Aleje Ujazdowskie w Warszawie

Aleje Ujazdowskie

Aleje Ujazdowskie to ulica zlokalizowana w śródmieściu Warszawy, będąca częścią Traktu Królewskiego.

Cała aleja ma szeroką nawierzchnię, składającą się z dwóch pasów ruchu w każdą stronę, a wzdłuż ulicy wytyczona jest także ścieżka rowerowa.

Historia

Pierwsze wzmianki na temat ulicy prowadzącej do Ujazdowa (Jazdowa) pochodzą z 1659 roku. W latach 1722–1732, na polecenie króla Augusta II, powstała Droga Kalwaryjska, która łączyła plac Trzech Krzyży z Grobem Chrystusa, znajdującym się nieopodal Zamku Ujazdowskiego. Droga ta stanowiła naturalne przedłużenie szlaku prowadzącego ze Starego Miasta przez Krakowskie Przedmieście oraz Nowy Świat do Wilanowa. Wzdłuż drogi zbudowano 28 murowanych kaplic, które zaprojektował Joachim Daniel Jauch. Całkowita długość drogi wynosiła około 2 km, a szerokość 14 metrów, była obsadzona lipami i przecinały ją drogi narolne (późniejsze ulice).

W drugiej połowie XVIII wieku, ze względu na zniszczenia kaplic wykonanych z nietrwałych materiałów, Droga Kalwaryjska przekształciła się w Aleje Ujazdowskie. W latach 1767–1768 po obu stronach alei wykopano rowy odwadniające oraz ustawiono ławki.

W 1827 roku powstała Dolina Szwajcarska, która szybko zyskała popularność jako miejsce spotkań i wydarzeń masowych. W 1857 roku zainstalowano pierwsze latarnie gazowe, jednak niewłaściwe ułożenie rur spowodowało uszkodzenie drzew rosnących wzdłuż ulicy. W 1863 roku rury gazowe przestawiono na środek ulicy, zakazując ich układania w pobliżu drzew.

W 1879 roku rozpoczęto proces kanalizacji Alej. W latach 1893–1896, na wschodniej stronie ulicy, pomiędzy ulicą Piękną a placem Na Rozdrożu, założono park Ujazdowski.

Druga połowa XIX wieku to okres intensywnej zabudowy willowej i pałacowej w Alejach, gdzie powstały liczne rezydencje arystokracji oraz przemysłowców. Po I wojnie światowej wiele ambasad i poselstw znalazło swoje siedziby w tej okolicy.

W 1881 roku uruchomiono linię tramwaju konnego, a w 1908 roku tramwaju elektrycznego. Cechą wyróżniającą Aleje Ujazdowskie było nietypowe dla Warszawy umiejscowienie torowiska, które mimo szerokości jezdni wynoszącej 14 metrów, ułożono przy chodnikach.

11 grudnia 1922 roku przeciwnicy wyboru Gabriela Narutowicza na prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zbudowali barykadę z ławek na rogu Alej Ujazdowskich i ulicy Pięknej, próbując uniemożliwić mu dotarcie do Sejmu na złożenie przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym.

W wyniku obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku zabudowa ulicy uległa zniszczeniu. 5 października 1939 roku Adolf Hitler przyjął w Alejach Ujazdowskich defiladę zwycięstwa niemieckich wojsk. Trybunę honorową dla kanclerza III Rzeszy ustawiono na wysokości wylotu ulicy Chopina (po stronie parku Ujazdowskiego), co stanowiło jego jedyną wizytę w okupowanej Warszawie.

W okresie okupacji rejon Alej Ujazdowskich znalazł się w obszarze dzielnicy niemieckiej, co doprowadziło do konieczności wysiedlenia polskich mieszkańców przez Zarząd Miejski. Ulica kilkakrotnie zmieniała swoją nazwę. W maju 1940 roku Aleje przemianowano na Lindenallee (aleję Lipową), a 6 października 1940 roku na Siegesstrasse (ulicę Zwycięstwa), co odnosiło się do niemieckiego sukcesu w 1939 roku. Zakazano tłumaczenia tej nazwy na język polski. Zmiana nazwy ulicy towarzyszyła defilada oddziałów Wehrmachtu, SS i policji, obserwowana przez generalnego gubernatora Hansa Franka oraz feldmarszałka Wilhelma Lista. Niektóre budynki przy Alejach Ujazdowskich zostały zajęte przez niemiecką administrację, w tym kamienice Bohdanowicza (nr 9 – obecnie Ministerstwo Sprawiedliwości) oraz siedziba Kriminalpolizei (Kripo) przy ulicy Koszykowej 6 i 6a. W willi Gawrońskich (nr 23) mieściła się siedziba dowódcy SS i Policji na warszawski dystrykt, a pod nr 31 znajdowała się warszawska siedziba NSDAP. Aleje Ujazdowskie były jedną z reprezentacyjnych ulic, na których, na mocy zarządzenia Ludwiga Leista w lipcu 1940 roku, zakazano Żydom poruszania się. W kwietniu 1942 roku na ulicy uruchomiono tramwajową linię okólną „O”, przeznaczoną wyłącznie dla Niemców, łączącą kluczowe punkty Śródmieścia.

