Aleksander Dunin Borkowski

Aleksander (Leszek) Ferdynand Wincenty Dunin Borkowski, hrabia herbu Łabędź, urodził się 11 stycznia 1811 roku w Gródku nad Dniestrem, a zmarł 30 listopada 1896 roku we Lwowie. Był ziemianinem, uczestnikiem powstania listopadowego, publicystą, poetą, tłumaczem literatury indyjskiej oraz politykiem demokratycznym, pełniącym funkcję posła na Sejm Ustawodawczy w Kromieryżu oraz na Sejm Krajowy Galicji.

Życiorys

Otrzymał staranne domowe wykształcenie, a jego nauczycielami byli bazylianin Sembratowicz oraz Włoch Bujetti. Ukończył gimnazjum we Lwowie w 1826 roku, a następnie studiował filozofię na uniwersytecie w Czerniowcach w 1827 roku i prawo na uniwersytecie we Lwowie w latach 1828-1830.

Po wybuchu powstania listopadowego, razem ze starszym bratem Józefem, przedostał się do Królestwa Polskiego i wstąpił do pułku krakusów sandomierskich. Został ranny pod Radomiem, awansując na podporucznika i został adiutantem generała Jana Krukowieckiego. Później przez pewien czas służył w 3 pułku strzelców konnych. Podczas oblężenia Warszawy (6-7 września 1831) pełnił funkcję adiutanta prezesa rządu. 5 października 1831 roku, w okolicach Brodnicy, przekroczył granicę z Prusami, gdzie został internowany. Po zwolnieniu studiował przez 8 miesięcy sanskryt w Królewcu. Jak wspominał o tym okresie swojego życia: „dostawszy marszrutę pruską, nie trzymałem się jej ściśle, bo potrzebowałem wstąpić do Wronek w Poznańskiem i stamtąd do Królewca, gdzie zapoznałem się z Bohlenem, korzystając z jego grzeczności w nauce języka sanskryckiego”. Miał tam pozostać przez osiem miesięcy, aż Prusacy dowiedzieli się o jego niedozwolonym pobycie i kazali mu jak najszybciej wyjechać. Kontynuował studia orientalistyczne u Josepha von Hammer-Purgstalla w Wiedniu.

W 1834 roku powrócił do Lwowa, gdzie rozpoczął aktywną działalność literacką. Pisał powieści, artykuły publicystyczne, tłumaczył z kilku języków oraz publikował w almanachu Ziewonia. Ukoronowaniem tych prac była Parafiańszczyzna, której pierwszy odcinek ukazał się 1 marca 1843 roku w „Dzienniku Mód Paryskich”. Kolejne odcinki nigdy już nie zostały opublikowane. W 1843 roku opublikował pierwszy tom Parafiańszczyzny we Wrocławiu, a drugi tom ukazał się w Poznaniu w 1849 roku. Po publikacji pierwszego tomu wybuchł największy literacki skandal w Galicji. Książce towarzyszyła ostra nagonka na autora, prowadzona przez konserwatywne i klerykalne kręgi. Borkowski poruszył w swojej książce wiele kontrowersyjnych tematów, takich jak lojalizm wobec zaborcy, zakłamanie, naśladownictwo Francuzów w sposobie bycia oraz obłudna filantropia. Nie obawiał się również zaatakować Kościoła jako instytucji. Reakcja katolickiego kleru była na tyle silna, że Borkowski w drugim tomie, mimo wcześniejszych zapowiedzi, odstąpił od kontynuowania „pobożnego” tematu.

Był aktywny politycznie w okresie Wiosny Ludów. Wiosną 1848 roku wszedł w skład deputacji do Wiednia, która miała złożyć cesarzowi memoriał obywateli Galicji. Po powrocie został członkiem Rady Narodowej Centralnej we Lwowie. Był posłem do Sejmu Konstytucyjnego w Wiedniu i Kromieryżu (15 lipca 1848 – 7 marca 1849), wybranym z galicyjskiego okręgu wyborczego Lwów 3. W parlamencie należał do „Stowarzyszenia”, które skupiało demokratycznych posłów polskich. Zyskał wówczas rozgłos, gdyż obok Franciszka Smolki atakował centralistyczną politykę monarchii oraz bronił interesów polskich.

Po klęsce rewolucji przebywał przez pewien czas w Dreźnie i Poznaniu. Od 1850 roku ponownie mieszkał w Galicji, gospodarując w odziedziczonych dobrach Winniczki i Krzywczyce w powiecie lwowskim. Był członkiem Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego oraz Galicyjskiego Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego. W tym czasie przez dziesięć lat nie napisał ani nie opublikował niczego.

Po przyznaniu Galicji autonomii powrócił do działalności publicystycznej i politycznej. Od 1861 był działaczem Polskiego Stronnictwa Demokratycznego. Pełnił funkcję posła na Sejm Krajowy Galicji w trzech kadencjach: I (15 kwietnia 1861 – 31 grudnia 1866), II (18 lutego 1867 – 13 listopada 1869) oraz III (20 sierpnia 1870 – 17 października 1871), wybieranym w kurii I (wielkiej własności) w obwodzie nr 9 samborskim. Po jego rezygnacji, na zwolniony przez niego mandat wybrano 29 października 1872 roku Macieja Serwatowskiego. W Sejmie szybko zyskał opinię gorącego przeciwnika rządu oraz obrońcy języka polskiego w urzędowaniu, dystansując się od lojalistycznie nastawionej większości. Jak napisał Kazimierz Chłędowski, „najskrajniejszym mówcą sejmowym był Aleksander hr. Borkowski, słynny z lwowskiego paszkwilu pt. „Parafiańszczyzna”, dziś będącego bibliograficzną rzadkością”. Hr. Aleksander, znany jako Leszek Borkowski, przemawiał zawsze tak, jakby miał przed sobą tłumy, które chciał porwać swoją wymową. Był rzeczywiście bardzo wymowny, stawał na koturnie, należał do mówców dawnego stylu, „krasomówców” w prawdziwym tego słowa znaczeniu, ale robił na słuchaczach niepospolite wrażenie. Oponował wszędzie i zawsze, stał na stanowisku historycznej Polski „od morza do morza”, mimo iż w sejmie galicyjskim nie było to konieczne; jego cięty dowcip był skierowany w prawo i w lewo, z nikim się nie łączył, nie prowadził żadnej praktycznej polityki.

