Aleksander Gierymski

Ignacy Aleksander Gierymski

Ignacy Aleksander Gierymski (30 stycznia 1850, Warszawa – między 6 a 8 marca 1901, Rzym) był polskim malarzem, który reprezentował realizm, był prekursorem polskiego impresjonizmu, luministą oraz rysownikiem; był również młodszym bratem Maksymiliana Gierymskiego.

Życiorys

W 1867 roku Aleksander Gierymski ukończył III Gimnazjum w Warszawie i w tym samym roku rozpoczął naukę w Klasie Rysunkowej w Warszawie pod okiem Rafała Hadziewicza. W latach 1868–1872 kontynuował studia w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium, gdzie w połowie listopada 1868 roku zapisał się do Antikenklasse (immatrykulacja 14 stycznia 1869 roku). Studiował pod kierunkiem Carla Theodora von Piloty’ego oraz Hermanna Anschütza, a swoje studia zakończył zdobywając złoty medal za pracę dyplomową zatytułowaną Kupiec wenecki. W 1869 roku uczęszczał do prywatnej pracowni Franza Adama razem z bratem. W tym czasie rozpoczął również współpracę jako ilustrator z warszawskimi czasopismami, takimi jak Kłosy i Tygodnik Ilustrowany, a z czasem również z czasopismami niemieckimi i austriackimi. Towarzyszył choremu bratu podczas jego pobytu w alpejskich miejscowościach kuracyjnych.

W latach 1873–1874 Gierymski przebywał we Włoszech, głównie w Rzymie. Wówczas powstały jego pierwsze znane obrazy: Austeria rzymska oraz Gra w mora, które artysta przywiózł na początku 1875 roku do Warszawy i wystawił w Zachęcie. Oba dzieła wzbudziły zainteresowanie zarówno publiczności, jak i krytyki.

Od końca 1875 do 1879 roku artysta ponownie mieszkał w Rzymie, gdzie intensywnie pracował nad doskonaleniem swojego rzemiosła, poświęcając czas na studiowanie malarstwa włoskiego. W tym okresie stworzył obraz W altanie, który zapowiadał jego impresjonistyczny styl. Prace przygotowawcze, takie jak Cylinder na stole czy Pan w czerwonym fraku, poprzedzały ostateczną wersję tego dzieła. Tematem obrazu było zebranie towarzyskie w XVIII-wiecznych strojach, odbywające się w altanie oświetlonej od tyłu słońcem, co pozwoliło artyście skupić się na badaniu interakcji koloru i światła. W rozwiązaniach tych zagadnień Gierymski zbliżył się do współczesnych mu francuskich impresjonistów, których dzieł najprawdopodobniej nie znał, ponieważ nie był jeszcze w Paryżu.

Najbardziej owocny okres twórczości Gierymskiego przypadł na lata 1879–1888, które artysta spędził w Warszawie. W tym czasie nawiązał współpracę z grupą młodych literatów i malarzy związanych z pozytywizmem, którzy skupiali się wokół tygodnika Wędrowiec. Rzecznikiem jego sztuki na łamach tego pisma był Stanisław Witkiewicz, który walczył o uznanie dla Gierymskiego w społeczeństwie.

Obrazy Gierymskiego z okresu warszawskiego, takie jak Pomarańczarka, Brama na Starym Mieście, Przystań na Solcu, Trąbki oraz Piaskarze, przedstawiały sceny z życia biedoty Powiśla i Starówki. Jednak jego wielka twórczość nie spotkała się z odpowiednim zrozumieniem w ówczesnym polskim społeczeństwie. Niezrozumiany i niedoceniony w ojczyźnie, pozbawiony środków do życia, opuścił Warszawę w 1888 roku, przebywając głównie w Niemczech i Francji. Zmiana otoczenia wpłynęła na charakter jego sztuki; oderwany od rodzimego kontekstu zaczął tworzyć obrazy mniej osobiste, koncentrując się na pejzażach (widoki zamku Kufstein, Fragment Rothenburga, krajobrazy nadmorskie). Wielokrotnie malował nokturny, które pozwalały mu badać trudne zagadnienia związane ze sztucznym oświetleniem (nokturny monachijskie, Opera paryska w nocy, Zmierzch nad Sekwaną).

Krótkotrwały pobyt w kraju w latach 1893–1895, związany z ubieganiem się o katedrę malarstwa w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, przyniósł Gierymskiemu nowy zapał do podejmowania tematów związanych z życiem człowieka. W tym czasie namalował Trumnę chłopską.

Ostatnie lata życia Gierymskiego spędzone we Włoszech przyniosły mu wiele dzieł, w tym Wnętrze bazyliki San Marco w Wenecji, Piazza del Popolo w Rzymie oraz widoki Werony.

Główne cechy jego twórczości to chłodne spojrzenie naturalisty, jednak jego temperament był bardzo burzliwy. Mimo że ostatnie lata spędził w szpitalu dla psychicznie chorych, pozostawił po sobie unikalne dzieła. Jego obrazy ukazywały realizm w stylu Courbeta, poruszając istotne tematy życia. Doskonałym przykładem tego jest Święto Trąbek (pierwsza wersja z 1884 roku).

Zmarł między 6 a 8 marca 1901 roku w Rzymie, w szpitalu psychiatrycznym przy via Lungara. Pochowano go 9 marca 1901 roku na cmentarzu Campo Verano w Rzymie.

Dzieła

Żydówka sprzedająca owoce (1880)
Żydówka z cytrynami (1881), Muzeum Śląskie w Katowicach
Żydówka z pomarańczami (1881), Muzeum Narodowe w Warszawie (zrabowany w 1944, odnaleziony w Niemczech w 2010 i rewindykowany w 2011)
W altanie (1882), Muzeum Narodowe w Warszawie
Powiśle (1883), Muzeum Narodowe w Krakowie, Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach
Święto trąbek I (1884), Muzeum Narodowe w Warszawie
Piaskarze (1887), Muzeum Narodowe w Warszawie
Święto trąbek (1890), Muzeum Narodowe w Krakowie, Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach
Plac Wittelsbachów w Monachium w nocy (1890), Muzeum Narodowe w Warszawie
Ulica nocą (1890), Lwowska Galeria Sztuki
Luwr nocą (1892)
Wieczór nad Sekwaną (1892–1893), Muzeum Narodowe w Krakowie, Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach
Dziewczyna z Bronowic (1893–1894), Muzeum Narodowe w Krakowie
Trumna chłopska (1894–1895), Muzeum Narodowe w Warszawie
Chłop z Bronowic (około 1895), Muzeum Narodowe w Krakowie
Ogród włoski (1895–1897), Muzeum Górnośląskie w Bytomiu
Fragment Rothenburga (1896–1897), Muzeum Narodowe w Warszawie
Chłopiec niosący snop (1895), Muzeum Narodowe we Wrocławiu
Katedra w Amalfi (1897–1898), Muzeum Narodowe w Kielcach
Jezioro o zachodzie słońca (1900), własność prywatna
Pinie przy Villa Borghese w Rzymie (1900), Muzeum Narodowe w Krakowie, Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach
Morze (1901), Muzeum Narodowe w Warszawie

Odznaczenia

Kawaler Orderu Franciszka Józefa – Austro-Węgry (1894).

Upamiętnienie

Aleksander Gierymski jest patronem ulic w takich miastach jak Warszawa, Katowice, Częstochowa i Kielce. Jego wizerunek znajduje się na monecie kolekcjonerskiej o wartości 20 zł, wydanej w 2006 roku.