Aleja Wojciecha Korfantego w Katowicach

Aleja Wojciecha Korfantego to jedna z głównych dróg komunikacyjnych w Katowicach, prowadząca od Śródmieścia na północ przez Koszutkę oraz Wełnowiec-Józefowiec aż do Siemianowic Śląskich. Wzdłuż alei znajdują się liczne budynki użyteczności publicznej oraz mieszkalne, które powstały w różnych okresach, głównie po II wojnie światowej. Ulica ta nosi imię Wojciecha Korfantego, jednej z kluczowych postaci w historii Górnego Śląska.

Przebieg

Aleja W. Korfantego zaczyna swój bieg w Śródmieściu, od katowickiego Rynku oraz skrzyżowania z ulicą Teatralną. Kierując się na północ, krzyżuje się z ulicą Stanisława Moniuszki oraz ulicą Piastowską, mijając budynek dawnego hotelu Grand (al. W. Korfantego 3) i budynek Separatora. Kontynuując na północ, przechodzi obok gmachu hotelu Katowice, Ślizgowa, Superjednostki oraz pomnika Powstańców Śląskich. W rejonie ronda gen. Jerzego Ziętka łączy się z aleją Walentego Roździeńskiego (droga krajowa nr 79, droga krajowa nr 86, droga ekspresowa nr 86 i DTŚ) oraz ulicą Chorzowską (droga krajowa nr 79 i DTŚ), wkraczając na obszar Koszutki.

Następnie, kierując się na północ, aleja biegnie obok kompleksu wysokościowców .KTW, Spodka oraz siedziby Głównego Instytutu Górnictwa (plac Gwarków, skrzyżowanie z ulicą Misjonarzy Oblatów MN i ulicą Katowicką). Na wysokości skrzyżowania z ulicą Słoneczną i ulicą Jesionową, aleja W. Korfantego wchodzi na teren dzielnicy Wełnowiec-Józefowiec. W rejonie Wełnowca krzyżuje się z ulicą Konduktorską i ulicą Gnieźnieńską (pl. Walentego Fojkisa), mijając wcześniej zabytkowy gmach Sądu Apelacyjnego oraz tereny dawnej huty „Hohenlohe”, a za nim kolonię Fryderyka. Aleja kończy swój bieg przy skrzyżowaniu z ulicą Telewizyjną obok placu Alfreda, kolonii Alfred i Lasku Alfreda, na granicy z Siemianowicami Śląskimi.

Historia

W okolicach 1360 roku, nad rzeką Roździanką (dzisiejszy potok Rawa, który przepływa pod aleją w rejonie Rynku), na miejscu dzisiejszego Separatora powstała kuźnica, która znajdowała się w ówczesnej Kuźnicy Boguckiej (dzisiejsze Śródmieście). Najstarsza pisana wzmianka o kuźnicy w tym miejscu pochodzi z 1397 roku, zawarta w wyroku sądu kurii biskupiej w Krakowie, który dotyczył sporu o kolaturę parafii mysłowickiej. Zabudowania kuźnicy przetrwały do drugiej połowy XIX wieku.

Trakt prowadzący do Siemianowic istniał już w XVII wieku jako droga dworska. Na przełomie XVII i XVIII wieku w rejonie dzisiejszej ulicy Piastowskiej, Uniwersyteckiej oraz alei Wojciecha Korfantego funkcjonował hutniczy folwark bogucki, który od drugiej połowy XVIII wieku należał do właścicieli Kuźnicy Boguckiej.

Na miejscu dzisiejszego Spodka w 1818 roku, na terenach dworskich należących do Franza von Wincklera, założono hutę „Franz”, która w 1860 roku połączyła się z hutą „Fanny”. Połączony zakład „Fanny-Franz” działał do 1903 roku, a jego zabudowania zostały wykorzystane przy budowie tzw. Dworu Marii – kompleksu zakładowego o charakterze hutniczym, który należał do rodziny Kurtoków. Został on wyburzony w latach sześćdziesiątych XX wieku.

