Aleksander Dębski, znany również jako „Aleksander” i „Gustaw” (urodzony 17 listopada 1857 roku w Mogielnicy, zmarł 6 marca 1935 roku w Warszawie), był polskim działaczem socjalistycznym oraz niepodległościowym.
Młodość
Urodził się w rodzinie zamożnej. Po zakończeniu nauki w gimnazjum w Płocku w 1878 roku przeniósł się do Petersburga, gdzie podjął studia na uniwersytecie oraz w Instytucie Dróg i Komunikacji. W tym czasie angażował się w Gminie Socjalistów Polskich oraz współpracował z Tadeuszem Rechniewskim i Stanisławem Kunickim w Polsko-Litewskiej Partii Socjalno-Rewolucyjnej. W 1883 roku uczestniczył w zjeździe kół socjalistycznych w Wilnie. Utrzymywał bliskie relacje z I Proletariatem oraz Narodną Wolą.
Działalność w Wielkim Proletariacie
Po aresztowaniu Ludwika Waryńskiego oraz innych działaczy, przybył do Warszawy, gdzie razem ze Stanisławem Kunickim objął przewodnictwo I Proletariatu. Regularnie podróżował do Petersburga, aby prowadzić negocjacje z Narodną Wolą. Po starciu z policją 30 lipca 1884 roku zmuszony był do ucieczki z kraju. Zamieszkał w Paryżu i Genewie, gdzie wspólnie ze Stanisławem Mendelsonem redagował pisma „Walka” oraz „Przedświt”.
W 1887 roku powrócił do Polski z zamiarem odbudowy partii, lecz wkrótce został aresztowany w pobliżu Krakowa. Po zwolnieniu ponownie wyjechał do Szwajcarii. Po nieudanym zamachu bombowym na cara, w wyniku interwencji rosyjskiego poselstwa, został wydalony ze Szwajcarii. Udał się do Paryża, gdzie kontynuował studia na Sorbonie. Po zamachu S. Padlewskiego na generała Sieliwierstowa (17 września 1890 roku) został aresztowany, ale następnie uwolniony z braku dowodów.
Założyciel PPS
W dniach 17-23 listopada 1892 roku, jako przedstawiciel Proletariatu, brał udział w Zjeździe Paryskim, który doprowadził do utworzenia Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich. W 1893 roku został powołany do Centralizacji ZZSP. Po wydaleniu z Francji, razem z innymi członkami Centralizacji, osiedlił się w Londynie, gdzie działał do 1898 roku. Był współpracownikiem „Przedświtu” oraz brał udział w polskich delegacjach na Kongresie II Międzynarodówki w Londynie.
W 1899 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie założył Związek Socjalistów Polskich. Angażował się również w Związku Narodowym Polaków. Wspierał i promował działania PPS – Frakcji Rewolucyjnej wśród Polonii. W 1912 roku zainicjował powstanie Komitetu Obrony Narodowej w USA, który wspierał Polski Skarb Wojskowy oraz Komisję Tymczasową Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. Opracował system finansowego wsparcia dla ruchu niepodległościowego.
Po rozpoczęciu I wojny światowej przybył jako delegat Komitetu Obrony Narodowej do Krakowa. Powrócił tam w czerwcu 1915 roku. Był członkiem Centralnego Komitetu Narodowego w Warszawie od lipca 1916 do maja 1917 roku. Na polecenie Józefa Piłsudskiego udał się w 1917 roku do Sztokholmu na zjazd działaczy niepodległościowych, a następnie do Nowego Jorku, gdzie propagował działania na rzecz niepodległości.
W niepodległej Polsce
Na przełomie 1919 roku wrócił do Polski. Aktywnie uczestniczył w działalności Polskiej Partii Socjalistycznej. Podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku pełnił rolę sekretarza generalnego biura werbunkowego PPS. Następnie, jako przedstawiciel Biura Propagandy Zagranicznej PPS, wyjeżdżał do Stanów Zjednoczonych i Anglii, wspierając politykę rządową.
We wrześniu 1928 roku, podczas XXI Kongresu PPS w Sosnowcu, został wybrany do Centralnego Sądu Partyjnego, pozostając w tej roli do końca swojego życia. W 1930 roku został wybrany senatorem z ramienia PPS.
Zmarł 6 marca 1935 roku w Warszawie i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 196-4-25,26).
Ordery i odznaczenia
Krzyż Niepodległości z Mieczami (3 czerwca 1933)
Krzyż Legionowy
Przypisy
Bibliografia
Barlicki N., Aleksander Dębski. Życie i działalność 1857–1935, Warszawa 1937.
Księga życiorysów działaczy ruchu rewolucyjnego w Polsce, Tom I, pod red. Jana Cynarskiego-Krzesławskiego i Adama Próchnika, Wydawn. „Kronika Ruchu Rewolucyjnego”, Warszawa 1939.
Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego Tom 1, ISBN 83-05-11327-2.
Linki zewnętrzne