1 lutego 1944 roku na Alejach Ujazdowskich doszło do udanego zamachu na dowódcę SS i Policji na warszawski dystrykt, Franza Kutscherę.

W czasie powstania warszawskiego zabudowa ulicy uległa poważnym zniszczeniom. Po 1945 roku zachowała jednak swój charakter szerokiej, zadrzewionej alei z pałacami i wysokimi kamienicami. Niemniej jednak jeden z zachowanych budynków został zburzony na potrzeby budowy Ambasady Stanów Zjednoczonych.

Fragment ulicy pomiędzy placem Trzech Krzyży a placem Na Rozdrożu został uchwałą Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia 5 marca 1945 roku przemianowany na aleję im. Marszałka Józefa Stalina. W 1956 roku przywrócono dawną nazwę.

Od 1951 roku w Alejach Ujazdowskich odbywał się kiermasz książkowy pod nazwą Dni Oświaty, Książki i Prasy, który później przeniesiono pod Pałac Kultury i Nauki.

W związku z budową Trasy Łazienkowskiej w latach 1971–1974 pod ulicą przebito tunel o długości 46 metrów.

W 1994 roku Trakt Królewski w Warszawie, wraz z historycznym zespołem miasta i Wilanowem, został uznany za pomnik historii. W 2023 roku, podczas przebudowy placu Na Rozdrożu, zlikwidowano przejście podziemne dla pieszych znajdujące się pod ulicą.

Ważniejsze obiekty

Belweder
Pomnik Józefa Piłsudskiego
Gmach Kancelarii Prezesa Rady Ministrów (nr 1)
Łazienki Królewskie
Pomnik Fryderyka Chopina
Pomnik Henryka Sienkiewicza
Ogród Botaniczny (nr 4)
Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego (nr 4)
Centralne Biuro Antykorupcyjne (nr 9)
Pomnik Wojciecha Korfantego
Ministerstwo Sprawiedliwości oraz Cele Bezpieki, oddział Muzeum Powstania Warszawskiego (nr 11)
Pałac Sobańskich – siedziba Klubu Polskiej Rady Biznesu (nr 13)
Pomnik Stefana Roweckiego „Grota”
Ambasada Węgier (ul. Chopina 2)
Park Ujazdowski
Pomnik Ignacego Jana Paderewskiego
Pałac Pod Karczochem w Warszawie, siedziba Ambasady Litwy (nr 14)
Pałacyk Wielopolskich (nr 15)
Kamienica Władysława Ławrynowicza (nr 22)
Willa Gawrońskich, b. siedziba Ambasady Jugosławii oraz Serbii (nr 23)
Pałacyk Śleszyńskich, b. siedziba Ambasady Jugosławii oraz Serbii (nr 25)
Pałac Rembielińskiego (nr 6a)
Kamienica pod Gigantami (nr 24)
Pałacyk Wilhelma Ellisa Raua – Ambasada Szwajcarii wraz z przedstawicielstwem organizacji promocji eksportu Osec (nr 27)
Ośrodek Rozwoju Edukacji (nr 28)
Ambasada Stanów Zjednoczonych (nr 29/31)
Pomnik Ronalda Reagana
Pałacyk Dziewulskich – Ambasada Bułgarii i Bułgarski Instytut Kultury (nr 33/35)
Pałacyk Karnickich, siedziba Niemieckiego Instytutu Historycznego (nr 39)
Pałacyk Józefa Jurkiewicza (od 1878 własność Ignacego Bernsteina), siedziba m.in. Ambasady Czarnogóry (nr 41)
Kamienica firmy Ericsson (nr 47)
Kamienica Jana Kulikiewicza (nr 49)
Dom Dochodowy, siedziba m.in. Ambasada Nowej Zelandii (nr 51)
Trzy tablice pamiątkowe Tchorka (nr 21 oraz przy skrzyżowaniach z ulicami: Bagatela i Agrykola)