Aleksander Bardini (urodzony 17 listopada 1913 roku w Łodzi, zmarł 30 lipca 1995 roku w Warszawie) był polskim aktorem, reżyserem teatralnym i filmowym oraz pedagogiem.
Życiorys
Aleksander przyszedł na świat w Łodzi w rodzinie żydowskiej, jako syn Józefa Bardyniego oraz Marii z domu Grad. Jego ojciec, kucharz, w 1913 roku prowadził wraz z żoną jadłodajnię na parterze ich domu przy ulicy Zielonej 6. Zgodnie z księgą adresową miasta Łodzi, w latach 1937–1939 Józef Bardyni określił tę lokalizację jako „restaurację”. Budynek, usytuowany obok popularnego w Łodzi „Zielonego Rynku” (obecnie Plac Norberta Barlickiego), zapewniał Bardynim stabilny i zyskowny interes.
W młodości występował w kwartecie smyczkowym (grając na skrzypcach) oraz w awangardowym kabarecie „Ararat”, gdzie prezentowane były spektakle w jidysz. Brał również udział w Żydowskim Towarzystwie Literacko-Muzycznym „Hazomir” w Łodzi. W latach 1932–1935 studiował aktorstwo, a w latach 1936–1939 reżyserię w Państwowym Instytucie Teatralnym w Warszawie, gdzie miał zaszczyt uczyć się pod okiem Leona Schillera i Aleksandra Zelwerowicza. W 1932 roku, przy zapisie do Państwowego Instytutu Teatralnego w Warszawie, zmienił nazwisko z Bardyni na Bardini.
Przed wybuchem II wojny światowej grał w Teatrze Polskim w Warszawie. Obie okupacje, zarówno sowiecka, jak i niemiecka, spędził we Lwowie. Od września 1939 do czerwca 1941 był aktorem i reżyserem w Polskim Teatrze Dramatycznym we Lwowie. Po zajęciu miasta przez wojska niemieckie został przesiedlony do lwowskiego getta. Po ucieczce na aryjską stronę, ukrywał się w prywatnym mieszkaniu. Wznowił pracę w teatrze po ponownym zajęciu Lwowa przez wojska radzieckie w lipcu 1944 roku. W 1945 roku przeniósł się z lwowskim zespołem do Katowic, gdzie zrealizował swoje pierwsze większe przedstawienia, w tym „Dom otwarty” Michała Bałuckiego.
W kwietniu 1945 roku pojął za żonę Julię Aftanasową, a 9 sierpnia 1945 roku we Lwowie urodziła się jego córka Maria, nazywana Maliną. Po pogromie kieleckim w 1946 roku zdecydował się na emigrację z Polski. Do listopada 1948 roku mieszkał w Monachium, gdzie pracował jako reżyser i kierownik artystyczny Żydowskiego Teatru Artystycznego. Następnie osiedlił się w Montrealu, gdzie pracował w firmie kuśnierskiej i krótko w fabryce lamp.
1 marca 1950 roku powrócił do Polski, nawiązując współpracę z warszawskimi teatrami: Wielkim i Polskim. Zrealizował „Intrygę i miłość” Fryderyka Schillera oraz „Balladynę” Juliusza Słowackiego. Jego inscenizacja „Dziadów” Adama Mickiewicza w 1955 roku stała się ważnym wydarzeniem w polskim teatrze. W tym czasie rozpoczął współpracę z telewizją, obejmując 1 grudnia 1956 roku stanowisko naczelnego reżysera programu TVP.
W latach 1958–1960 pełnił funkcję dyrektora Teatru Ateneum. Był także długoletnim pracownikiem w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie, gdzie od 1953 roku był profesorem. W latach 70. prowadził popularne programy telewizyjne dla amatorów estradowych w ramach bloku programowego Studio 2. Uczył na wydziale dramatycznym Uniwersytetu w Georgii oraz w Szkole Muzyczno-Dramatycznej w Sztokholmie.
Po siedmiu sezonach pracy w Teatrze Polskim objął stanowisko kierownika artystycznego Teatru im. Stefana Jaracza w Łodzi. Był dyrektorem naczelnym i artystycznym Teatru Ateneum w Warszawie, a także współpracował z Teatrem Współczesnym w Warszawie. Od połowy lat 60. gościnnie reżyserował spektakle w Teatrze Starym w Krakowie.
Na koniec lat 70. zrezygnował z reżyserii i pracy ze studentami. Był członkiem Polskiego Ośrodka Międzynarodowego Instytutu Teatralnego ITI oraz jurorem w wrocławskim Przeglądzie Piosenki Aktorskiej.
Wśród jego reżyserowanych spektakli znajdują się takie tytuły jak: „Balladyna”, „Henryk IV”, „Sen nocy letniej”, „Tango” oraz „Stara kobieta wysiaduje”. Reżyserował również przedstawienia Teatru Telewizji, m.in. „Profesja pani Warren” (1971) oraz „Trzy siostry” (1974). Zrealizował także opery, takie jak „Borys Godunow”, „Otello”, „Halka” i „Straszny dwór”. W jego przedstawieniach występowały znane postacie, takie jak: Andrzej Łapicki, Henryk Borowski, Bronisław Pawlik, Marek Walczewski, Piotr Fronczewski, Władysław Kowalski, Ewa Ziętek, Krystyna Janda oraz Joanna Szczepkowska.
