Aleksander Bednarczyk, znany jako „Adam” (urodzony 21 sierpnia 1913 w Rzekuniu, zmarł w grudniu 1946 w Lelisie) – był żołnierzem w wojnie obronnej 1939 roku, członkiem Armii Krajowej oraz Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość.
Życiorys
Urodził się 21 sierpnia 1913 roku w Rzekuniu koło Ostrołęki jako syn Adama, rolnika, oraz Emilii z d. Nawrockiej. Po ukończeniu Szkoły Powszechnej w Rzekuniu w 1927 roku, podjął naukę w Państwowym Gimnazjum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Ostrołęce. W latach 1935–1936 odbył służbę w Dywizyjnym Kursie Podchorążych Rezerwy przy 71 Pułku Piechoty w Zambrowie. W sierpniu 1939 roku otrzymał przydział do 33 Pułku Piechoty „Strzelców Kurpiowskich” w Łomży. W styczniu 1937 roku awansował na podporucznika rezerwy piechoty. Przed wybuchem II wojny światowej pracował w kancelarii notariusza Dobrowolskiego w Ostrołęce.
Wzięł udział w wojnie obronnej 1939 roku, gdzie służył w jednostkach Obrony Narodowej oraz jako dowódca plutonu na linii Narwi, a następnie w rejonie Czerwonego Boru i Andrzejewa. Po zakończeniu wrześniowej kampanii wrócił na teren powiatu ostrołęckiego. Od maja 1940 roku był członkiem Związku Walki Zbrojnej, a później Armii Krajowej, używając pseudonimu „Adam” w Obwodzie Ostrołęka (krypt.: „Sęp”, „Jeleń”, „Gruszka”). W strukturach obwodu pełnił różne funkcje, najdłużej jako szef wyszkolenia. W czerwcu 1944 roku został również komendantem II „Ośrodka Walki”. Uczestniczył w akcji „Burza” w szeregach 5 Pułku Ułanów Spieszonych AK. W październiku 1944 roku jego kwatera w Brzozowej, gmina Łyse, została zlokalizowana przez niemiecką żandarmerię polową, co doprowadziło do jego aresztowania razem z Romanem Sadowskim ps. „Blady”. Obydwaj zostali przewiezieni do obozu karnego w Działdowie, gdzie sąd wojskowy z Ciechanowa skazał „Adama” na karę śmierci przez ścięcie toporem. Wyrok miał być wykonany w obozie koncentracyjnym Stutthof, jednak w grudniu 1944 roku został ponownie przewieziony do Działdowa celem wznowienia śledztwa. Udało mu się uciec podczas ewakuacji obozu w styczniu 1945 roku, co pozwoliło mu powrócić do działalności konspiracyjnej. W listopadzie 1945 roku awansowano go na stopień porucznika, a w lutym 1945 roku został komendantem poakowskiej organizacji Armia Krajowa Obywatelska w Obwodzie Ostrołęka. Od września 1945 roku kierował Obwodem Zrzeszenia WiN Ostrołęka (krypt. „Dorota”).
Bednarczyk organizował podziemie poakowskie, aby chronić je przed represjami NKWD, wspieranym przez lokalne siły MO oraz UBP, a później oddziały Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i inne jednostki wojskowe. Był komendantem Obwodu „Nie”. Na początku 1945 roku zlecił Witoldowi Popiołkowi ps. „Grom” redagowanie i wydawanie konspiracyjnego pisma „Puszcza Szumi”, które ujawniało wrogie działania wobec ludności powiatu ostrołęckiego ze strony „ludowej” władzy, w tym milicjantów i funkcjonariuszy UB oraz Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. W nocy z 19 na 20 maja 1945 roku dowodził spektakularną akcją ostrołęckiego podziemia – atakiem na Komendę Powiatową MO i UBP. Część oddziału związała ogniem funkcjonariuszy, podczas gdy pozostali zniszczyli dokumenty w Starostwie Powiatowym i zabrali 8,5 miliona złotych z Urzędu Skarbowego. W okresie od października 1944 do sierpnia 1945 roku zlikwidowano kilkudziesięciu agentów NKWD i UB oraz przestępców pospolitych. Od sierpnia 1946 roku pełnił także obowiązki prezesa (inspektora) Inspektoratu Mazowieckiego WiN, obejmującego powiaty (obwody): Ostrołęka, Zambrów i Ostrów Mazowiecka oraz częściowo Radzymin i Węgrów. 29 sierpnia 1946 roku meldował: „Dn. 25 bm. odbył się ślub „Aleny” (Norberta Adamowicza). Meldował on ob. „Sanowi” a ostatnio mnie o swym wycofaniu się z pracy niepodległościowej w terenie. Liczyłem sporo na niego, że ułatwi mi on pełnienie nowych obowiązków”. Jesienią 1946 roku, za pośrednictwem Komendy Obwodu Ostrów Mazowiecka, podporządkował sobie pozostałości organizacji poakowskiej – Ruch Oporu Armii Krajowej – w powiecie pułtuskim, tworząc nową strukturę – Obwód Pułtusk WiN (krypt. „Paulina”). 1 czerwca 1946 roku awansowano go na stopień kapitana. Dowodził strukturą zrzeszającą od 1945 do 1946 roku do 3500 ludzi. Major Edward Filochowski „San” wspominał swojego podkomendnego jako wybitnego dowódcę, człowieka szlachetnego, o nieposzlakowanej uczciwości. „Tak naprawdę to zginął jak ci w Katyniu, z rozkazu szatańskiego wodza komunizmu” – dodał.
