Aleksander Hirschberg (urodzony 15 grudnia 1847 we Lwowie, zmarły 27 lipca 1907 tamże) był polskim historykiem, profesorem Uniwersytetu Lwowskiego, kustoszem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie, a także członkiem korespondentem AU.
Życiorys
Aleksander Ireneusz Hirschberg przyszedł na świat 15 grudnia 1847 roku we Lwowie w rodzinie urzędniczej o niemieckich korzeniach. Jego ojciec, Ludwig Hirschberg v. Habenschwert (około 1804 – 2 grudnia 1865), był nadkomisarzem lwowskiej C. k. Dyrekcji Policji, natomiast matka, Ludwika, pochodziła z szlacheckiego rodu Wyhowskich. Został ochrzczony 28 grudnia 1847 w kościele św. Andrzeja (Bernardynów), a jego rodzicami chrzestnymi byli krewni ze strony matki: Adam i Paulina Wyhowscy.
W 1865 roku ukończył gimnazjum we Lwowie, a następnie podjął studia z zakresu historii na Uniwersytecie Lwowskim (1866–1871). W 1871 roku rozpoczął swoją praktykę w Zakładzie im. Ossolińskich pod opieką Wojciecha Kętrzyńskiego. Rok później obronił pracę doktorską na uniwersytecie. W 1875 roku objął stanowisko sekretarza naukowego Zakładu, a w 1876 roku został kustoszem. W tym samym roku habilitował się w dziedzinie historii Polski i uzyskał tytuł docenta na Katedrze Historii Nowożytnej Uniwersytetu Lwowskiego. W 1883 roku przeszedł do Katedry Historii Polski, po wcześniejszym nieudanym staraniu się o to stanowisko w 1881 roku, w którym przegrał z Tadeuszem Wojciechowskim. W 1887 roku brał udział w zakładaniu Ligi Polskiej w Szwajcarii, w której był członkiem. W 1903 roku został profesorem nadzwyczajnym. Na Uniwersytecie Lwowskim prowadził wykłady z historii Polski od XV do XVIII wieku; w latach 1872-1875 uczył również historii nowożytnej w C. K. Wyższej Szkole Realnej we Lwowie.
Był członkiem korespondentem Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu od 1890 roku oraz w 1903 roku został wybrany na członka-korespondenta AU (późniejsza PAU). W 1881 roku był jednym z założycieli (obok Jana Amborskiego) Towarzystwa Oświaty Ludowej, pełniąc funkcję prezesa w latach 1882-1901. Współpracował z organami towarzystwa oraz z pismami „Nowinami” i „Chatą”. Angażował się w działalność polityczną; w latach 1876-1877 był członkiem radykalnej lwowskiej organizacji niepodległościowej – Konfederacji Narodu Polskiego. Później sympatyzował z ugrupowaniami ludowymi i w 1887 roku uczestniczył – razem z Teodorem Tomaszem Jeżem – w obradach Ligi Polskiej i Skarbu Narodowego w Genewie.
W swojej pracy naukowej koncentrował się na historii nowożytnej Polski i Rosji oraz na dyplomatyce. Badał życie i działalność przedstawicieli rodu Łaskich – Hieronima (wojewody sieradzkiego) oraz Jana (arcybiskupa gnieźnieńskiego, prymasa Polski). Poświęcił wiele czasu Dymitrowi Samozwańcowi I, analizując jego pobyt w Polsce, wyprawę moskiewską oraz wpływ na wewnętrzną politykę Polski. Opracował teorię o pozamałżeńskim pochodzeniu Dymitra od Stefana Batorego oraz przedstawił własne hipotezy dotyczące śmierci cara. Odnalazł wiele nieznanych i zapomnianych materiałów źródłowych dotyczących dymitriady oraz przeanalizował listy i pamiętniki towarzyszy Dymitra. Odbył szereg podróży naukowych do Włoch, Szwecji, Niemiec, Turcji, Rosji, Grecji oraz Hiszpanii, co zaowocowało odkryciem licznych archiwalnych materiałów dotyczących historii Polski XVI i XVII wieku oraz dokładnymi spisami poloników zgromadzonych w Rikarkivet w Sztokholmie i bibliotece uniwersyteckiej w Uppsali.
Przygotował do wydania m.in. Dyaryusz legacyi Jerzego Ossolińskiego (1878), Zbiór pamiętników do historii powstania polskiego w 1830-31 (1882), Pamiętniki Stanisława Niemojewskiego z lat 1606–1608 (1899), dzienniki Jana Piotra Sapiehy (1901) oraz Wacława Dyamentowskiego (1901). Był autorem m.in. wspomnień z podróży Grecya. Wrażenia z podróży (1895), Z wycieczki naukowej do Szwecyi (1896) oraz Hiszpania. Wspomnienia z podróży (1896). Ponadto opublikował szereg prac naukowych, z których najważniejsze to:
O życiu i pismach Justa Ludwika Decyusza, 1495-1549 (1874)
Kronika Klasztoru Trzemeszeńskiego i spominki o Łaskich (1877)
Stronnictwa polityczne w Polsce za Zygmunta I (1879)
Koalicya Francyi z Jagiellonami z roku 1500 (1882)
Przymierze z Francyą w roku 1524. Ustęp z dziejów polityki polskiej za Zygmunta I (1882)
Hieronim Łaski (1888)
Dymitr Samozwaniec (1898)
Polska a Moskwa w pierwszej połowie wieku XVII. Zbiór materiałów do historii stosunków polsko-rosyjskich za Zygmunta III (1901)
Dla czego Polacy popierali drugiego Dymitra Samozwańca (1904)
Maryna Mniszchówna (1906)
Jego najbardziej znanym uczniem był Ludwik Finkel. Swoją bogatą bibliotekę przekazał historykowi lwowskiemu Augustowi Paszudzkiemu. Zmarł i został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.
Przypisy
Bibliografia
Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A-J, Wrocław 1983
Karol Lewicki, Hirschberg Aleksander (1847-1907), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. IX, 1960–1961, s. 527-528.
Śmierć polskiego historyka. „Nowości Illustrowane”. Nr 32, s. 10, 10 sierpnia 1907.
Linki zewnętrzne
Dzieła Aleksandra Hirschberga w bibliotece Polona
