Aleksander Aleksy

Aleksander Aleksy, znany jako Alekso (ur. 16 grudnia 1905 w Charkowie, zm. 14 listopada 1977 w Lublinie) – był polskim aktorem, reżyserem, tłumaczem, pianistą, kompozytorem oraz autorem tekstów.

Początki kariery

Był synem Józefa i Konstancji Alekso oraz mężem Marii Wandy Alekso z Mierzejewskich. Kształcił się w Gimnazjum św. Katarzyny w Petersburgu, a także na wieczorowych kursach maturalnych w Wilnie. W 1922 roku rozpoczął naukę w Wileńskiej Szkole Dramatycznej. Jako uczeń występował w Teatrze Powszechnym im. Syrokomli oraz w Teatrze Wielkim w Wilnie. Następnie przeniósł się do Lwowa, gdzie studiował w Szkole Dramatycznej F. Frączkowskiego, którą ukończył w 1925 roku. Równocześnie występował w Teatrze Bagatela oraz Teatrze Wielkim. Po zdaniu egzaminu ZASP-u w 1925 roku, związał się z teatrem w Grodnie. W drugiej połowie 1926 roku grał w Teatrze Polskim w Kaliszu, a od 1927 był aktorem Teatru Miejskiego w Toruniu. W 1928 roku wrócił do Grodna, angażując się w Teatr Miejski. W latach 1929–1931 występował w Łodzi, w Teatrze Popularnym i Teatrze Dobry Wieczór. W latach 1931–1938 prowadził własne objazdowe imprezy teatralne, a także występował w Lwowie, Wilnie, Bydgoszczy, Poznaniu, Katowicach i Grodnie. Sporadycznie występował w Warszawie. W sezonie 1938/39 grał w Teatrze Malickiej.

Podczas II wojny światowej przebywał w Łodzi. W 1941 roku został aresztowany przez gestapo i przez następne dwa lata był więziony. Po wkroczeniu Armii Czerwonej 19 stycznia 1945 roku, ponownie został aresztowany i spędził trzy lata w ZSRR.

Lata późniejsze

Od stycznia 1948 roku dołączył do zespołu Teatru Miejskiego w Kaliszu, gdzie wyreżyserował sztukę „Dom pod Oświęcimiem”. W latach 1948–1949 był aktorem teatrów we Wrocławiu, a od sezonu 1950 powrócił do Kalisza, gdzie pełnił rolę jednego z kierowników artystycznych teatru. W tym czasie wyreżyserował „Niemców” oraz „Odwety”.

W czerwcu 1952 roku przybył do Lublina, by objąć rolę Podstolego w „Zbiegach” po nagłej śmierci Jerzego Rygiera. Od 1953 roku aż do końca życia był aktorem Teatru im. Osterwy w Lublinie (od 1973 jako emeryt). Oprócz występów scenicznych, w teatrze lubelskim zajmował się również reżyserią, wystawiając m.in. „Dramat księżycowy” (1956), „Maskaradę” M. Lermontowa (1962), „Damy i huzary” (1965) oraz „Pożądanie w cieniu wiązów” (1972).

Gościnnie reżyserował także w innych teatrach, m.in. „Wesołą wdówkę” w Teatrze Muzycznym w Lublinie (1958) oraz „Pannę mężatkę” w Teatrze Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze (1959). Tłumaczył dramaty z języka rosyjskiego i często występował w teatrze radiowym. Największy rozwój jego kariery aktorskiej miał miejsce w ostatnim okresie pracy w teatrze lubelskim, gdzie odnosił największe sukcesy i zdobył sympatię publiczności zarówno w repertuarze poważnym, jak i komediowym. Zmarł w swoim domu w nocy z 13 na 14 listopada 1977 roku.

Role teatralne (wybór)

1922–1939

  • Wilno
  • Antek („Polacy w Ameryce”)
  • Dutkiewicz („Kościuszko pod Racławicami”)
  • Toruń
  • Rodryg („Otello”)
  • Kościuszko („Książę Józef Poniatowski”)
  • Wajda („Fura słomy”)
  • Janek („Krakowiacy i Górale”)
  • Grzela („Szkoła żon”)

1948–1977

  • Wrocław
  • Herbert Price’a („Pociąg widmo” 1948)
  • Honorowy konsul Chile („Lew na placu” 1949)
  • Kalisz
  • Peters („Niemcy” 1950)
  • Okulicz („Odwety” 1950)
  • Lublin
  • Makarenko („Poemat pedagogiczny”, 1952)
  • Szambelan („Głupi Jakub”, 1954)
  • Korbut („Dom na Twardej”, 1954)
  • Wojewoda („Mazepa” 1955)
  • Damazy („Pan Damazy” 1955)
  • Prochor („Wassa Żeleznowa” 1955)
  • Major („Fantazy”, 1956)
  • Messerschmann („Zaproszenie do zamku”, 1957)
  • Wurm („Intryga i miłość”, 1958)
  • Major („Panna mężatka” 1958, jubileusz trzydziestopięciolecia pracy aktorskiej)
  • Filip II („Don Carlos”, 1959)
  • Phil Hogan („Księżyc świeci nieszczęśliwym”, 1960)
  • Jaskrowicz („Grzech”, 1963)
  • Wojewoda („Zaczarowane koło” 1964, przeniesienie przedstawienia z Teatru im. Osterwy w Lublinie do Teatru Telewizji w ramach I Telewizyjnego Festiwalu Teatrów Dramatycznych)
  • Dyndalski („Zemsta”, 1968)
  • Doktor („W małym domku” 1969, jubileusz czterdziestopięciolecia pracy aktorskiej)
  • Papież („Kordian”, 1970)
  • Efraim Cabot („Pożądanie w cieniu wiązów”, 1972)
  • Horodniczy („Rewizor” 1973, jubileusz pięćdziesięciolecia pracy aktorskiej)

Filmografia

  • 1971 – 150 na godzinę – ksiądz; (nie występuje w czołówce)
  • 1960 – Rzeczywistość – starosta
  • 1958 – Dwoje z wielkiej rzeki – Sawczuk

Odznaczenia i nagrody

  • Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1964)
  • Złoty Krzyż Zasługi (1957)

Przypisy

Bibliografia

  • Almanach Sceny Polskiej 1977/1978, pod red. K. A. Wysińskiego, W. 1979 s.224–225;
  • Szkice i wspomnienia z dziejów lubelskiego teatru, pod red. A. L. Gzelli, L. 1985 s. 355–360
  • Kalendarz Lubelski 1967 s. 84-87
  • Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900–1980, PWN, Warszawa 1994

Linki zewnętrzne

Przeczytaj u przyjaciół: