliona dolarów.
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Aleksander Mikołajewicz Romanow przyszedł na świat 17/29 kwietnia 1818 roku w Moskwie. Był synem Mikołaja I (1796–1855) z dynastii Romanowów oraz Charlotty Hohenzollern (1798–1860), pruskiej księżniczki, która po nawróceniu na prawosławie przyjęła imię Aleksandra Fiodorowna. W wieku sześciu lat został oddany pod opiekę wychowawców. Jego nauczycielami byli niemiecki oficer Merder, odpowiedzialny za ćwiczenia wojskowe, oraz rosyjski poeta i tłumacz Wasyl Żukowski (1783–1852). Żukowski wychowywał przyszłego cara na „dobrego chrześcijanina”, narzucając mu surowy plan dnia, który obejmował wczesną pobudkę, lekcje, spacery, naukę oraz modlitwy.
W wieku 18 lat Aleksander odbył długą podróż po Rosji, w trakcie której przez sześć miesięcy odwiedził ponad 300 prowincji. Odwiedził Syberię oraz Ural, poznając najważniejsze miasta, fabryki i miejsca kultu. Był pierwszym następcą tronu, który zobaczył kraj, który w przyszłości miał rządzić. Po powrocie odpoczywał w Bad Ems, a następnie udał się w podróż po Europie, odwiedzając Prusy, Wiedeń, Włochy oraz niemieckie państwa, takie jak Badenia, Wirtembergia i Hesja-Darmstadt.
W kwietniu 1841 roku wziął ślub z piętnastoletnią księżniczką Marią z Hesji-Darmstadt, która po nawróceniu przyjęła imię Marii Aleksandrowny. Pierwsze lata małżeństwa były szczęśliwe, ale Aleksander coraz częściej nawiązywał romanse, w tym z Katarzyną Dołgorukową, córką księcia Michaiła Dołgorukowa.
Reforma uwłaszczeniowa
Po wojnie krymskiej Aleksander II postanowił wprowadzić szerokie reformy społeczne i gospodarcze. Najważniejszą z nich była reforma uwłaszczeniowa, która po latach przygotowań weszła w życie w lutym 1861 roku z wydaniem manifestu. Umożliwiła ona chłopom nabywanie ziemi na własność, a właściciele ziemscy stracili prawo do dysponowania nimi. Chłopi otrzymali ziemię, ale byli zobowiązani do spłat wykupowych oraz płacenia podatków.
Realizacja reformy trwała kilkanaście lat i była korzystna dla właścicieli ziemskich, lecz spotkała się z krytyką ze strony rewolucyjno-demokratycznych kręgów. Chłopi zaczęli protestować, co prowadziło do represji i aresztowań.
Pierwsza polityka Aleksandra II wobec Polaków była łagodniejsza niż jego ojca. W 1856 roku zniósł stan wojenny w Królestwie i na Litwie, ogłaszając amnestię dla popowstaniowej emigracji z 1831 roku, jednak Polacy mieli się wyzbyć marzeń o reformach politycznych.
Powstanie styczniowe
W styczniu 1863 roku w Królestwie Polskim wybuchło powstanie niepodległościowe, które zostało stłumione pod koniec 1863 roku. Jeszcze podczas insurekcji, 2 marca 1864 roku, Aleksander II wydał dekret o przeprowadzeniu w królestwie reformy uwłaszczeniowej.
Po stłumieniu powstania car podjął działania mające na celu rusyfikację Podola, Wołynia i Kijowszczyzny, co obejmowało zmniejszenie liczby polskich majątków ziemskich oraz zamykanie szkół polskich.
Reformy sądownictwa, szkolnictwa i ziemstwa
W latach 60. XIX wieku w Rosji wprowadzono reformy w sądownictwie oraz szkolnictwie. W 1864 roku powołano organy samorządowe w postaci urzędów ziemskich, a w 1870 roku samorządne dumy miejskie. Reformy sądowe przyznały oskarżonym prawo do obrony, wprowadzono adwokatów oraz sędziów przysięgłych, a procesy stały się jawne. W 1874 roku wprowadzono reformę wojskową, która objęła wszystkich poddanych cesarstwa.
Reformy te były jednak nietrwałe, a wolnościowe zmiany towarzyszyły represje.
Polityka zagraniczna
W polityce zagranicznej Rosja starała się o zniesienie restrykcji na Morzu Czarnym, co doprowadziło do konferencji mocarstw w Londynie, gdzie Rosja odzyskała prawo do posiadania floty wojennej. Aleksander II zainicjował także utworzenie Sojuszu Trzech Cesarzy z Niemcami i Austro-Węgrami.
W 1867 roku Rosja sprzedała Alaskę Stanom Zjednoczonym oraz prowadziła podboje w Azji Środkowej, anektując Chanaty Chiwy, Buchary oraz Samarkandy.
