Aleksander Hertel

Aleksander Juliusz Hertel

Aleksander Juliusz Hertel (ur. 28 sierpnia 1894 w Radomiu, zm. 12 września 1939 w Andrzejewie) był pułkownikiem artylerii Wojska Polskiego, który brał udział w czterech wojnach i trzykrotnie został odznaczony Orderem Virtuti Militari.

Życiorys

Przyszedł na świat 28 sierpnia 1894 roku w rodzinie Wojciecha Hertela, farmaceuty, oraz Marii z domu Frieck. Kształcił się w Szkole Handlowej w Radomiu, a następnie od 1909 roku uczęszczał do Szkoły Realnej Jeżewskiego w Warszawie, którą ukończył w 1912 roku z maturą. Od 1 października 1912 do 1 września 1913 pełnił służbę w Armii Imperium Rosyjskiego jako ochotnik, przydzielony do 6 Brygady Artylerii Polowej w Ostrowi Łomżyńskiej, gdzie uzyskał stopień chorążego rezerwy artylerii. W 1913 roku podjął studia z zakresu chemii na Uniwersytecie Zuryskim, które przerwał po zaliczeniu dwóch semestrów. W Zurychu wstąpił do Związku Strzeleckiego.

Po wybuchu I wojny światowej, w sierpniu 1914 roku zgłosił się jako ochotnik do Legionów Polskich w Krakowie. Początkowo służył w piechocie legionowej, a od 20 sierpnia 1914 roku przeszedł do artylerii, gdzie został dowódcą I plutonu 4 baterii II dywizjonu artylerii w I Brygadzie. Od 9 lutego 1915 roku był w 5 baterii, a 20 czerwca 1915 roku awansował do stopnia podporucznika artylerii, ze starszeństwem od 13 grudnia 1914 roku. W sierpniu 1915 roku objął dowództwo 5 baterii. 3 października 1915 roku odniósł rany w bitwie pod Rafajłówką (nad Styrem). 1 grudnia 1915 roku awansował na porucznika artylerii i został odkomenderowany jako oficer ogniowy do baterii artylerii konnej dywizjonu kawalerii rtm. Władysława Beliny-Prażmowskiego w ramach 6 Brygady Kawalerii. Od lutego 1916 roku był dowódcą tej baterii, a następnie przeszedł do 1 pułku artylerii, gdzie od 1 maja 1916 roku dowodził 3 baterią, a od stycznia 1917 roku 2 baterią. Po kryzysie przysięgowym został zwolniony z Legionów i internowany przez Niemców w Beniaminowie do kwietnia 1918 roku. Po uwolnieniu wstąpił do Polskiej Siły Zbrojnej, przydzielony do 1 pułku piechoty. Po ukończeniu kursu dla oficerów piechoty oraz kursu z zakresu topografii i fotogrametrii wojskowej, objął stanowisko komendanta Szkoły Mierniczej PSZ. 12 października 1918 roku awansował na kapitana artylerii.

Pod koniec wojny, od 9 listopada 1918 roku, służył w baterii polowej w Garwolinie, a następnie brał udział w rozbrajaniu Niemców w Rembertowie. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wstąpił do Wojska Polskiego, gdzie był organizatorem i od 20 listopada 1918 roku komendantem I dywizjonu 8 pułku artylerii polowej. Od grudnia do marca 1919 roku pełnił funkcję komendanta 2 baterii 8 pułku artylerii polowej w Grupie gen. Edwarda Rydza-Śmigłego podczas wojny polsko-ukraińskiej na Wołyniu. Brał również udział w wojnie polsko-bolszewickiej, gdzie od maja do lipca 1919 roku dowodził I baterią na froncie litewsko-białoruskim. Na przełomie lipca i sierpnia 1919 roku odbył kurs strzelania w Rembertowie, po czym wrócił na front i został dowódcą III dywizjonu 1 pułku artylerii polowej Legionów. Wyróżnił się w bitwie pod Dyneburgiem 2 stycznia 1920 roku, a podczas wyprawy kijowskiej 26 kwietnia 1920 roku zniszczył artylerię nieprzyjacielską w rejonie Żytomierza. Za swoje zasługi w wojnie z bolszewikami otrzymał Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari.

