Aleksander Jan Gella (urodzony 15 października 1922 we Lwowie, zmarły 15 grudnia 2014 w Warszawie) był polskim socjologiem.
Życiorys
Urodził się 15 października 1922 we Lwowie jako syn Jana (1892–1923, pisarz związany z Lwowem) oraz Kazimiery z domu Szygowskiej. W dzieciństwie mieszkał w Zakopanem, gdzie wychowywała go matka, która ponownie wyszła za mąż za Witolda Marczyńskiego. W latach do 1939 ukończył cztery lata gimnazjum.
W czasie II wojny światowej osiedlił się w Hucie Komorowskiej, gdzie był żołnierzem Armii Krajowej pod pseudonimem „Jazon”. W stopniu kaprala podchorążego pełnił rolę zastępcy Edwarda Hałki ps. „Lot”, komendanta oddziału specjalnego Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK w rejonie Kolbuszowej. Uczestniczył w pracach nad rakietami V2. Podczas niemieckiej okupacji uczył się w ramach tajnego nauczania, a w 1944 roku zdał egzamin maturalny.
Po wojnie kontynuował naukę w Lublinie, a następnie w Wyższej Szkole Nauk Społecznych w Krakowie (1946–1947). Ukończył studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, zdobywając tytuł magistra praw w 1947 roku, oraz Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie (1947–1950). Po 1956 roku pracował jako pracownik naukowy w Zakładzie Nauki i Techniki Polskiej Akademii Nauk. Po wyjeździe do Wielkiej Brytanii kształcił się w zakresie historii nauki w Imperial College London do 1957 roku. W 1957/1958 uzyskał tytuł naukowy doktora w dziedzinie historii myśli ekonomicznej w Szkole Głównej Planowania i Statystyki, a następnie tytuł docenta socjologii ogólnej w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN (1965) oraz tytuł profesora w 1992 roku.
Pracował jako redaktor w Redakcji Wiedzy o Sztuce Państwowego Instytutu Wydawniczego, a także był asystentem, starszym asystentem oraz adiunktem w latach 1956–1965. Od 1963 do 1967 roku wykładał historię socjologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1967 roku, na zaproszenie University Alberta w Edmonton w Kanadzie, został wykładowcą jako profesor wizytujący. Następnie przebywał w San Jose State College w San Jose w USA od 1967 do 1969, a potem na University of California w Santa Barbara od 1969 do 1970. W 1970 roku został profesorem zwyczajnym w State University of New York w Buffalo, a od 1972 roku był Senior Fellow w St. Antony’s College w Oksfordzie. Dodatkowo uzyskał tytuł profesora zwyczajnego na Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie w Londynie oraz po 1989 roku w Instytucie Historii Nauki, Oświaty i Techniki PAN.
Był członkiem Klubu Krzywego Koła od 1954 do 1962, Polskiego Towarzystwa Socjologicznego od 1965, Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce (Nowy Jork) od 1970, Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie (Londyn) od 1983, Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego od 1968 do 1982, Międzynarodowego Stowarzyszenia Socjologicznego od 1972, Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce (Nowy Jork) od 1970, gdzie był członkiem Rady w latach 1971–1976, Studium Polski Podziemnej w Londynie od 1977 do 1985, Kongresu Polonii Amerykańskiej od 1982, Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w Buffalo od 1970 oraz Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej w Warszawie.
Opublikował około 90 artykułów w polskich i zagranicznych czasopismach naukowych oraz wydał dziewięć książek w dziedzinie socjologii.
Zmarł 15 grudnia 2014 roku w Warszawie, a jego ciało zostało pochowane na Nowym Cmentarzu w Zakopanem (kwatera F4-1-37).
Jego żoną była Teresa z domu Mellerowicz (1927–2019), artystka malarz i grafik.
Na mocy uchwały Rady Gminy Majdan Królewski z 18 października 2016 roku nadano imię Prof. Aleksandra Gelli ulicy w Majdanie Królewskim.
Publikacje
- Wawrzyniec Surowiecki (1958)
- Ewolucjonizm a początki socjologii (1966)
- The Intelligentsia and Intellectuals (1976)
- Naród w defensywie (1987)
- Humanism in Sociology (1978)
- Sprawy polskie w światowej perspektywie (1985)
- Development of Class Structure in Eastern Europe: Poland and Her Southern Neighbours (1989)
- Communism in Eastern Europe 1945–1975 (1991)
- Zagłada II Rzeczypospolitej (1998)
Odznaczenia i wyróżnienia
- Krzyż Armii Krajowej (przyznany przez rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie)
- Nagroda State University of New York (1981)
- Tytuł „Człowiek Roku” przyznany przez dziennik prasowy The Am-Pol Eagle w Buffalo (1989)
- Pierwsza nagroda im. Edwarda Raczyńskiego przyznana przez Polską Fundację Kulturalną w Londynie (1990, za książkę Naród w defensywie)
- Nagroda im. Alfreda Lenkszewicza przyznana przez Polskie Towarzystwo Naukowe w Londynie (1991, za książkę Development of Class Structure in Eastern Europe)
Przypisy
Bibliografia
Aleksander Gella – biogram na stronie prywatnej. gella-aleksander.blogspot.com, 2008-06-19. [dostęp 2016-07-11]. (ang.).
Majdan Królewski – zarys dziejów. Aleksander Gella. majdankrolewski.pl. [dostęp 2016-07-11].