W latach 1899–1922 ulica nosiła nazwę Schloßstrasse, w latach 1922–1939 i w 1945 roku – Zamkowa, w latach 1939–1945 – Ludendorffstraße, a od 11 października 1946 roku – Armii Czerwonej. Uchwałą Rady Miasta Katowice nr VIII/44/90 z 8 października 1990 roku nadano jej nazwę aleja Wojciecha Korfantego. Od początku istnienia była to ulica z budynkami użyteczności publicznej.

W okresie międzywojennym XX wieku przy ówczesnej ulicy Zamkowej mieściły się: Konsulat Republiki Łotwy (pod numerem 16), Restauracja Zamkowa Franciszka Matuli (ul. Zamkowa 1), jadłodajnia Adelista Dawida (pod numerem 2), Śląski Przemysł Rowerowy (ul. Zamkowa 20), „Polhurt” – Towarzystwo Przemysłowo-Handlowe (pod numerem 20), wytwórnia chemiczna „Steinhoff” (ul. Zamkowa 20), „Progress” Zjednoczone Górnośląskie Kopalnie (biuro sprzedaży węgla, ul. Zamkowa 10), sklep z benzyną, olejami i smarami H. Schwidewskiego (ul. Zamkowa 37 i 38), oddział Banku Kupieckiego Śląskiego oraz towarzystwa ubezpieczeniowego „Przyszłość” (pod numerem 1). W miejscu dzisiejszego ronda istniał przejazd kolejowy kolejki wąskotorowej, prowadzącej do kopalni „Ferdynand”.

4 września 1939 roku, naprzeciw Domu Powstańca przy ówczesnej ulicy Zamkowej, żołnierze Wehrmachtu rozstrzelali schwytanych polskich obrońców miasta – łącznie około osiemdziesięciu harcerzy i byłych powstańców śląskich, wśród nich Nikodema Renca. W 1945 roku, pod numerem 38, uruchomiono oddział przedsiębiorstwa „Papyrus” z Krakowa.

W 1959 roku władze miasta Katowice podjęły decyzję o przebudowie Śródmieścia, w tym Rynku. Kamienice na północnej pierzei zostały wyburzone, aby poszerzyć ulicę Armii Czerwonej, co rozpoczęło rozwój Śródmieścia w kierunku północnym, gdzie wcześniej znajdowały się zabudowania huty „Marta” i pałacyku von Thiele-Wincklerów (plany poszerzenia arterii zaczęto realizować już w 1938 roku, kiedy to wyburzono kamienice pod numerami 4 i 5). W latach sześćdziesiątych XX wieku wzniesiono tzw. Blok Zachód – ciąg galerii oraz budynków usługowo-handlowych, zaprojektowany przez M. Króla. Projekt obejmował również budowę wysokościowców – Separatora (bud. 1968), Ślizgowca (bud. 1968) oraz Superjednostki (bud. 1967–72). W 1965 roku na skrzyżowaniu z ulicą Feliksa Dzierżyńskiego (obecnie ulica Chorzowska) oraz aleją Walentego Roździeńskiego, powstało rondo gen. Jerzego Ziętka z podziemnymi przejściami, zaprojektowane przez W. Lipowczana.

9 grudnia 2006 roku oddano do użytku przebudowane rondo z szklaną kopułą oraz podziemny tunel o długości około 650 metrów. 3 sierpnia 2010 roku aleja była częścią trasy trzeciego etapu wyścigu kolarskiego Tour de Pologne 2010, a 2 sierpnia 2011 roku również trasy trzeciego etapu Tour de Pologne 2011. W kolejnych latach kolarze także przejeżdżali aleją.