Okoliczności śmierci
W nocy z 19 na 20 grudnia 1946 roku został otoczony przez grupę operacyjną UB z Ostrołęki w gospodarstwie Czesława Kruczyka we wsi Gnaty (gmina Lelis). Zginął śmiercią żołnierską od kul funkcjonariuszy UB, próbując wydostać się z „kotła”. Istnieją różne wersje dotyczące wydarzeń i daty jego śmierci. Jacek Karczewski pisze: „W nocy z 19 na 20 grudnia 1946 roku grupa operacyjna UPB w Ostrołęce, wspierana przez MO, otoczyła zabudowania Czesława Kruczyka „Bociana” we wsi Gnaty, w których według doniesień agenturalnych miał przebywać kpt. Aleksander Bednarczyk „Adam”. W kwaterze znajdował się również por. Roman Sadowski „Blady”, zastępca „Adama”, który został aresztowany i przewieziony z ciężko rannym dowódcą na pobliski posterunek MO w Lelisie, gdzie „Adam”, bez udzielenia jakiejkolwiek pomocy medycznej, zmarł”. Witold Popiołek wspomniał: „Ta działalność konspiracyjna staje się coraz bardziej utrudniona i ryzykowna aż do tragicznego dnia 22 grudnia 1946 roku. „Adam” i „Blady” zostali zaskoczeni przez oddział KBW wewnątrz domu – „Adam” po próbie obrony został zastrzelony”. Edward Filochowski relacjonował: „W dniu 6 grudnia 1946 roku we wsi Gnaty gmina Lelis pow. Ostrołęka patrol UB wkroczył do domu, w którym kwaterował prezes obwodu WiN kpt. Aleksander Bednarczyk „Adam” oraz były dowódca II baonu AK kpt. Roman Sadowski „Blady”. Obaj nie byli uzbrojeni. Mimo to w trakcie brutalnego obezwładniania „Adam” został ciężko ranny. Nie udzielono mu żadnej pomocy medycznej, wrzucono do ciężarowego samochodu i wieziono do Ostrołęki – w drodze „Adam” zmarł”. Aby zatarć ślady, ciało „Adama” wrzucono do Narwi. Przypadkowo zostało wyłowione przez rybaka z wsi Dzbenin (Nurczyk). Ciało złożono w skrzyni po zbożu i zakopano na skarpie rzeki Narew. Potajemnie bracia „Adama”, Stanisław i Franciszek Bednarczykowie, pochowali go w rodzinnym grobie w Rzekuniu. O pochówku wiedział również ksiądz Marian Skłodowski.
Odznaczenia
- Krzyż Virtuti Militari V klasy
- Krzyż Zasługi z Mieczami – w sierpniu 1943 roku
- Krzyż Walecznych (dwukrotnie w 1943 roku)
Upamiętnienie
9 maja 2012 roku powstało Stowarzyszenie Ziemi Ostrołęckiej im. Kapitana Aleksandra Bednarczyka „Adama”, założone przez Jacka Karczewskiego. Anna Nosek, bratanica, oraz inni członkowie rodziny opisali los Aleksandra Bednarczyka „Adama” w książce wspomnieniowej „Poszarpane nasze losy. Kartki z kalendarza 1914–2012”, Ostrołęka 2012, ISBN 978-83-89770-XX-X.
W grudniu 2022 roku w Ostrołęce, podczas uroczystej gali kończącej Retrospektywy Festiwalu NNW, kapitan Aleksander Bednarczyk „Adam” został pośmiertnie uhonorowany statuetką „Sygnet Niepodległości” w uznaniu za jego ofiarną walkę o wolność Ojczyzny oraz działalność konspiracyjną. Statuetka ta jest nagrodą specjalną przyznaną przez Kapitułę XIV Międzynarodowego Festiwalu Filmowego „Niepokorni – Niezłomni – Wyklęci”.
Przypisy
