Aleksander Barchacz (ur. 28 stycznia 1908 w Łodzi, zm. 28 marca 1987 w Warszawie) był polskim kompozytorem, żołnierzem, politykiem oraz dyplomatą.
Życiorys
Urodził się 28 stycznia 1908 roku w Łodzi jako syn Szymona. Swoje wykształcenie zdobywał w prywatnym Gimnazjum Filologicznym Bogumiła Brauna w Łodzi, a także w średniej szkole muzycznej – Instytucie Aleksandra Türnera oraz w Konserwatorium Paryskim, gdzie uczył się pod okiem Nadii Boulanger, uzyskując absolutorium. Następnie kontynuował naukę w warszawskim Konserwatorium im. Fryderyka Chopina. Jako kompozytor zyskał uznanie, a jego utwory były wykonywane przez teatrzyk Qui Pro Quo, gdzie nawiązał przyjaźń z Julianem Tuwimem.
Zaangażował się w ruch rewolucyjny, stając się działaczem Polskiej Partii Socjalistycznej – Lewica oraz Komunistycznej Partii Polski.
Okres II wojny światowej
Po wybuchu II wojny światowej znalazł się w kazachskiej Ałma-Acie, gdzie objął stanowisko kierownika muzycznego teatru. Od 1941 roku mieszkał w Uralsku w zachodnim Kazachstanie, gdzie angażował się w działalność teatralną oraz komponował pieśni żołnierskie dla Armii Czerwonej. W tamtejszym teatrze muzycznym natrafił na stary śpiewnik Aleksandra Zatajewicza, polskiego muzykologa, który zbierał kazachski folklor. Barchacz, inspirowany kazachskimi motywami, stworzył i wystawił operę kazachską pod tytułem Sen segeta (pol. Dzień zemsty), co przyniosło mu miano „kazachskiego Moniuszki” w lokalnej prasie.
Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, gdzie służył w 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, a później w 1 Korpusie Polskich Sił Zbrojnych, zostając kompozytorem piosenki marszowej tej formacji pt. Marsz 1 Korpusu (znanej również jako Spoza gór i rzek), do słów Adama Ważyka.
Pełnił funkcję pracownika Teatru 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, a także był starszym instruktorem do spraw artystycznych w strukturach 1 Armii Wojska Polskiego. Wraz z frontem wschodnim wkroczył na ziemie polskie. Po utworzeniu Teatru Wojska Polskiego w Lublinie, Barchacz napisał muzykę do premierowego przedstawienia, które odbyło się 29 listopada 1944 roku. Sztuką tą było Wesele Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Jacka Woszczerowicza, który przybył do Lublina 10 września 1944 roku na zaproszenie Tadeusza Wołowskiego, ówczesnego szefa Wydziału Teatralnego Ministerstwa Kultury i Sztuki PKWN. W rolach głównych wystąpili: Pan Młody – Jan Świderski, Poeta – Jan Kreczmar, Panna Młoda – Ryszarda Hanin, Kasper – Czesław Wołłejko, Rachel – Halina Kossobudzka.
Następnie Barchacz został powołany na stanowisko dyrektora Departamentu Szkolnictwa Artystycznego w Ministerstwie Kultury i Sztuki.
Polityk. Starosta kłodzki i wicewojewoda wrocławski
Jako artysta i kompozytor, Barchacz wyróżniał się na tle karierowiczów partyjnych. Od 1 sierpnia 1945 do 27 stycznia 1946 pełnił funkcję starosty powiatu kłodzkiego oraz pełnomocnika Rządu RP na Obwód XXIV w Kłodzku. W czasie swojego urzędowania zajmował się aprowizacją polskich osadników z Kresów, przejmowaniem mienia poniemieckiego, a także walką z szabrownictwem oraz uruchamianiem infrastruktury miejskiej i zakładów przemysłowych. Działał również na rzecz wysiedlania ludności niemieckiej i przeciwdziałania czechosłowackim zakusom na ziemię kłodzką.
W wyniku zastrzeżeń PPS do jego działań, został odsunięty z urzędu i awansował na stanowisko wicewojewody wrocławskiego.
We wrześniu 1947 roku zauważono go w Kłodzku, gdzie realizując partyjne polecenia, blokował poświęcenie sztandaru kłodzkiej organizacji PSL. Pomimo zgody na odbycie ceremonii w kościele, szef kłodzkiego Urzędu Bezpieczeństwa zażądał przeniesienia uroczystości. Bojówki PPR oraz patrole MO i ORMO zablokowały drogi dojazdowe, aby uniemożliwić chłopom dotarcie na tę uroczystość. Bojówkarze PPR zaatakowali członków władz wojewódzkich PSL, w tym wicewojewodę wrocławskiego Stanisława Jurzyka. Funkcjonariusz UB zapytał wicewojewodę Jurzyka: „Po co Pan Wojewoda przyjechał, skoro obecny tu w Kłodzku Wicewojewoda Barchacz zakazał odbycia uroczystości poświęcenia sztandaru PSL?”