W późniejszym czasie przeprowadzono przebudowę alei na odcinku od Rynku do ronda gen. J. Ziętka. 18 maja 2011 roku rozpoczęto postępowanie administracyjne dotyczące realizacji inwestycji drogowej pod nazwą: Przebudowa układu drogowego, placów publicznych, torowiska tramwajowego oraz infrastruktury technicznej w strefie Rondo–Rynek dla przedsięwzięcia Przebudowa strefy śródmiejskiej miasta Katowice. Prace budowlane zrealizowano do 2015 roku. W ramach tych prac przebudowano m.in. torowisko tramwajowe, jezdnię oraz infrastrukturę techniczną, wymieniono nawierzchnię chodników oraz postawiono nowe wiaty przystankowe.

Opis i dane techniczne

Aleja W. Korfantego na całej długości przebiega przez trzy dzielnice: Śródmieście, Koszutkę oraz Wełnowiec-Józefowiec. Jest jedną z najdłuższych dróg w Katowicach, o długości 3 885 m. Stanowi drogę powiatową o klasie drogi zbiorczej i jest w administracji Miejskiego Zarządu Ulic i Mostów w Katowicach. W systemie TERYT aleja figuruje pod numerem 38509.

Od Rynku do skrzyżowania z ulicą Jesionową i ulicą Słoneczną droga ta ma dwa pasy ruchu w każdym kierunku oraz dodatkowy pas poboczny dla autobusów. W najszerszym miejscu jezdnia ma 15 m, a chodnik 9,5 m, natomiast w najwęższym odpowiednio 7 i 1,5 m. Pod aleją znajduje się odgałęzienie wodociągu magistralnego GPW o przekroju Ø 600 mm, eksploatowanego przez Katowickie Wodociągi. Skrajem alei biegnie także szlak Historii Górnictwa Górnośląskiego.

Aleja W. Korfantego jest jedną z dróg w Katowicach, na której odnotowuje się największą liczbę kolizji i wypadków drogowych. Średnie natężenie ruchu w godzinach szczytu popołudniowego na odcinku od ulicy Piastowskiej do ronda gen. Jerzego Ziętka, według badań przeprowadzonych we wrześniu 2007 roku, wynosiło 1 702 samochody na godzinę, z czego 92,9% stanowiły samochody osobowe.

Aleją W. Korfantego kursują autobusy oraz tramwaje, na zlecenie Zarządu Transportu Metropolitalnego (ZTM) oraz autobusy PKM Jaworzno. Wzdłuż alei znajdują się następujące przystanki: Katowice Aleja Korfantego, Katowice Rondo, Koszutka Misjonarzy Oblatów, Koszutka GIG, Koszutka Słoneczna, Koszutka Jesionowa, Wełnowiec Poczta, Wełnowiec Kościół, Wełnowiec Gnieźnieńska i Wełnowiec Plac Alfreda. W rejonie skrzyżowań z ulicą Słoneczną oraz z ulicą Telewizyjną (plac Alfreda) znajdują się pętle tramwajowe – pierwsza z nich została oddana do użytku 5 września 1964 roku, a druga w obecnym miejscu w 1956 roku.

Historyczne obiekty

Na alei Wojciecha Korfantego znajdują się następujące obiekty:

