Aleksander Brückner

Aleksander Brückner (urodzony 29 stycznia 1856 w Tarnopolu, zmarły 24 maja 1939 w Berlinie) był polskim slawistą, historykiem literatury oraz kultury polskiej.

Życiorys

Brückner pochodził z rodziny urzędnika skarbowego – Aleksandra Mariana Brücknera, która od trzech pokoleń osiedliła się w Brzeżanach, a wcześniej w Stryju. Swoje studia rozpoczął we Lwowie, a następnie odbył staże naukowe w Lipsku, Berlinie i Wiedniu, ucząc się od wybitnych slawistów, takich jak Leskien, Jagicz i Miklošič. W 1876 roku uzyskał stopień doktora, a w 1878 roku habilitację na Uniwersytecie Wiedeńskim, na podstawie pracy Die slavischen Aussiedlungen in der Altmark und im Magdeburgischen. Był docentem na Uniwersytecie Lwowskim, a w 1881 roku objął katedrę slawistyki w Berlinie, zastępując profesora Jagicia, gdzie pracował aż do emerytury w 1924 roku.

W 1933 roku został uhonorowany przez społeczeństwo polskie złotym medalem zasługi. Był członkiem Akademii Umiejętności, Rosyjskiej Akademii Nauk w Petersburgu oraz Towarzystwa Naukowego we Lwowie. W 1929 roku Uniwersytet Warszawski nadał mu tytuł doktora honoris causa.

Zmarł 24 maja 1939 roku w Berlinie, a jego pogrzeb odbył się 30 maja tego samego roku na berlińskim cmentarzu Tempelhofer Parkfriedhof, który jest w trakcie likwidacji (zostanie całkowicie zamknięty w 2027 roku).

Na inicjatywę prof. Tadeusza Ulewicza w Krypcie Zasłużonych Na Skałce umieszczono tablicę upamiętniającą tego wybitnego historyka literatury i językoznawcę.

Już w 2013 roku Ewa Maria Slaska oraz Dawid Jung apelowali o uratowanie grobu Brücknera na berlińskim cmentarzu Tempelhofer. 29 września 2023 roku odbył się ponowny pogrzeb Brücknera z inicjatywy premiera Mateusza Morawieckiego oraz dzięki Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie. Prochy profesora i jego żony Emmy zostały sprowadzone do Polski i złożone w nowym grobie na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie przy Alei Głównej (kwatera PAS 9, rząd: płn, miejsce: po prawej Sipplów).

Działalność naukowa

Dorobek naukowy Aleksandra Brücknera jest niezwykle obszerny i zróżnicowany. Obejmuje nie tylko kluczowe prace z zakresu literaturoznawstwa słowiańskiego i językoznawstwa, ale także wiele fundamentalnych dzieł dotyczących historii kultury polskiej, reformacji, etnografii oraz archeologii.

Brückner opublikował i opracował znaczne ilości materiałów rękopiśmiennych. W latach 1889/1890 odkrył w Bibliotece Petersburskiej Kazania świętokrzyskie, które następnie opracował i wydał. Dodatkowo, na koniec XIX wieku, zajął się spuścizną literacką barokowego poety Wacława Potockiego. Jest również autorem wciąż używanego słownika etymologicznego języka polskiego.

Brückner był purystą językowym, podkreślając, że język jest symbolem narodu i gwarantem tożsamości narodowej. Walczył z zapożyczeniami w języku polskim, szczególnie z germanizmami. Ostrzegał przed kalkowaniem niemieckich wyrazów, takich jak listonosz pochodzący od Briefträger, uznając je za „Niemców w polskiej szacie”.

Publikacje

Kazania średniowieczne (1892)
Średniowieczna poezja łacińska w Polsce (1892–1894)
Początku teatru i dramat średniowieczny (1894)
Geschichte der polnischen Literatur (1901)
Apokryfy średniowieczne (1902)
Ezopy polskie (1902)
Psałterze polskie do połowy XVI wieku (1902)
Literatura religijna w Polsce średniowiecznej (1902–1904)
Dzieje literatury polskiej w zarysie (t. 1 i 2, 1903)
Starożytna Litwa. Ludy i bogi. Szkice historyczne i mitologiczne (1904; wznowienie: 1985)
Historia literatury rosyjskiej (1905)
Różnowiercy polscy (1905)
Mikołaj Rej. Studium krytyczne (1905)
Dzieje języka polskiego (1906)
Zasady etymologii słowiańskiej (1917)
Mitologia słowiańska (1918; wznowienie: 1980; wznowienie 2022, wydawnictwo Replika)
Mitologia polska (1924; wznowienie: 1980; wznowienie: 2022, wydawnictwo Replika; wznowienie: 2025, wydawnictwo Vis-a-Vis Etiuda)
Słownik etymologiczny języka polskiego (1926–1927)
Dzieje kultury polskiej (t. 1–4, 1930–1932; 1991)
Encyklopedia staropolska (t. 1–2, 1937–1939; reprint: 1990); wybór ilustracji Karol Estreicher jr.

Ordery i odznaczenia

Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (27 listopada 1929)

Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935)

Nagrody

Nagroda Miasta Łodzi (1929) – nagroda literacka za działalność w zakresie krytyki literackiej

Nagroda im. Erazma i Anny Jerzmanowskich (1938) – ówczesna polska nagroda Nobla

Przypisy

Bibliografia przedmiotowa

Władysław Berbelicki: Aleksander Brückner. 1856–1939. Warszawa 1989.

Encyklopedia sławnych Polaków. Poznań: Podsiedlik – Raniowski i Spółka, 2002–2003, s. 44-45. ISBN 83-7341-483-5.

Witold Kosny (red.): Aleksander Brückner, ein polnischer Slavist in Berlin. Wiesbaden 1991. ISBN 3-447-03204-9.

Julian Krzyżanowski. Aleksander Brückner. „Pamiętnik Literacki”. z. 1-2, s. 60–73, 1946.

Kai Witzlack-Makarevich: Sprachpurismus im Polnischen. Ausrichtung, Diskurs, Metaphorik, Motive und Verlauf. Von den Teilungen Polens bis zur Gegenwart. Göttingen: Wallstein Verlag, 2021. ISBN 978-3-8353-3918-7.

Alicja Nagórko (red.): Aleksander Brückner zum 60. Todestag. Beiträge der Berliner Tagung 1999. Frankfurt a. Main 2001. ISBN 3-631-37433-X.