Aleje Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Aleje Karola Marcinkowskiego

Aleje Karola Marcinkowskiego, wcześniej znane jako ulica Wilhelmowska, to ważna ulica w sercu Poznania, biegnąca w kierunku północ-południe, od ul. Solnej na północy aż do ul. Święty Marcin na południu. Jej długość wynosi 650 metrów, a w centralnym miejscu przechodzi wschodnim skrajem placu Wolności.

Historia

Aleje powstały pod koniec XVIII wieku (1794–1798), jednak wcześniej istniał tu trakt komunikacyjny. Obecny kształt związany jest z utworzeniem tzw. nowego miasta, powstałego na zachód od Starego Miasta. Twórcą tego ambitnego projektu był David Gilly, który zaprojektował wiele budowli w Niemczech, takich jak te w Brunszwiku czy Poczdamie. Ulica miała stać się główną promenadą miejską, o szerokości 30 metrów i długości 643,7 metra (2050 stóp), z dwiema jezdniami, czterema rzędami topoli piramidalnych oraz kasztanowców, a także z trasą spacerową pośrodku. Inspiracją dla Gilly’ego była berlińska aleja Unter den Linden.

Aleje zyskały na znaczeniu i zaczęły być otaczane reprezentacyjnymi budynkami już od lat 20. XIX wieku, przyciągając obiekty związane z polskim życiem gospodarczym i kulturalnym.

Od zawsze aleje były obsadzone szpalerem drzew, które częściowo oddzielano drewnianym ogrodzeniem, aby zapewnić spokój spacerowiczom. W latach 1900–1902 zmieniono koncepcję nasadzeń, dzieląc ulicę na trzy odcinki, z różnymi gatunkami drzew w każdym z nich (co roku). Od strony południowej były to platany, wiązy i lipy holenderskie. W 1884 roku kupiec Gustaw Kronthal ufundował w mieście budkę meteorologiczną z różnymi przyrządami, a w pobliżu znajdowała się drewniana pijalnia wód mineralnych, która później została przeniesiona w inne miejsce.

W 1927 roku pomiędzy ulicami Podgórną i Paderewskiego utworzono szeroką promenadę z rzędami kasztanowców. Po II wojnie światowej Aleje przeszły znaczne zmiany urbanistyczne, związane z planowaną Trasą Piekary, co wpłynęło negatywnie na substancję architektoniczną tej ulicy. Na początku XXI wieku rozpoczęto rewitalizację, która obejmowała m.in. ułożenie nowej promenady z kostki, nasadzenie dębów piramidalnych oraz ustawienie nowych pomników.

Obiekty

Rozpoczynając od północy, w Alejach Marcinkowskiego znajdują się (lub znajdowały) następujące ważne obiekty:

Pierzeja wschodnia

• Nieistniejący teatr w ujeżdżalni Geislera, działający w latach 1794–1804, gdzie występował m.in. Wojciech Bogusławski,
• Dom nr 1 – tzw. Dom Królowej Jadwigi z lat 1854–1855, początkowo hotel, a później miejsce spotkań polskich instytucji kulturalnych. W obiekcie występowali m.in. Kajetan Kopczyński, Władysław Bracki, Maria Kucnerowa oraz Antonina Podgórska. Mieszkały tu także znane postaci, w tym Helena Dowbor-Muśnicka oraz konsul szwedzki Wiktor Zabłocki,
• Dom nr 2, należący do Marii Paruszewskiej, poetki, w którego gościnie przebywali m.in. Feliks Nowowiejski i Bronisław Huberman,
• Dom nr 3 – dawny Hotel Berliński, w którym gościł Adam Mickiewicz w latach 1831 i 1832. Mieściły się tam także Izba Przemysłowo-Handlowa oraz Giełda Zbożowa i Towarowa,
• Dom nr 3A – pod bramą tego budynku przepływała skanalizowana obecnie rzeka Bogdanka,
• Budynek pocztowy, pierwotnie neorenesansowy (1873–1881, proj. Heinrich Koch), przebudowany w latach 1935–1936 (Adam Ballenstaedt), a następnie po 1939 roku. Z poczty często korzystał Zygmunt Krasiński,
• Wojewódzkie Centrum Telekomunikacyjne z 1975 roku, proj. Zdzisław Piwowarczyk i Regina Pawuła-Piwowarczyk,
• Dom nr 5 – popularny sklep cukierniczy Patyków,
• Dom nr 8 – z nieistniejącą cukiernią Warszawianka, w której przed I wojną światową mieściło się Muzeum imienia Paula von Hindenburga,
• Muzeum Narodowe, wcześniej Muzeum Prowincjonalne. Obecny budynek z 1903 roku, proj. Karol Hinckeldeyn, a nowe skrzydło z 2001 roku, proj. Witold Trzaska,
• Hotel Bazar z nowym skrzydłem (1898–1899),
• Dom nr 11 – dawny Bank Kwilecki-Potocki, w którym mieści się Muzeum Farmacji,
• Budynek NBP (nr 12) – dawniej Bank Królestwa Pruskiego z 1912 roku, a potem Bank Rzeszy Niemieckiej,
• Dom nr 13 – dawny Hotel Francuski z lat 1908–1910, proj. Roger Sławski, w którym gościł m.in. Jan Kasprowicz.