Był również inicjatorem i mecenasem życia kulturalnego we Lwowie. Założył oraz pełnił funkcję prezesa (1867-1884) Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie, organizując obchody twórczości polskich artystów w tym mieście, m.in. Józefa Ignacego Kraszewskiego (1867), Jana Matejki (1869) i Henryka Siemiradzkiego (1879). Jak sam stwierdził: „całe życie nienawidziłem wrogów mojej ojczyzny, walczyłem z nimi przy każdej nadarzającej się sposobności, nie poniżałem się przed przemocą dostojeństw, a tytułów nie ceniłem wyżej niż człowieka i jestem pewny, że Polska zajęłaby zaszczytne miejsce między narodami, gdyby wszyscy jej mieszkańcy byli tacy”.

Pochowany na cmentarzu Łyczakowskim w „nowej” kaplicy Duninów Borkowskich.

Twórczość

Borkowski używał różnych imion w różnych okresach swojego życia: Aleksander, Aleksander Lubomir, natomiast imię Leszek przyjął po napisaniu Wieszczeń Lechowych, które Bóg dał, aby ogłosił ludowi (1835). Jak napisał o nim Wilhelm Feldman: „Arystokrata – patriota z podkładem demagogicznym, smagający „parafiańszczyznę” panów galicyjskich ostrymi pamfletami, później w polityce wszelki oportunizm – wolterianin, «ateusz», jak o nim ze zgrozą mówiono, posiadał umysł jeden z najświetniejszych…”. Był poliglotą, znał łacinę, grekę, sanskryt, język niemiecki, ruski, rosyjski, angielski, francuski, a najprawdopodobniej również szwedzki. Był autorem pierwszych w języku polskim przekładów poematów Bhartryhariego, jednego z największych twórców języka sanskryckiego oraz popularyzatorem literatury staroindyjskiej w Polsce. Jako literat debiutował powieścią wierszem Kozak w almanachu Haliczanin w 1830 roku. Ważne miejsce w twórczości Borkowskiego zajmowała Galicja, w której mieszkał i działał. W krytyce literackiej, prozie oraz eseju wykorzystywał pamflet i satyrę społeczną.

Wybrane dzieła

Kozak (1836)
Orlę z Herburtów, Poznań 1838
Uwagi ogólne nad literaturą w Galicji (1840) – w tym dziele m.in. zarzucał Aleksandrowi Fredrze brak ducha narodowego oraz gloryfikację szlachetczyzny.
Jego Cieniom, Praga 1843
Parafiańszczyzna (1843-1849) – powieść ironicznie i krytycznie opisująca wyższe sfery Galicji (miłostki, fałszywa pobożność, obłuda).
[przekład] Setka Bhartriharis’a, Poznań 1845
Niepowieści i niezprawy, t. 1, Bochnia 1846
O nowych powieściach polskich (1847) – publicystyka dotycząca szeroko dyskutowanego wówczas zagadnienia powieści.
O najdawniejszych zabytkach pisemnych, Lwów 1850
Autobiografia Leszka hr. Dunina Borkowskiego, Lwów 1897

Rodzina i życie prywatne

Urodził się w zamożnej rodzinie ziemiańskiej z tytułem hrabiowskim. Jego ojcem był członek Stanów Galicyjskich Franciszek Antoni Dunin-Borkowski (1773-1860), a matką starościanka bachtyńska Franciszka Anna Dzieduszycka (1783-1852). Jego braćmi byli Józef (1809-1843), Edward Kamil (1812-1859), Mieczysław (1815-1888), Bolesław Marcin (1817-1871), a siostrami Ludwika Anna (1814-1887), żona Jana Niezabitowskiego, oraz Izabela Apolonia (1822-1908), żona Włodzimierza Russockiego. W 1837 roku ożenił się z Seweryną z Cieleckich (1817-1895), z którą miał dzieci: Jadwigę (1838-1900), późniejszą żonę Alfonsa Wandalina-Mniszcha, oraz utalentowanego dramaturga Witolda (1842-1875).

Przypisy

Bibliografia

Marian Tyrowicz, Borkowski Aleksander Dunin (Leszek) Ferdynand Wincenty Franciszek (1811-1896), Polski Słownik Biograficzny, t. 2, Kraków 1936, s. 329-330, Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03291-0.

Dunin-Borkowski, Alexander Gf. (1811-1896), Politiker und Schriftsteller, Österreichisches Biographisches Lexikon 1815-1950, Bd. 1 (Lfg. 3, 1956), S. 205 ÖBL – wersja elektroniczna

Ryszard Sadaj: Kto był kim w Galicji. Kraków, 1993. ISBN 83-7081-089-6.

Halina Ewa Marlewicz, Leszek Dunin Borkowski – galicyjski badacz literatury sanskryckiej z XIX wieku, „Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis”. T. 10 (2015), z. 3, s. 217-228

Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Wyd. VIII – 3 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 497, 561, 583, 572, 661, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13848-6.