zespół kamienic mieszkalnych w czworoboku pomiędzy ulicami: Stanisława Moniuszki, Piastowską i al. W. Korfantego, wpisany do rejestru zabytków (nr rej.: A/1497/92 z 4 września 1992 roku); wzniesiony około 1900 roku, w stylu eklektycznym z elementami secesji;
Separator (al. W. Korfantego 2) – jedenastokondygnacyjny budynek Głównego Biura Studiów i Projektów Przeróbki Węgla „Separator”, wzniesiony w latach 1967–1972, zaprojektowany przez Stanisława Kwaśniewicza; kubatura wynosi 53 000 m³;
budynek dawnego hotelu „Grand” (al. W. Korfantego 3) – siedziba Muzeum Śląskiego w latach 1984–2018, wpisany do rejestru zabytków (nr rej.: A/1314/83 z 3 października 1983 roku), wybudowany w 1898 roku w stylu neogotyckim; projektanci to prawdopodobnie Ignatz Grünfeld lub Gerd Zimmermann;
budynek mieszkalno-usługowy „Delikatesy” (al. W. Korfantego 5) – składający się z parterowego pawilonu handlowego oraz wysokościowca mieszkalnego; powstał w latach 1960–1962, zaprojektowany przez Mariana Skałkowskiego;
Galeria Sztuki Współczesnej BWA (al. W. Korfantego 6) – pawilon o powierzchni 800 m², oddany do użytku w 1969 roku, według projektu Stanisława Kwaśniewicza; na górnym pasie koronującym znajduje się fryz rzeźbiarski, nawiązujący do antycznych form; nr rejestru zabytków A/1340/24 z 2 lutego 2024;
Ślizgowiec (al. W. Korfantego 8) – dziewiętnastokondygnacyjny wieżowiec mieszkalny o wysokości około 60 metrów, ukończony w 1969 roku metodą ślizgową; zaprojektowany przez Stanisława Kwaśniewicza;
budynek hotelu „Katowice” (al. W. Korfantego 9); oddany do użytku w 1965 roku, zaprojektowany przez Tadeusza Łobosa; posiada kubaturę 53 460 m³ i około 200 pokoi jednoosobowych; zbudowany na terenach dawnego folwarku katowickiego;
budynek Handlowego Domu Dziecka – Varietes Centrum (Centrum u Michalika; al. W. Korfantego 10), wyburzony w 2013 roku;
Pałac Ślubów (al. W. Korfantego 14); oddany do użytku w 1969 roku, wzniesiony według projektu Mieczysława Króla; w jego miejscu do początku lat sześćdziesiątych XX wieku istniały zabudowania huty Marta; obiekt został wyburzony w 2011 roku;
Superjednostka (al. W. Korfantego 16–32) – jeden z największych budynków mieszkalnych w Polsce, wybudowany w latach 1967–1972 według projektu Mieczysława Króla; posiada kubaturę 164 000 m³ i powierzchnię mieszkalną 33 600 m², obejmującą 762 mieszkania;
hala widowiskowa Spodek (al. W. Korfantego 35); wzniesiona w latach 1964–1971 według projektu Biura Studiów i Projektów Typowych Budownictwa Przemysłowego z Warszawy, reprezentowanego przez architektów Macieja Gintowta i Macieja Krasińskiego; wykonawcą konstrukcji był Andrzej Żórawski; kubatura hali głównej to 246 624 m³, całkowita powierzchnia użytkowa wynosi 15 386 m², a stałych miejsc siedzących – 7 776; koszt budowy wyniósł 800 000 000 złotych; do 1997 roku obiekt nosił nazwę Wojewódzka Hala Widowiskowo-Sportowa w Katowicach;
kamienice mieszkalne (al. W. Korfantego 58, 68), wybudowane w 1936 roku w stylu funkcjonalizmu;
kamienica mieszkalna (al. W. Korfantego 60), wzniesiona w 1937 roku w stylu funkcjonalizmu;
kamienice mieszkalne (al. W. Korfantego 66, 70, 72, 74, 76), wybudowane pod koniec lat trzydziestych XX wieku w stylu funkcjonalistycznym;
willa w ogrodzie (al. W. Korfantego 71), wzniesiona w latach trzydziestych XX wieku w stylu funkcjonalizmu;
kamienice mieszkalne (al. W. Korfantego 80, 84), wybudowane pod koniec lat czterdziestych XX wieku w stylu funkcjonalizmu;
budynki mieszkalne (al. W. Korfantego 111/113, 115), wzniesione na początku XX wieku;
neoklasycystyczny budynek Sądu Apelacyjnego (al. W. Korfantego 117, 119), wpisany do rejestru zabytków (nr rej.: A/1664/97 z 15 grudnia 1997 roku, nr rej.: A/562/2019 z 23 października 2019 roku); prawdopodobnie wzniesiony w 1905 roku; objęty ochroną budynek wraz ze schodami; wcześniej siedziba koncernu Hohenlohe Werke;
zabytkowe budynki mieszkalne (al. W. Korfantego 118, 120, 124/126, 128, 123, 125, 127, 131, 133, 134/136);
kościół pw. NMP Wspomożenia Wiernych (al. W. Korfantego 121/1); wzniesiony i poświęcony w 1930 roku; konsekrowany 4 października 1970 roku przez bpa Czesława Domina;
budynek plebanii (al. W. Korfantego 121), wzniesiony w pierwszej połowie XIX wieku w stylu neoklasycystycznym, jako budynek administracji huty Hohenlohe;
zabudowa mieszkaniowa kolonii Fryderyka (al. W. Korfantego 147/145, 151/149, 153/155, 157/159, 161/163, 165/167, 181/183, 185/187, 189), pochodząca z XIX wieku;
dawna hala pieców destylacyjnych w Zakładach Metalurgicznych „Silesia” (w Wełnowcu), przy al. W. Korfantego 141 (róg z ul. Konduktorską 8), wpisana do rejestru zabytków (nr rej.: A/1385/89 z 30 maja 1989 roku), wzniesiona w 1913 roku w stylu modernizmu; budynek ten został skreślony z rejestru decyzją Ministra Kultury z 4 kwietnia 2005 roku i wyburzono;
zabudowa szybu „Alfred” (al. W. Korfantego 182, 184), wpisana do rejestru zabytków (nr rej.: A/1228/78 z 19 sierpnia 1978 roku); teren wraz z obiektami dawnej kopalni „Alfred”: lokomotywownia, warsztaty, kotłownia, maszynownia, nadszybie, łaźnia, cechownia, kuźnia, stajnia, dwa domy mieszkalne; budynki pochodzą z 1910 roku, w stylu historyzmu i modernizmu; do rejestru wpisany został także starodrzew.

