Aleksander Achmatowicz
Aleksander Achmatowicz (urodzony 19 listopada 1865 w Bergaliszkach, zmarły 7 marca 1944 w Częstochowie) był polskim prawnikiem, ministrem sprawiedliwości w rządach Krymu i Litwy Środkowej oraz senatorem II RP, pochodzącym z rodziny tatańskiej.
Życiorys
Był synem Macieja, prawnika wojskowego, oraz Heleny z Tuhan Baranowskich. Uczył się w gimnazjum w Wilnie, gdzie nawiązał przyjaźnie z Józefem i Bronisławem Piłsudskimi. Został jednak usunięty ze szkoły za obronę ucznia ukaranego za mówienie po polsku, co sprawiło, że maturę zdał w prywatnym gimnazjum w Petersburgu w 1886 roku. W latach 1886-1890 studiował na Wydziale Prawa Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Po zakończeniu studiów pracował w sądownictwie w guberni wileńskiej, a od 1909 roku w sądownictwie warszawskim. W latach 1914-1917 był wiceprokuratorem Departamentu Cywilnego Senatu Rządzącego w Petersburgu oraz prokuratorem Sądu Kasacyjnego dla Królestwa Polskiego. W latach 1917-1918 pełnił funkcję prezesa Związku Tatarów Polski, Litwy, Białorusi i Ukrainy. W 1918 roku objął stanowisko ministra sprawiedliwości w rządzie krymskim pod wodzą generała Macieja Sulejmana Sulkiewicza.
W 1919 roku osiedlił się w Polsce. W styczniu tego samego roku rozpoczął inicjatywę utworzenia pułku jazdy tatarskiej imienia pułkownika Mustafy Achamtowicza, w którym w 1920 roku służyli jego synowie. Zajmował różne stanowiska, w tym prezesa Sądu Apelacyjnego Ziem Przyfrontowych i Etapowych, dyrektora Departamentu Sprawiedliwości Tymczasowej Komisji Rządzącej Litwy Środkowej oraz prezesa Sądu Kasacyjnego dla Litwy Środkowej. Był także wiceprezesem Towarzystwa Prawniczego w Wilnie. W 1923 roku zorganizował i przewodniczył Wszechpolskiemu Zjazdowi Muzułmańskiemu w Wilnie. W latach 1928-1930 był senatorem RP, wybranym z listy BBWR. Był autorem wielu prac dotyczących prawa cywilnego oraz aspektów prawnych Koranu.
Ożenił się z Emilią Najman Bek-Oleszkiewicz-Kryczyńską (zm. 1911), córką generała rosyjskiego Samuela. Mieli sześciu synów oraz dwie córki: Bohdana (zm. 1916); Leona (zm. 1974 w Kanadzie), chirurga i żołnierza II Korpusu Polskiego we Włoszech; Aleksandra (Iskandra, zm. w czerwcu 1941), porucznika WP i sędziego, zamordowanego na Białorusi; Macieja (zm. w dzieciństwie); Konstanty’ego (Kerima, prawdopodobnie zmarłego po 24 czerwca 1941 na terenie ZSRR), podporucznika WP i sędziego, aresztowanego przez NKWD; Osmana (zm. 1988), chemika i członka Polskiej Akademii Nauk; oraz Helenę po mężu Rodkiewicz (zm. we wrześniu 1942), rozstrzelaną wraz z mężem i synem przez sowieckich partyzantów pod Lidą; Tamarę (I v. Anatolową Kryczyńską, II v. Aleksandrową Sulkiewicz), która po II wojnie światowej osiedliła się w Londynie.
Zmarł w Częstochowie i został pochowany na cmentarzu muzułmańskim w Warszawie.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
„Słownik biograficzny Tatarów polskich XX wieku”, s. 13–14.
Małgorzata Smogorzewska, Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939. Słownik biograficzny, tom I: A-D, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1998, ISBN 83-7059-392-5.
