Aleksander Fredro, herbu własnego (urodzony 20 czerwca 1793 roku w Surochowie, niedaleko Jarosławia, zmarł 15 lipca 1876 roku we Lwowie) był polskim hrabią, komediopisarzem, pamiętnikarzem, poetą, ziemianinem, oficerem oraz wolnomularzem, działającym w epoce romantyzmu. Uznawany jest za jednego z najwybitniejszych komediopisarzy w historii polskiej literatury.
Życiorys
Urodził się 20 czerwca 1793 roku w Surochowie w zamożnej rodzinie szlacheckiej (dawniej senatorskiej) jako syn Jacka Fredry i Marianny z Dembińskich. W 1797 roku rodzina przeprowadziła się do Beńkowej Wiszni. Aleksander zdobywał wykształcenie w domu rodzinnym, nigdy nie uczęszczając do szkół publicznych. 12 stycznia 1806 roku zmarła niespodziewanie jego matka, co skłoniło ojca, Jacka Fredrę, do przeniesienia się z synem do Lwowa.
W wieku 16 lat, w 1809 roku, zaciągnął się do armii Księstwa Warszawskiego, wstępując do 11 pułku ułanów dowodzonego przez Adama Potockiego. Trzy lata później uczestniczył w wyprawie Napoleona na Moskwę, służąc w 5 pułku jazdy, za co otrzymał Złoty Krzyż Virtuti Militari. W latach 1813-1814 brał udział w całej kampanii napoleońskiej jako oficer ordynansowy w sztabie cesarza. W 1814 roku został odznaczony Krzyżem Legii Honorowej. Po abdykacji Napoleona w 1815 roku wrócił do rodzinnego majątku w Bieńkowej Wiszni. Po opuszczeniu Paryża po klęsce Napoleona, stwierdził: „Wyjechaliśmy razem, z odmiennych pobudek: Napoleon na Elbę, ja zasię do Rudek.” Wstąpił także do lubelskiej loży wolnomularskiej.
W 1818 roku, mając 25 lat, stworzył swoją pierwszą ważną komedię, „Pan Geldhab”. Sztuka, napisana z dużym humorem i wdziękiem, opisuje perypetie młodego szlachcica starającego się o rękę córki tytułowego dorobkiewicza, który pragnie wydać ją za księcia. Premiera odbyła się w 1821 roku.
9 listopada 1828 roku, po jedenastu latach starań, ożenił się w kościele w Korczynie z Zofią de domo hrabianką Jabłonowską, primo voto hrabiną Skarbkową.
Po śmierci ojca w 1828 roku, przejął odziedziczony majątek, który potrafił pomnożyć. W tym czasie był już autorem kilkunastu komedii. Rok później wstąpił do Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W 1830 roku brał udział w Obywatelskim Komitecie Pomocy dla Powstania, który został utworzony we Lwowie. W 1832 roku ukrywał w swoim majątku dwóch powstańców z Wielkopolski, którzy w obawie przed represjami pruskich władz szukali schronienia w Galicji. W 1839 roku otrzymał Honorowe Obywatelstwo Miasta Lwowa.
W 1839 roku zaprzestał działalności literackiej pod wpływem krytyki, a przez kolejne kilkanaście lat pisał jedynie pamiętniki z czasów napoleońskich pt. „Trzy po trzy”. 3 lipca 1845 roku został członkiem założycielem Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego. W rewolucyjnym roku 1848 był członkiem lwowskiej Rady Narodowej.
W latach 1850-1855 przebywał po raz drugi we Francji, gdzie znalazł schronienie dla swojego syna, Jana Aleksandra Fredry, po powstaniu węgierskim.
W 1854 roku wznowił pisanie komedii, jednak zdecydował się nie publikować ani nie wystawiać swoich dzieł, jeśli byłyby wymagane jakiekolwiek zmiany w ich treści.
Po 1857 roku otrzymał francuski Medal Świętej Heleny. Od 1861 roku był posłem do Sejmu Krajowego, gdzie zabiegał o budowę pierwszej linii kolejowej w Galicji, organizował Towarzystwo Kredytowe Ziemskie oraz Galicyjską Kasę Oszczędności. 17 kwietnia 1873 roku został mianowany kawalerem Wielkiego Krzyża Orderu Franciszka Józefa. Od 1873 roku był członkiem Akademii Umiejętności.
Zmarł we Lwowie 15 lipca 1876 roku i został pochowany w rodzinnej krypcie w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Rudkach koło Lwowa. W latach 70. XX wieku, wrocławski znawca twórczości Fredry, prof. Bogdan Zakrzewski, odwiedzając Rudki, miał skraść z grobowca jedną z kości poety. Te szczątki zamurowano w ścianie kościoła św. Maurycego we Wrocławiu.