Bardini stworzył liczne kreacje aktorskie. Krytycy szczególnie wyróżniają jego rolę Peachuma w „Operze za trzy grosze” oraz Giri w „Karierze Artura Ui”. Publiczność zapamiętała go z ról filmowych, m.in. w „Sprawie Gorgonowej”, „Krajobrazie po bitwie”, „Spirali” oraz „Dekalogu”.
Występował w filmach reżyserów takich jak Andrzej Wajda, Krzysztof Zanussi oraz Krzysztof Kieślowski, a także reżyserował przedstawienia telewizyjne. Angażował się w edukację młodzieży, kształcąc przyszłych aktorów i reżyserów m.in. w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej i Teatralnej w Łodzi.
W 1994 roku obchodził jubileusz 60-lecia swojej pracy artystycznej oraz 80. urodziny. Był członkiem Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce.
Zmarł w Warszawie, a jego miejsce spoczynku znajduje się w katakumbach na cmentarzu Powązkowskim (rząd 107-3).
Filmografia (wybór)
1938: „Profesor Wilczur” jako lekarz
1962: „Jutro premiera” jako dyrektor teatru
1962: „Spóźnieni przechodnie” jako dyrektor szkoły
1963: „Mansarda” jako Struve
1968: „Zaliczenie” jako profesor Karol Krajewski
1969: „Urząd” jako adwokat Campilli
1970: „Krajobraz po bitwie” jako profesor
1971: „Markheim” jako antykwariusz
1972: „Ocalenie” jako profesor
1974: „Zabójstwo w Catamount” (Pittsville – Ein Safe voll Blut) jako właściciel stacji benzynowej
1976: „Polskie drogi” jako naczelnik poczty
1977: „Sprawa Gorgonowej” jako mecenas Maurycy Axer, obrońca Gorgonowej
1978: „Spirala” jako ordynator
1984: „Bez końca” jako mecenas Labrador
1984: „Baryton” jako biznesmen Leon Stern
1986: „Utolsó kézirat, Az” jako Mák
1988: „Dekalog II” jako ordynator
1988: „Dekalog IV” jako człowiek w windzie
1988: „Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest…” jako profesor Steinberg
1988: „Dotknięci” jako doktor Kazimierz Czerwiński
1989: „Ostatni dzwonek” jako członek jury
1990: „Korczak” jako Adam Czerniaków
1991: „Podwójne życie Weroniki” (La Double vie de Véronique) jako dyrygent
1991: „Maria Curie” (Marie Curie, une femme honorable) jako Charles Bouvard
1992: „Dotknięcie ręki” (The Silent touch) jako profesor Kern
1992: „Kamienista dolina” (La Valle di pietra) jako proboszcz parafii
1992: „Beltenebros” jako Bernal
1993: „Obcy musi fruwać” jako widz na premierze
1993: „Trzy kolory. Biały” jako notariusz
1993: „Żegnaj Ameryko!” (Auf Wiedersehen Amerika) jako pastor Ladislaus
1994: „Komisarz Rex” (pilot serialu) jako właściciel sklepu z tekstyliami, przyjaciel komisarza Mosera
Polski dubbing
1965: „Wątła nić” – dr Coburn
Ordery i odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (18 listopada 1993)
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1959)
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (15 lipca 1954)
Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)
Medal Komisji Edukacji Narodowej
Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel PRL” (1973)
Odznaka ZAiKS-u (1978)
Nagrody i wyróżnienia
Nagroda na I Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych za reżyserię sztuki „Próba sił” Jerzego Lutowskiego (1951)
Nagroda Państwowa III stopnia (1953)
Nagroda Państwowa II stopnia (zespołowa) za reżyserię sztuki Leona Kruczkowskiego „Juliusz i Ethel” w Teatrze Kameralnym w Warszawie (1955)
„Złoty Szczupak” na Festiwalu TV w Olsztynie (1977)
„Złoty Ekran” – indywidualność telewizyjna (1977)
Nagroda Przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji I stopnia za cykl programów telewizyjnych propagujących kulturę słowa i muzyki wśród młodzieży (1977)
Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy (1982)
„Wielki Splendor” – nagroda Teatru Polskiego Radia za kreacje radiowe (1994)
Przypisy
Linki zewnętrzne
Aleksander Bardini w bazie IMDb (ang.)
Aleksander Bardini w bazie Filmweb
Aleksander Bardini w bazie filmpolski.pl
Aleksander Bardini, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09].
Aleksander Bardini, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-22].
wspomnienie o profesorze Bardinim napisane przez K. Jandę
Aleksander Bardini na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
Aleksander Bardini na zdjęciach w bibliotece Polona