Instytucje

Na alei Wojciecha Korfantego, według stanu na marzec 2021 roku, znajdują się następujące instytucje:

Galeria Sztuki Współczesnej Biura Wystaw Artystycznych (al. W. Korfantego 6);
Śląskie Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej w Katowicach (al. W. Korfantego 8);
Atelier Fotografii Alternatywnej „Silmaril” (al. W. Korfantego 16);
Administracja Osiedla Superjednostka Katowickiej Spółdzielni Mieszkaniowej (al. W. Korfantego 32/11);
Kompleks przy al. W. Korfantego 35: Hala Widowiskowo-Sportowa Spodek (w tym lodowisko, sala gimnastyczna i basen), Hotel Diament Spodek;
Górnośląskie Towarzystwo Lotnicze (al. W. Korfantego 38);
Polska Technika Górnicza (al. W. Korfantego 51/46);
Wieżowiec GIG Office Point (al. W. Korfantego 79);
Zakład Budowy Urządzeń i Aparatury Naukowo-Doświadczalnej (al. W. Korfantego 81);
Sąd Apelacyjny w Katowicach (al. W. Korfantego 117/119);
Rzymskokatolicka parafia Najświętszej Maryi Panny Wspomożenia Wiernych (al. W Korfantego 121/1);
Katowickie Przedsiębiorstwo Geologiczne (al. W. Korfantego 125a);
Urząd Pocztowy Katowice 12 (al. W. Korfantego 128);
DL Atrium (dawniej Reinhold Center) – zespół budynków biurowo-konferencyjnych (al. W. Korfantego 138); w 2010 roku zakończono pierwszą fazę budowy – oddano do użytku obiekt PKP Cargo;
Oświata i Biznes oraz Rzemieślnicza Branżowa Szkoła I Stopnia w Katowicach (al. W. Korfantego 141);
Instytut Techniki Budowlanej w Warszawie. Oddział Śląski (al. W Korfantego 191).