Aleksander Fredro był osobą pełną wewnętrznych sprzeczności: z jednej strony aktywnie angażował się w sprawy publiczne, z drugiej szukał samotności i miał skłonności do mizantropii. Ostatnie lata życia, naznaczone chorobami, spędził w gronie rodzinnym, z dala od świata.
Był autorem komedii obyczajowych, które przedstawiały życie szlachty, głównie tej prowincjonalnej. Oprócz tego pisał wiersze, poematy oraz aforyzmy. Debiutował w 1817 roku, jednak pozostawał obcy tematom romantyzmu, co skutkowało ostrą krytyką ze strony Seweryna Goszczyńskiego i Leszka Dunina Borkowskiego. W wyniku tych ataków zaniechał publikacji swoich utworów, pisząc do szuflady przez około 18 lat. Wychowany w tradycji oświecenia, był bliski Laurence’owi Sterne’owi. W jego komediach widać mistrzostwo w kreowaniu bohaterów, prowadzeniu akcji oraz elastyczności języka. Wprowadzał także akcenty humorystyczne oraz elementy komiki ludowego teatru, które wówczas były charakterystyczne tylko dla farsy. Utwory Fredry na stałe weszły do kanonu polskiej literatury i teatru. Jego bajki, takie jak „Małpa w kąpieli”, „Zupa na gwoździu” czy „Paweł i Gaweł”, są częścią literatury dziecięcej.
Etapy edukacji:
Nauka w domu (pod okiem guwernera), polegająca na pamięciowym opanowywaniu wiedzy książkowej. Fredro wspominał ją w ten sposób: „W młodych latach nie okazywałem zdolności do nauki”.
Szkoła życia – zdobywanie doświadczenia życiowego. Zgodnie z Fredrą: „Odtąd zaczęła się dla mnie szkoła świata, najpraktyczniejsza, najbardziej urozmaicona”.
Rodzina
Jesienią 1828 roku ożenił się z Zofią z Jabłonowskich, primo voto hrabiną Skarbkową. Miał z nią synów: Jana Aleksandra, Gustawa (1830-1831), Jana Nepomucena Henryka Jacka (ur./zm. 1832) oraz córkę Zofię, zamężną hrabinę Szeptycką, matkę m.in. arcybiskupa Andrzeja Szeptyckiego, błogosławionego Klemensa Szeptyckiego i generała Stanisława Szeptyckiego. Jego siostra, Cecylia z Fredrów Jabłonowska, była prababką błogosławionego Stanisława Kostki Starowieyskiego, męczennika.
Twórczość
Dramaty
Proza
- Dziennik wygnańca
- Nieszczęścia najszczęśliwszego męża
- Trzy po trzy
- Zapiski starucha
Inne
- Baśń o trzech braciach i królewnie
- Paweł i Gaweł
- Piczomira królowa Branlomanii
- Sztuka obłapiania
Utwory przypisywane Fredrze
XIII Księga Pana Tadeusza
Ekranizacje
Upamiętnienie
We Wrocławiu znajduje się pomnik Aleksandra Fredry, który pierwotnie wzniesiono we Lwowie.
Po 1945 roku ulicę Neue Schweidnitzer Strasse we Wrocławiu nazwano imieniem Fredry, jednak w 1953 roku połączono ul. Fredry i ul. Świdnicką w ul. Stalingradzką. Po destalinizacji w 1956 roku cały ciąg przemianowano na ul. Świdnicką. W 2013 roku nazwano imieniem Fredry ulicę będącą odnogą placu Uniwersyteckiego.
Poznańska ulica Aleksandra Fredry znajduje się w centrum miasta, równolegle do ulicy Święty Marcin. Mieszczą się przy niej m.in. takie budynki jak gmach opery, Collegium Maius UMP oraz Kościół Najświętszego Zbawiciela, a także przylegające parki oraz inne ważne dla miasta obiekty.
W Krakowie, przed wejściem do gmachu Teatru im. Juliusza Słowackiego, znajduje się pomnik (popiersie) Aleksandra Fredry autorstwa Cypriana Godebskiego, odsłonięty w 1900 roku.
W Gnieźnie działa teatr im. Aleksandra Fredry, jedyny w Polsce noszący jego imię.
Uchwałą Sejmu RP IX kadencji z 22 lipca 2022 roku ustanowiono rok 2023 Rokiem Aleksandra Fredry. Patronowi roku 2023 poświęcono specjalne wydanie „Kroniki Sejmowej”.
Pociąg PKP Intercity kursujący ze stacji Warszawa Wschodnia do stacji Wrocław Główny i z powrotem nosi nazwę IC Fredro.
Przypisy
Linki zewnętrzne