Od 25 kwietnia do 18 czerwca 1921 roku uczestniczył w kursie informacyjnym dla wyższych dowódców. Od 24 czerwca był dowódcą 1 dywizjonu artylerii ciężkiej, a od 9 lipca 1921 roku dowódcą 24 dywizjonu artylerii ciężkiej. Od 1 października 1921 roku pełnił funkcję zastępcy dowódcy 3 pułku artylerii polowej Legionów. 3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu majora, z datą starszeństwa na 1 czerwca 1919 roku i 8. lokatą w korpusie oficerów artylerii, a jego macierzystym oddziałem był 1 pap Leg. W 1923 roku ukończył kurs artyleryjski w Wersalu i został wykładowcą w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia Armii w Rembertowie, pozostając oficerem nadetatowym 3 pap. 1 grudnia 1924 roku przeniesiono go do Inspektoratu Szkół na stanowisko oficera sztabu, wciąż będąc oficerem nadetatowym 3 pap. W tym dniu awansował na podpułkownika ze starszeństwem od 15 sierpnia 1924 roku i 1. lokatą w korpusie oficerów artylerii. Od 16 do 20 maja 1926 roku pełnił obowiązki komendanta Szkoły Podchorążych Piechoty. 21 sierpnia 1926 roku został przeniesiony z Inspektoratu Szkół do 13 dywizjonu artylerii konnej we Lwowie, gdzie objął stanowisko dowódcy dywizjonu. 10 grudnia 1931 roku awansował na pułkownika ze starszeństwem od 1 stycznia 1932 roku oraz 1. lokatą w korpusie oficerów artylerii. Od 13 maja 1932 roku do listopada 1936 roku był dowódcą 6 pułku artylerii lekkiej w Krakowie, a następnie dowodził 5 Grupą Artylerii w Krakowie. W maju 1937 roku został przeniesiony do dowództwa 19 Dywizji Piechoty w Wilnie, gdzie pełnił rolę drugiego dowódcy piechoty dywizyjnej, a w listopadzie 1937 roku objął dowództwo piechoty dywizyjnej w 18 Dywizji Piechoty w Łomży. Od 28 listopada do 7 grudnia 1938 roku był słuchaczem Kursu Doskonalącego dla wyższych dowódców w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie.

W latach 20. był aktywnym członkiem Wojskowego Klubu Samochodowego i Motocyklowego.

Po rozpoczęciu II wojny światowej, podczas kampanii wrześniowej, dalej pełnił funkcję dowódcy piechoty dywizyjnej 18 Dywizji Piechoty w składzie Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”. Po tym jak dowódca dywizji, płk Stefan Kossecki, został ranny, 12 września 1939 roku Aleksander Hertel objął jego stanowisko. Tego samego dnia odniósł ranę w nogę w bitwie pod Łętownicą, a następnie próbował wydostać się z okrążenia niemieckiego, zginął w walce w Andrzejewie. Został pochowany na cmentarzu parafialnym obok żołnierzy 18 Dywizji Piechoty w kwaterze poległych w wojnie obronnej 1939 roku.

Żoną Hertela od 1934 roku była Kazimiera Łuszczakiewicz (zm. 2007), z którą miał syna Wojciecha (ur. 1935 w Krakowie, zm. 7 kwietnia 2015 w Warszawie).

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Virtuti Militari nr 12 (pośmiertnie, w 1970 za wojnę obronną 1939)
• Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari nr 117 (pośmiertnie, za wojnę obronną 1939)
• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 954 (za wojnę 1918–1920)
• Krzyż Niepodległości (6 czerwca 1931)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1935)
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie)
• Złoty Krzyż Zasługi (10 listopada 1928)
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Odznaka „Za wierną służbę”
• Państwowa Odznaka Sportowa
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1920 (Łotwa)

Upamiętnienie

Aleksander Hertel został upamiętniony na tablicy w mauzoleum 18 Dywizji Piechoty w Andrzejewie, a także na tablicy w kościele pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Andrzejewie oraz na tablicy „Polegli za wiarę i Ojczyznę”, umieszczonej w przedsionku kościoła św. Antoniego z Padwy w Warszawie.

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Żołnierze Niepodległości. Hertel (Hartel) Aleksander. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2020-05-02].
• Aleksander Hertel. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari; sygn. I.482.31-2338 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-08-02].
• Obrona Warszawy i Modlina – 1939 r. Aleksander Hertel. stankiewicze.com. [dostęp 2019-04-26].
• Pułkownik Aleksander Hertel. Sebastian Jasko. [dostęp 2019-04-26].
• Aleksander Hertel. ogrodywspomnien.pl. [dostęp 2014-12-14].
• Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. T. 2/2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1993. ISBN 83-900510-0-1.