Pierzeja zachodnia

• Sąd Okręgowy, pierwotny budynek z lat 1873–1875, obecny z lat 1952–1953, proj. Stanisław Pogórski,
• Komisariat Policji Poznań Stare Miasto, wcześniej Główny Urząd Celny oraz Urząd Akcyz i Monopoli,
• Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu, wcześniejsza siedziba Ziemstwa Kredytowego,
• Dom nr 27 – przed II wojną światową siedziba loży masońskiej Kosmos Loge,
• Dom nr 25 – dawna redakcja Gońca Wielkopolskiego,
• Dom nr 24, własność Banku Związku Spółek Zarobkowych – siedziba Narodowego Uniwersytetu Robotniczego,
• Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu (1822–1828),
• Plac Wolności,
• Drukarnia i Księgarnia św. Wojciecha,
• Hotel Rzymski (Zur Stadt Rom),
• Pałac Anderschów z 1856 roku, proj. Gustav Schultz,
• Dom nr 18 (nieistniejący) – dawna redakcja Nowego Kuriera,
• Galeria MM, dawniej drukarnia Jana Deckera, wyburzona w ramach modernizacji,
• Centrum III – niezrealizowana koncepcja przebudowy.

W osi Alei

• Gmach Dowództwa V Korpusu Armijnego w Poznaniu – nieistniejący,
• Pomnik Wilhelma I – nieistniejący,
• Pomnik Karola Marcinkowskiego,
• Fontanna z delfinami z 1908 roku, proj. Hugona Lederera,
• Pomnik Golema, proj. David Černý,
• Stela Heinza Macka.

Komunikacja

Na krótkim odcinku Alei przebiega jednotorowa, jednokierunkowa trasa tramwajowa, z dwoma przystankami o nazwie Aleje Marcinkowskiego.

Osobliwości

• W 1929 roku, po ciężkiej zimie, wszystkie drzewa w Alejach wymarzły. W związku z organizowanym w tym roku PeWuKi, zostały tymczasowo zastąpione krzewami i słabymi brzozami, aby nie stracić reprezentacyjnego charakteru ulicy;
• 12 kwietnia 1945 roku otwarto przy Alejach pierwszą po wojnie księgarnię w mieście, którą kierował Julian Stefański;
• Dwa różne stylowo pomniki: Marcinkowskiego (tradycyjny) i Golema (autorstwa Davida Černého) prowadzą w rejonie ulicy 23 Lutego swoisty dialog estetyczny.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Poznań – atlas aglomeracji 1:15.000, wyd. CartoMedia/Pietruska & Mierkiewicz, Poznań, 2010, ISBN 978-83-7445-018-8
• Zbigniew Zakrzewski, W zasięgu hejnału – Ulicami mojego Poznania, część II, wyd. Kwartet, Poznań 2006, ss.213-257, ISBN 83-60069-25-5
• Praca zbiorowa, Atlas architektury Poznania, Wydawnictwo Miejskie, Poznań, 2008, ss. 186-191, ISBN 978-83-7503-058-7
• Praca zbiorowa, Poznań – spis zabytków architektury, Wydawnictwo Miejskie, Poznań, 2004, ss.152-153, ISBN 83-89525-07-0
• Marcin Libicki, Poznań – przewodnik, Wydawnictwo Gazeta Handlowa, Poznań, 1997, ss.142-147, ISBN 83-902028-4-0
• PiotrP. Marciniak PiotrP., Doświadczenia modernizmu. Architektura i urbanistyka Poznania w czasach PRL, PiotrP. Chojnacki, Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2010, s. 141, ISBN 978-83-7503-113-3, OCLC 750779978.
• Włodzimierz Łęcki, Poznań – przewodnik po zabytkach i osobliwościach miasta dla przybyszów z dalszych i bliższych stron, wyd. Zysk i S-ka, Poznań, 2010, ss.140-148, ISBN 978-83-7506-466-7
• Praca zbiorowa, Poznań – przewodnik po zabytkach i historii, Wydawnictwo Miejskie, Poznań, 2003, ss.173-182, ISBN 83-87847-92-5

Linki zewnętrzne

Audycja „Mój Poznań, moja Wielkopolska – Poznańska Unter den Linden” w serwisie YouTube, Ratajska Telewizja Kablowa