Na stanowisku wicewojewody odegrał istotną rolę w przekazaniu zbiorów biblioteczno-muzealnych Ossolineum do Wrocławia. Udzielił półmilionowej pożyczki na koszty transportu rektorowi Uniwersytetu Wrocławskiego, Stanisławowi Kulczyńskiemu, a następnie uczestniczył w ich przyjęciu od strony ukraińskiej. Na zebraniu Towarzystwa Przyjaciół Ossolineum 10 listopada 1946 roku, prof. Teofil Modelski zgłosił wniosek o podziękowanie osobom, które zaangażowały się w przejęcie zbiorów Ossolineum, w tym wicewojewodzie Barchaczowi.
Barchacz brał udział w licznych uroczystościach, m.in.:
- 9 maja 1946 roku w obchodach pierwszej rocznicy zwycięstwa połączonych z pierwszą rocznicą wyzwolenia Wrocławia, podczas mszy polowej celebrowanej przez administratora apostolskiego archidiecezji wrocławskiej, ks. Karola Milika. Wśród gości znajdowali się: wiceprezydent KRN Stanisław Szwalbe, wicepremier Władysław Gomułka, wojewoda Stanisław Piaskowski oraz dowódca DOW IV, gen. broni Stanisław Popławski.
- 31 sierpnia 1947 roku w dożynkach powiatu kłodzkiego w Polanicy-Zdroju, zorganizowanych przez Powiatowy Zarząd Samopomocy Chłopskiej, w których uczestniczył w defiladzie z udziałem władz powiatowych i wojskowych oraz licznej grupy mieszkańców.
- We wrześniu 1947 roku w uroczystości poświęcenia i przekazania sztandaru, ufundowanego przez mieszkańców ziemi kłodzkiej, 27 Pułkowi Piechoty, którego dowódcą był mjr Zygmunt Huszcza (późniejszy generał broni). Uczestniczyli także marszałek Michał Rola-Żymierski, dowódca SOW Stanisław Popławski oraz tysiące mieszkańców powiatów kłodzkiego, bystrzyckiego i sąsiednich, których powitał starosta kłodzki Zbigniew Kulczycki.
W dyplomacji i później
Pełnił funkcję ambasadora Polski w Bułgarii od 7 września 1948 do 1953 roku.
W 1946 roku posiadał stopień kapitana Ludowego Wojska Polskiego. Po powrocie z placówki dyplomatycznej osiedlił się w Warszawie, kontynuując działalność jako kompozytor.
Zmarł 28 marca 1987 roku i został pochowany na cmentarzu Komunalnym Północnym w Warszawie (kwatera E-VI-1-3-22).
Jego synem był Włodzimierz Barchacz (1949–2016), fotograf, fotoreporter oraz publicysta.
Piosenki
- „Bal u saperów”
- „Bzy na naszej ulicy” (słowa: Mirosław Łebkowski)
- „Fizylierki” (słowa: Leon Pasternak)
- „Marsz” (słowa: Leon Pasternak)
- „Marsz 1 Korpusu” (słowa: Adam Ważyk), wykorzystana m.in. w filmach Ogniomistrz Kaleń (1961), Sny i marzenia (1983).
- „Marzyć warto” (słowa: Leon Pasternak)
- „Mój western” (słowa: Zbigniew Kuthan)
- „Nasz porucznik” (słowa: Leon Pasternak)
- „Pierwsze bzy” (słowa: Edward Fiszer), wykonywana przez Mieczysława Fogga
- „Piosenka o kucharzu”
- „Piosenka o szefie”
- „Piosenka o warszawskim Parku Kultury” (słowa: Tadeusz Fangrat)
- „To ten walczyk nasz” (słowa: Bronisław Brok), wykonywana przez Jerzego Połomskiego
- „Zakochałam się w kapralu” (słowa: Leon Pasternak)
Źródło
Ordery i odznaczenia
- Order Krzyża Grunwaldu III klasy (11 października 1946)
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (12 listopada 1946)
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (22 lipca 1955)
Przypisy
Bibliografia
Henryk Grzybowski: Aleksander Barchacz – starosta kłodzki, polityk i kompozytor. W: XIII Almanach Ziemi Kłodzkiej. Krystyna Oniszczuk-Awiżeń (red.). Kłodzko: Oficyna Wydawnicza Brama, 2022, s. 76–86. ISBN 978-83-60549-57-5.
Aleksander Barchacz w bazie filmpolski.pl
Aleksander Barchacz, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2017-07-01].
