Aleksander Branicki
Aleksander Branicki, noszący herb Korczak (urodzony w 1821, zmarł 19 września 1877 w Nicei), był hrabią, polskim kolekcjonerem oraz podróżnikiem. Był właścicielem zamku w Suchej i twórcą cennej biblioteki w tej lokalizacji.
Życiorys
Był synem Władysława i Róży z Potockich, a także bratem m.in. Elizy Krasińskiej, Ksawerego, Konstantego i Władysława.
W młodości spędził czas w Petersburgu, wśród postępowej inteligencji polskiej i rosyjskiej. Razem z braćmi przebywał w Warszawie, gdzie często odwiedzał salon Marii Kalergis. Utrzymywał kontakty z wieloma intelektualistami związanymi z czasopismem literacko-naukowym „Biblioteka Warszawska”, tworząc nieformalne polskie towarzystwo naukowe. Za wspieranie powstania styczniowego oraz finansowanie działań powstańczych został przez władze carskie zesłany do Saratowa, a w 1863 roku wysiedlono go poza granice Rosji. Przymusowy wyjazd oznaczał trwałe opuszczenie jego dziedzicznych majątków w okolicach Kijowa, takich jak Stawiszcza i Janiszówka.
Po opuszczeniu Rosji zrezygnował z działalności politycznej, poświęcając się pasjom swojego życia: podróżom i kolekcjonerstwu. Rozwijał swoje zainteresowania egzotycznymi roślinami i zwierzętami dzięki kontaktom z czołowymi polskimi przyrodnikami i podróżnikami. W latach 1857–1873 Branicki odbył wiele wypraw przyrodniczych do Azji i Afryki, które finansował z własnych środków.
Jego pierwsza wyprawa miała miejsce przed jego wydaleniem z Rosji, w latach 1857/1858, kiedy podróżował do Egiptu i na Bliski Wschód. W 1860 roku przekazał Muzeum Starożytności w Wilnie sarkofag z mumią egipską, prawdopodobnie nabyty podczas tej podróży. Również około 1860 roku, Towarzystwo Naukowe Krakowskie otrzymało od Branickiego sarkofag z mumią.
W 1863 roku wyruszył w kolejną podróż do Egiptu i Nubii, wracając przez Półwysep Arabski oraz dzisiejszą Turcję. Towarzyszyli mu młodszy brat Konstanty, warszawski entomolog Antoni Stanisław Waga oraz Franciszek Kandyd Nowakowski, późniejszy kustosz biblioteki Branickich w Suchej. Część zebranych eksponatów archeologicznych trafiła później do zbiorów w Suchej, a okazy przyrodnicze przekazał do Gabinetu Zoologicznego Uniwersytetu Warszawskiego. Uniwersyteckie Muzeum Starożytności otrzymało od niego dwa egipskie sarkofagi z mumiami. Branicki zbierał również rękopisy koptyjskie, które ostatecznie trafiły do Akademii Umiejętności w Krakowie.
Następną wyprawę do Algierii bracia Branicki odbyli w latach 1866–67, w towarzystwie ornitologa Władysława Taczanowskiego.
W latach 1872–73 Aleksander wyruszył w kolejną podróż do Egiptu, gdzie towarzyszył mu entomolog Henryk Dziedzicki. Finansował także badania innych przyrodników, takich jak Benedykt Dybowski, Jan Kalinowski, Michał Jankowski, Ludwik Młokosiewicz oraz Tomasz Bareja.
Na swoich dobrach, w tym w Suchej, Branicki zakładał ogrody i parki, obsadzane gatunkami roślin dostosowanymi do lokalnych warunków we współpracy z botanikami. W cieplarniach hodował różnorodne egzotyczne rośliny (oranżeria w Suchej miała dostarczać na stół zamkowy cytryny i pomarańcze). Dążył do upowszechniania wiedzy przyrodniczej, finansując wydanie dzieł naukowych i popularnonaukowych w tej dziedzinie.
Już w 1843 roku, po śmierci ojca, Aleksander Branicki podjął starania o nabycie posiadłości na terenach „rdzennej Polski”. Na namowę matki, w latach 1843–46, nabył i przejął w 1851 roku tzw. „państwo Suskie” z siedzibą w zamku w Suchej w Beskidzie Makowskim (w ówczesnej Galicji). Środki na zakup Suchej pochodziły ze sprzedaży jego pałacu przy ulicy La Boétie w Paryżu.
Urządzając zamek w Suchej, Branicki zadbał o jego wyposażenie, gromadząc stylowe meble, porcelanę, broń, cenną kolekcję obrazów, rzeźby i grafiki oraz interesujące zbiory archeologiczne i numizmatyczne. Stworzył dużą bibliotekę, która w chwili jego śmierci obejmowała kilkanaście tysięcy pozycji, w tym wiele cennych rękopisów i starodruków. Zgromadził wszystko, co mogło świadczyć o starożytności oraz wielkości narodu polskiego, uzupełniając zbiory o zakupy na aukcjach i licytacjach. Po jego śmierci zbiory archeologiczne w Suchej przeszły w ręce jego żony i syna; dalszy los kolekcji nie jest znany.
Aleksander Branicki interesował się również nową fotografią, okultyzmem oraz spirytyzmem.
Był zapalonym miłośnikiem koni, co odziedziczył po przodkach, posiadając stadninę w Janiszówce. Hodował głównie konie rasowe, sprowadzając pełnokrwiste ogiery arabskie. Sam brał udział w wyprawach po araby na Bliski Wschód w 1858 roku oraz do Egiptu.
9 marca 1871 roku uzyskał potwierdzenie tytułu hrabiowskiego w Rosji.
Jego żoną była Nina Anna Hołyńska herbu Klamry (1824–1907), z którą miał syna Władysława (1848-1914).
Przypisy
Bibliografia
- Małysiak Helena: Biblioteka Branickich i Tarnowskich w Suchej, wyd. Beskidzka Oficyna Wydawnicza BTSK, Bielsko-Biała 1986, ISBN 83-7004-049-7.
- Aleksander Maciesza: Branicki Aleksander. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 2: Beyzym Jan – Brownsford Marja. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1936, s. 397–398. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03291-0
- JoachimJ. Śliwa JoachimJ., Starożytny Egipt oczami Polaków. Słownik biograficzny egiptologów, archeologów i badaczy pokrewnych dziedzin, podróżników i kolekcjonerów oraz literatów i malarzy zafascynowanych przeszłością i teraźniejszością Egiptu, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2019, s. 27-29, ISBN 978-83-7676-301-9.
