Aleksander Chomiński

Aleksander Stanisław Wawrzyniec Chomiński

Aleksander Stanisław Wawrzyniec Chomiński, herbu Lis (ur. 22 sierpnia 1859 w Kownie, zm. 6 maja 1936 w Olszewie) był polskim ziemianinem, politykiem, publicystą, prozaikiem oraz działaczem społecznym. Pełnił funkcję posła do II Dumy oraz był członkiem Rady Państwa, a także prezesem Zarządu Głównego Związku Bezpieczeństwa Kraju. Był organizatorem życia kulturalnego w Wilnie.

Życiorys

Urodził się 22 sierpnia 1859 roku w Kownie jako syn polityka i reformatora, generała Stanisława Chomińskiego (1804-1886) oraz Eweliny z Niemirowiczów-Szczyttów (ok. 1822-1904) herbu Jastrzębiec, wnuczki pisarza skarbowego litewskiego Justyniana Niemirowicza-Szczytta. Jego ojciec pełnił wówczas funkcję gubernatora kowieńskiego i był znanym rzecznikiem uwłaszczenia włościan. Car Aleksander II, kolega ojca ze szkoły wojskowej, został ojcem chrzestnym Aleksandra.

Aleksander miał liczne rodzeństwo: Konstantego, Józefa, Witolda, Stanisława, Zygmunta, Marię, Helenę oraz Alinę (żonę Juliusza Pereświt-Sołtana, właściciela Starej Bielicy).

Od 1861 roku mieszkał w Wołogdzie, gdzie jego ojciec był gubernatorem cywilnym w latach 1861–1878. Ukończył cztery klasy gimnazjum w Wołogdzie, a dalszą naukę kontynuował w I Gimnazjum w Wilnie, gdzie w 1880 roku zdał maturę. Jesienią 1880 roku rozpoczął studia na wydziale prawnym Uniwersytetu Warszawskiego. Po ich ukończeniu osiedlił się w Warszawie, gdzie z pasją zajął się literaturą i teatrem, co zaowocowało publikacją powieści Ostatni list (Warszawa 1882) oraz noweli Dwa wieńce w zbiorze opowiadań Z chwil wolnych (Warszawa 1884). Jego prace ukazywały się także w warszawskiej prasie oraz w petersburskim Kraju.

Wiosną 1886 roku wyjechał do Petersburga po chorego ojca, którego przywiózł do rodzinnego majątku Olszewo. Po śmierci ojca w maju 1886 roku odziedziczył majątek (ok. 4000 ha), gdzie osiedlił się na stałe i zajął jego unowocześnieniem. Życie ziemiańskie łączył z działalnością polityczną oraz społeczną, w tym publicystyczną i wydawniczą.

W 1907 roku był posłem z guberni wileńskiej do II Dumy. Aktywnie uczestniczył w Stowarzyszeniu Konstytucyjno-Katolickim, któremu przewodniczył biskup wileński Edward Ropp. Należał do organizatorów utworzonego w czerwcu 1907 roku Stronnictwa Krajowego Litwy i Białej Rusi. Był członkiem wileńskiego Towarzystwa Popierania Polskiej Sztuki Scenicznej oraz jednym z najaktywniejszych członków Zarządu Wileńskiego Towarzystwa Rolniczego. W latach 1910–1913 zasiadał w Radzie Państwa, gdzie opracował projekt utworzenia 245 tys. nowych gospodarstw włościańskich i działał na rzecz wzmocnienia samodzielności Koła Polskiego w rosyjskiej Radzie Państwa.

Publikował liczne artykuły polityczne w petersburskim Kraju oraz współpracował z wileńskimi pismami: Kurjerem Litewskim, Naszym Krajem, Gazetą Krajową i Słowem. Jako pasjonat historii przyczynił się do wydania fragmentów pamiętnika swojego dziadka, marszałka lepelskiego, Józefa Niemirowicza-Szczytta. Część z tych pamiętników ukazała się w 1884 roku w Kronice Rodzinnej. W 1907 roku na własny koszt wydał Kodeks olszewski Chomińskich, zawierający cenne zabytki polskiego piśmiennictwa, w tym najstarszy polski przekład kroniki Wielkiego Księstwa Litewskiego z 1550 oraz Statut litewski z 1529. W 1911 roku opublikował w Kwartalniku Litewskim memoriał swojego ojca o uwłaszczeniu włościan.

W 1905 roku, po długich staraniach, uzyskał pozwolenie władz rosyjskich na otwarcie w swoim majątku Olszewo bezpłatnej szkoły podstawowej dla lokalnej ludności. Szkoła mieściła się w specjalnie przygotowanym budynku. Choć lekcje miały odbywać się w języku rosyjskim, w rzeczywistości nauczano tam po polsku. W 1919 roku szkoła została upaństwowiona, ale Aleksander Chomiński nadal interesował się jej losem, co przyczyniło się do wykorzenienia analfabetyzmu w okolicy.

Wybuch I wojny światowej zastał go w Warszawie, skąd z trudnością wrócił na Wileńszczyznę. Podczas niemieckiej okupacji przebywał w Olszewie. W 1921 roku pełnił funkcję kontrolera państwowego Litwy Środkowej oraz był przewodniczącym Związku Bezpieczeństwa Kraju. Jako zwolennik idei federacyjnej, zasiadał w biurze prac politycznych w Wilnie.

Po 1922 roku wycofał się z życia publicznego, koncentrując się na odbudowie zniszczonego w wyniku wojny Olszewa oraz pracy literackiej. W tym czasie wydał w Wilnie kilka dramatów: Milion (1920), Ksiądz Adam (1921), On i ona (1923). Pozostawił wiele nieopublikowanych prac, w tym utwór dotyczący życia ludu białoruskiego Jan oraz rękopis dzieła Margrabia, które rozpoczął miesiąc przed swoją śmiercią.

Zmarł 6 maja 1936 roku w Olszewie i został pochowany w Konstantynowie.

Życie prywatne

14 sierpnia 1887 roku poślubił Jadwigę Horwatt (1865-1930), córkę marszałka guberni kijowskiej Aleksandra Horwatta (1831-1879) oraz Jadwigi z Gieczewiczów. Para miała sześcioro dzieci, w tym Ludwika (1890-1958), który był znanym działaczem społecznym, posłem na sejm w II Rzeczypospolitej oraz redaktorem i wydawcą wileńskich pism.