Aleksander Czcheidze (gruz. ალექსანდრე ჩხეიძე; ros. Александр Давидович Чхеидзе; urodził się 5 lipca 1873 roku w Kutnikach, gubernia kutaiska, zmarł w 1941 roku w Moskwie) – był oficerem kontraktowym Wojska Polskiego, a także generałem brygady, pochodzenia gruzińskiego.
Pochodzenie i rodzina
Generał Czcheidze przyszedł na świat 5 lipca 1873 roku we wsi Kutniki. Jego ojciec, Dawid, pochodził ze szlacheckiej rodziny i osiągnął stopień pułkownika w guberni kutaiskiej. Był spokrewniony z Nikolozem Czcheidze, znanym działaczem mienszewickim.
Służba w armii rosyjskiej
Po ukończeniu Tyfliskiego Korpusu Kadetów, Czcheidze wstąpił 1 września 1892 roku do 3 Aleksandrowskiej Szkoły Wojskowej w Petersburgu. Po jej ukończeniu 7 sierpnia 1893 roku, uzyskał stopień podporucznika i rozpoczął służbę w 16 Grenadierskim Mingrelskim Pułku Jego Imperatorskiej Wysokości Wielkiego Księcia Dymitra Konstantynowicza. Od 13 kwietnia 1894 roku pełnił funkcję dowódcy pułkowego pododdziału myśliwskiego, a od 5 marca 1897 roku był odpowiedzialny za zarządzanie bronią w pułku. W latach 1914–1917 służył w 15 Grenadierskim Tyfliskim Pułku, podobnie jak późniejszy generał Aleksander Zakariadze. Stopień pułkownika zdobył 6 grudnia 1915 roku. Czcheidze był znakomitym strzelcem, wielokrotnie odznaczanym za swoje wyniki w zawodach strzeleckich. Za zdobycie pierwszego miejsca w dywizyjnych zawodach strzeleckich 9 listopada 1896 roku otrzymał srebrny medal upamiętniający intronizację Imperatora Aleksandra III.
Służba w armii Zakaukaskiej Republiki Demokratycznej i armii gruzińskiej
Po przewrocie bolszewickim w listopadzie 1917 roku, Czcheidze dołączył do armii Zakaukaskiej Republiki Demokratycznej. Po proklamowaniu Gruzińskiej Republiki Demokratycznej w maju 1918 roku, która powstała w wyniku rozpadu Zakaukaskiej Republiki, objął stanowisko zastępcy komendanta Tyfliskiej Szkoły Junkrów (odpowiednik polskiej podchorążówki) i został awansowany na generała brygady. W lutym 1921 roku, w trakcie krótkotrwałej obrony republiki przed sowiecką 11 Armią, walczył jako komendant szkoły. Po upadku Gruzji osiedlił się w Turcji, a następnie, jesienią 1922 roku, przybył do Polski.
Służba w Wojsku Polskim
Od listopada 1922 do lutego 1923 roku uczestniczył jako hospitant w III turnusie kursu dla dowódców pułku w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia Armii w Rembertowie. Jako opiekun grupy Gruzinów spędził rok w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie. Od 22 września 1923 roku uczęszczał na kurs w Głównej Szkole Jazdy w Grudziądzu jako hospitant. W latach 1924–1926 odbył staż w Oficerskiej Szkole Kawalerii oraz 16 Dywizji Piechoty w Grudziądzu. Od 11 kwietnia 1927 roku do 31 maja 1931 roku był dowódcą piechoty dywizyjnej w 14 Dywizji Piechoty w Poznaniu, gdzie mieszkał na ulicy Matejki. Od 31 maja do 31 sierpnia 1931 roku pozostawał w dyspozycji dowódcy Dowództwa Okręgu Korpusu VII, a następnie został zwolniony z Wojska Polskiego z powodu nieodnowienia kontraktu.
Dalsze losy i rodzina
Po przejściu w stan spoczynku osiedlił się we Lwowie. Po wkroczeniu Rosjan we wrześniu 1939 roku został aresztowany przez NKWD jako „wróg ludu” i umieszczony w lwowskim więzieniu nr 1 przy ulicy Sapiehy. W czerwcu 1940 roku przetransportowano go do wewnętrznego więzienia NKWD w Kijowie, gdzie postawiono mu zarzuty. Oskarżano go o służbę w armii mienszewickiej Gruzji oraz o walkę przeciwko Armii Czerwonej, a także o aktywne uczestnictwo w Komitecie Gruzińskim w Warszawie, co było ścigane na podstawie paragrafu 54-13 Kodeksu Karnego Ukraińskiej SRR. Ostatni znany ślad dotyczący generała Czcheidze to pokwitowanie dowódcy konwoju NKWD, Griniewicza, z 16 grudnia 1940 roku, które informowało o jego przewozie do Moskwy. Najprawdopodobniej w pierwszych miesiącach 1941 roku został skazany i rozstrzelany przez tzw. „trójkę” – kolegium Specjalnego przy NKWD ZSRR w Moskwie.
Generał Czcheidze był żonaty z Zofią, córką płk. Iwana Kwinitadze. Jego szwagier, gen. Arkadiusz Kwinitadze, był głównodowodzącym armii gruzińskiej. Ich syn, Jerzy Dawid, urodził się 2 stycznia 1902 roku, był porucznikiem kontraktowym WP i służył w 7 Pułku Strzelców Konnych. Zmarł na serce z powodu komplikacji po przebytej grypie 8 września 1927 roku i został pochowany w Poznaniu na cmentarzu wojskowym, grób nr 1069.
Odznaczenia
- Order Świętego Włodzimierza III klasy (4 września 1917)
- Order Świętego Włodzimierza IV klasy (8 maja 1915)
- Order Świętej Anny II klasy (6 grudnia 1913)
Przypisy
Bibliografia
- Z. G. Kowalski, Pamięci gen. Aleksandra Czcheidze w sześćdziesiątą rocznicę śmierci, „Rocznik Przemyski”, 2002, t. XXXVIII, z. 3, s. 101-107.
- Z. G. Kowalski, Najliczniejsza mniejszość. Gruzini, Azerowie i inni przedstawiciele narodów Kaukazu w Wojsku Polskim w okresie międzywojennym, (Eng. The biggest minority. Georgians, Azeris and other representatives of Caucasian nations in the Polish Army in the interwar period) [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe w siłach zbrojnych Drugiej Rzeczypospolitej 1918-1939, zbiór studiów pod red. Z. Karpusa i W. Rezmera, Toruń 2001, s. 177-201.
