Aleja Pracy
Aleja Pracy to jedna z ulic we Wrocławiu, zlokalizowana w południowej części miasta, w osiedlu Grabiszyn, które w przeszłości należało do dzielnicy Fabryczna.
Położenie
Aleja Pracy stanowi jedną z kluczowych dróg komunikacyjnych w osiedlu Grabiszyn, łącząc ukośną ulicę Grabiszyńską, biegnącą z północnego zachodu, z aleją Hallera, rozciągającą się w kierunku zachodnim. W północnej części aleję przecina ulica Inżynierska, na której skrzyżowaniu w 2010 roku powstało rondo noszące imię Jerzego Woźniaka od 2013 roku. W środkowej części aleja krzyżuje się z ulicą Makową, stanowiącą główną oś zabudowy jedno- i wielorodzinnej w osiedlu Grabiszyn, które przed 1945 rokiem nazywane było Eichborngarten. Ulica Odkrywców, będąca przedłużeniem alei Pracy w kierunku południowym, przebiega wśród domów jednorodzinnych osiedla Grabiszynek. Całkowita długość alei Pracy wynosi 516 metrów.
Nazwa
Obecna nazwa, nadana po II wojnie światowej, nawiązuje do nazw kilku sąsiednich ulic, które noszą nazwy zawodów, takich jak Inżynierska, Magazynowa, Budowlana, Księgowa, Kreślarska oraz Spawaczy, a także nieistniejącego już placu Techników. Niemiecka nazwa Roonstraße pochodzi od Albrechta Theodora Emila von Roona (1803-1879), pruskiego ministra wojny i generalnego feldmarszałka. 19 października 2001 roku Rada Miejska Wrocławia podjęła decyzję o zmianie nazwy alei Pracy na aleję Ojca Adama Wiktora, na co wcześniej wnioskowali niektórzy mieszkańcy. Adam Wiktor był jezuitą i proboszczem kościoła św. Klemensa Dworzaka w czasach stanu wojennego. Decyzja ta spotkała się z oporem części mieszkańców oraz Komisji Nazewnictwa Ulic Towarzystwa Miłośników Wrocławia i została ostatecznie uchylona przez wojewodę dolnośląskiego z powodów formalnych.
Historia
Aleja Pracy została wytyczona na miejscu dawnej drogi wygonowej, biegnącej południkowo od zabudowań wsi Grabiszyn w kierunku południowym, przez pola i łąki. Po przyłączeniu Grabiszyna do Wrocławia w 1911 roku rozpoczęto budowę osiedli mieszkalnych. Pierwszy dom zbudowano w latach 1912-1913, a kolejne powstawały w latach 1923-1939. Południowa część ulicy została przeznaczona na budownictwo socjalne dla mniej zamożnych mieszkańców. Do 1937 roku zrealizowano siedem domów socjalnych w tym rejonie, z małymi mieszkaniami zarządzanymi przez magistrat. Najstarszy z nich, należący do fundacji Gotthelfa, miał numery 36-40, a od północy przylegał do budynku z mieszkaniami fundacji Wiesnera i Schürtzmanna, z numerami 30-34. Domy z numerami 27 i 29 po przeciwnej stronie należały do fundacji doktora Ludwiga Friedmanna, 31 i 33 do fundacji Kempnera, a numery 37-43 do Gminy Synagogalnej oraz żydowskiej fundacji Östreicherów. W połowie lat dwudziestych rozpoczęto budowę ewangelickiego kościoła parafialnego Trójcy Świętej, jednak ostatecznie powstał tylko dom spotkań z salą gimnastyczną. Pod koniec lat dwudziestych oraz w latach trzydziestych zbudowano także szkołę ludową oraz mieszkania spółdzielni Schlesienbau G.m.b.H. W 1945 roku północna część ulicy została zniszczona, a po wojnie jej zabudowa została częściowo zrekonstruowana. Ostatnim budynkiem, który powstał przy alei Pracy, jest blok Osiedle Corte Verona, zaprojektowany w 2006 roku.
Zabudowa
Ocalona zabudowa południowej części alei Pracy stanowi interesujący przykład modernistycznej architektury mieszkalnej od lat dwudziestych do trzydziestych XX wieku oraz zestaw budynków z małymi i przystępnymi cenowo mieszkaniami socjalnymi, projektowanych przez różnych architektów.
Najstarszy budynek, dom fundacji Gotthelfa, powstał w latach 1913-1914 według projektu miejskiego radcy budowlanego Maksa Berga. Zawierał 36 niewielkich mieszkań spełniających wymogi tzw. minimum socjalnego, składających się z kuchni ze spiżarnią oraz pokoju mieszkalnego i toalety. W piwnicach mieściły się pralnie oraz wspólne łazienki dla lokatorów. Budynek, nowoczesny jak na swoje czasy, częściowo nawiązywał do lokalnej architektury śląskiej, miał również częściową konstrukcję żelbetową, co było nowością w budownictwie mieszkaniowym.
Dom fundacji Wiesnera i Schürtzmanna, zbudowany w latach 1934-1935, został zaprojektowany przez Richarda Konwiarza. Zawierał jedno- i dwupokojowe mieszkania oraz wspólne łazienki i toalety, a jego forma była oszczędna i modernistyczna, z dwuspadowym dachem oraz elewacją z czerwonej cegły. Podobne w formie są budynki po drugiej stronie ulicy, w tym dom fundacji Friedmanna, zaprojektowany również przez Konwiarza, dom fundacji Kempnera, który powstał w latach dwudziestych według projektu Karla Klimma, oraz budynek należący do gminy żydowskiej i fundacji Östreicherów, zbudowany w latach 1935-1937 przez Richard i Paula Ehrlichów oraz Moritza Haddy’ego.
Ewangelicki kościół, zbudowany w 1928 roku według projektu zespołu architektów Paula Kleina i Georga Wolffa, reprezentuje nurt „ceglanego modernizmu”, charakterystyczny dla ówczesnej architektury. Hala, przykryta dwuspadowym dachem, pierwotnie miała służyć jako sala gimnastyczna domu parafialnego, obok którego planowano większą świątynię, jednak te plany nigdy nie zostały zrealizowane. Po 1945 roku kościół stał się katolickim kościołem pw. św. Klemensa Dworzaka.
Przypisy
Bibliografia
Encyklopedia Wrocławia. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006.
Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
Gerhard Scheuermann: Das Breslau Lexikon. Dülmen: Laumann-Verlag, 1994.
Linki zewnętrzne
Aleja Pracy. Archiwum Budowlane Miasta Wrocławia – zbiory. [dostęp 2015-04-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)]. – skany projektów budynków i archiwalnych zdjęć.