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

JerzyJ. Abramski JerzyJ., Ulice Katowic, Zawiercie: Graf−Mar, 2000, ISBN 83-913341-0-4.

StefaniaS. Adamczyk StefaniaS. (red.), Katowice. Informator z planem miasta, Katowice: Urząd Miasta w Katowicach, 1993 (pol.).

AnetaA. Borowik AnetaA., Nowe Katowice. Forma i ideologia polskiej architektury powojennej na przykładzie Katowic (1945–1980), wyd. pierwsze, Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2019, ISBN 978-83-66018-17-4 (pol.).

JacekJ. Broszkiewicz JacekJ. (red.), Katowice – reflektorem po mieście, Katowice: Urząd Miejski w Katowicach, ISBN 83-901884-0-6 (pol.).

MichałM. Bulsa MichałM., Ulice i place Katowic, wyd. trzecie, Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka, 2018, ISBN 978-83-63780-28-9 (pol.).

MichałM. Bulsa MichałM., BarbaraB. Szmatloch BarbaraB., Sekrety Katowic, Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2018, ISBN 978-83-7729-386-7.

MichałM. Bulsa MichałM., BarbaraB. Szmatloch BarbaraB., Katowice, których nie ma, Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2019, ISBN 978-83-7729-502-1.

EwaE. Chojecka EwaE., Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, Katowice: Muzeum Śląskie, 2004, ISBN 83-87455-77-6 (pol.).

WojciechW. Janota WojciechW., Katowice w literaturze polskiej, Katowice: Biblioteka Śląska, Śląskie Towarzystwo Miłośników Książki i Grafiki, 2008, ISBN 978-83-923385-2-9.

JerzyJ. Janota JerzyJ., Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939, Łódź: Księży Młyn, 2010, ISBN 978-83-7729-021-7.

JadwigaJ. Lipońska-Sajdak JadwigaJ., Katowice wczoraj. Kattowiz gestern, Gliwice 1995.

JerzyJ. Moskal JerzyJ., …Bogucice, Załęże et nova villa Katowice − Rozwój w czasie i przestrzeni, Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1993, ISBN 83-85831-35-5.

KatarzynaK. Piotrowiak KatarzynaK., Jak budowano rondo i Spodek [online], katowice.wyborcza.pl, 2 lipca 2004 (pol.).

AndrzejA. Plewako AndrzejA., Działalność Kuźnicy Boguckiej w Katowicach, Katowice: Katowickie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, 1985.

Spacery po Katowicach, Katowice: Urząd Miasta Katowice: Wydział Promocji i Współpracy z Zagranicą, grudzień 2003, s. 14, ISBN 83-918152-5-0.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice – II edycja. Część 1. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego, Załącznik nr 1 do uchwały nr XXI/483/12 Rady Miasta Katowice z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie uchwalenia „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice” – II edycja, Miasto Katowice, 2012 (pol.).

JózefJ. Szaflarski JózefJ. (red.), Katowice 1865–1945. Zarys rozwoju miasta, Katowice: Śląski Instytut Naukowy w Katowicach, Wydawnictwo Śląsk, 1978 (pol.).

K.K. Szaraniec K.K., L.L. Szaraniec L.L., K.K. Szarowski K.K., Katowice i Górnośląski Okręg Przemysłowy, Katowice: Katowickie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, 1980, s. 18, 31, 33, 41, 42, 43, 45 (pol.).

LechL. Szaraniec LechL., Osady i osiedla Katowic, Katowice: Oficyna „Artur”, 1996, ISBN 83-905115-0-9.

LechL. Szaraniec LechL., Górny Śląsk – Przewodnik, Warszawa: Wydawnictwo Muza, 1997, s. 60, 61, 63, 64, ISBN 83-7079-875-6 (pol.).