Polityka bałkańska
Po wojnie krymskiej Rosja unikała angażowania się w sprawy bałkańskie, jednak wzrastające ruchy narodowowyzwoleńcze zmusiły ją do wsparcia. Po wybuchu powstań w Bośni i Bułgarii oraz wojny Serbii i Czarnogóry z Turcją, Rosja przystąpiła do wojny rosyjsko-tureckiej, która trwała od 24 kwietnia 1877 do 31 stycznia 1878 roku.
Po wojnie podpisano traktat w San Stefano, który jednak został zrewidowany na kongresie berlińskim, gdzie ograniczono terytorium Bułgarii i Serbii, przyznając im niepodległość.
Zwalczanie terroru antypaństwowego
Po wojnie rosyjsko-tureckiej ruchy opozycyjne nie osłabły, a tajna policja intensyfikowała represje, co skłoniło niektóre organizacje do stosowania terroru antypaństwowego. Aleksander II był celem wielu zamachów, z których kilka miało miejsce w latach 60. i 70. XIX wieku.
W odpowiedzi na nasilające się ataki, car powołał Michaiła Loris-Melikowa na ministra spraw wewnętrznych, który proponował połączenie silnej władzy z liberalizmem oraz złagodzenie represji.
Ostatni zamach
W 1880 roku grupa zamachowców z organizacji Narodnaja Wola, prowadzona przez Andrieja Żelabowa, postanowiła zabić cara. 13 marca 1881 roku, podczas przejazdu carski poczet został zaatakowany. Po pierwszej nieudanej próbie, druga bomba zabiła Aleksandra II, który w stanie krytycznym zmarł w Pałacu Zimowym.
Śmierć
Śmierć cesarza storpedowała plany wprowadzenia reform społeczno-ustrojowych. Powodowała skrajne reakcje w kraju oraz za granicą. Tron po Aleksandrze II objął jego syn, Aleksander III, który powrócił do despotycznej polityki, cofając część reform ojca.
W miejscu zamachu wzniesiono Sobór Zbawiciela na Krwi, który ocalał podczas II wojny światowej.
Potomstwo
Aleksander II i Maria mieli ośmioro dzieci:
- Aleksandrę Aleksandrowną (1842–1849),
- Mikołaja (1843–1865),
- Aleksandra III (1845–1894),
- Włodzimierza Aleksandrowicza (1847–1909), męża Marii, księżniczki Meklemburgii-Schwerinu,
- Aleksego Aleksandrowicza (1850–1908), męża Aleksandry, hrabiny Żukowskiej,
- Marię Aleksandrowną (1853–1920), żonę Alfreda, księcia Edynburga,
- Sergiusza Aleksandrowicza (1857–1905), męża Elżbiety, księżniczki Hesji,
- Pawła Aleksandrowicza (1860–1919), męża najpierw Aleksandry, księżniczki Grecji, a później Olgi Walerianownej Paley.
Ze związku z Katarzyną Dołgorukową miał car czworo dzieci, którym nadano nazwisko Juriewski:
- Georgij Aleksandrowicz (1872–1913),
- Olga Aleksandrowną (1874–1925),
- Borys Aleksandrowicz (1876–1876),
- Katarzyna Aleksandrowną (1878–1959).
Genealogia
- właściwie: Zofia Fryderyka Augusta Anhalt Zerbst.
- właściwie: Zofia Dorota Wirtemberska.
- właściwie: Fryderyka Luisa Charlotta Wilhelmina Hohenzollern.
Odznaczenia
W 1829 roku odznaczony Orderem Orła Białego.
Zobacz też
- Wincenty Lewoniuk i 12 towarzyszy
- kasata klasztorów w zaborze rosyjskim i Królestwie Kongresowym
- 1 Lejb-Grenadierski Jekaterynosławski Pułk Imperatora Aleksandra II
- 2 Lejb-Ułański Kurlandzki Pułk Imperatora Aleksandra II
- 1 Pułk Strzelców Konnych Królestwa Kongresowego
- 3 Pułk Ułanów im. Cesarza Rosji Aleksandra II (1 Brandenburski)
Przypisy
Bibliografia
Edward Radziński, Eugenia Siemaszkiewicz, René Śliwowski: Aleksander II. Ostatni Wielki Car. Warszawa: Magnum, 2005. ISBN 978-83-89656-16-2. OCLC 71782491.
Gudrun Zieger: Tajemnice rodu Romanowów. Warszawa: Świat Książki, 2000. ISBN 83-7227-440-1. OCLC 938570561.
Andrzej Andrusiewicz: Carowie i cesarze Rosji. Warszawa: Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media Fakty, 2001. ISBN 978-83-7311-126-4. OCLC 53315551.
Ludwik Bazylow: Działalność narodnictwa rosyjskiego w latach 1878–1881. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1960. OCLC 12497782.
Praca zbiorowa: Słownik historii Polski i świata. Katowice: Videograf II, 2001. Brak numerów stron w książce.
Linki zewnętrzne
Aleksander II Romanow – dokumenty w bibliotece Polona
