Aleja Niepodległości to ulica znajdująca się w warszawskich dzielnicach Śródmieście, Mokotów oraz Ochota.
Przebieg
Ulica zaczyna się przy byłym Dworcu Południowym, w miejscu, gdzie krzyżuje się z aleją Wilanowską. Następnie przechodzi przez Mokotów, a od ul. Batorego stanowi granicę między Ochotą na zachodzie a Śródmieściem na wschodzie. Aleja przecina także Pole Mokotowskie oraz Trasę Łazienkowską. Zakończenie jej biegu ma miejsce przy skrzyżowaniu z ul. Koszykową, gdzie przekształca się w ul. Tytusa Chałubińskiego.
Historia
Budowa alei miała miejsce w latach 30. XX wieku, a zakończono ją w 1938 roku, chociaż do 1939 roku kontynuowano jeszcze prace wykończeniowe.
Aleja włączyła w swoje granice dwie istniejące wcześniej ulice – Topolową, która biegła przez tereny wojskowe od Koszykowej do dzisiejszej Trasy Łazienkowskiej, oraz Włodarzewską, wytyczoną na początku XX wieku po drugiej stronie Pola Mokotowskiego, między Rakowiecką a Madalińskiego. Ulica ta na początku była piaszczystą drogą otoczoną niską zabudową oraz gliniankami, a do 1922 roku nosiła nazwę Spokojna. Jej znaczenie wzrosło po rozszerzeniu granic Warszawy w 1916 roku.
W 1841 roku na osi obecnej alei utworzono pole wyścigowe, które później przeniesiono na ul. Polną. W 1910 roku na Polu Mokotowskim powstało lotnisko mokotowskie, gdzie po I wojnie światowej organizowano parady wojskowe, z największą w 1928 roku z okazji dziesięciolecia odzyskania niepodległości. Budowa alei stała się możliwa dzięki przeniesieniu w 1934 roku lotniska na Okęcie. Przebicie alei przez Pole Mokotowskie umożliwiło połączenie zachodniego Mokotowa z Śródmieściem.
Aleja miała być pierwszym etapem Trasy N-S, planowanej na trasie od Marymonckiej przez Powązki, Śródmieście, Chałubińskiego, Pole Mokotowskie, przedłużoną Włodarzewską aż do Puławskiej. Plany Stefana Starzyńskiego zostały pokrzyżowane przez II wojnę światową, a po jej zakończeniu udało się połączyć Puławską z aleją w rejonie Dworca Południowego.
W miarę budowy alei powstawały nowe budynki. W części śródmiejskiej aleja biegnie między obiektami Politechniki Warszawskiej a wojskowymi, a na południe od niej znajdują się po wojnie wzniesione gmachy GUS, Biblioteki Narodowej oraz Urzędu Patentowego. W rejonie GUS-u istniało osiedle domków fińskich, które później zburzono. Przy Rakowieckiej w 1924 roku rozpoczęto budowę siedziby SGGW i SGH. W latach 20. XX wieku powstały tam również budynki mieszkalne, takie jak wille i kamienice. W 1948 roku pomiędzy Wiktorską a Madalińskiego powstało duże osiedle WSM, a między Odyńca i Woronicza osiedle Wierzbno, będące poligonem doświadczalnym warszawskiego budownictwa mieszkaniowego. Na Mokotowie znajdują się także Klub Garnizonowy oraz siedziba Polskiego Radia.
Na szczególną uwagę zasługuje zespół budynków na rogu al. Niepodległości i ul. Koszykowej (al. Niepodległości 245). To jedna z największych inwestycji przedwojennego Funduszu Kwaterunku Wojskowego realizowana w latach 1931–1933. Mieszkały tu rodziny oficerów garnizonu warszawskiego, w tym wykładowców Wyższej Szkoły Wojennej oraz jej słuchaczy (m.in. mjr Stanisław Skarżyński i płk Kazimierz Iranek-Osmecki). Kompleks składa się z dwóch skrzydeł – dłuższego (z dziewięcioma klatkami schodowymi) od ul. Koszykowej oraz krótszego (z trzema klatkami schodowymi) od ówczesnej ul. Topolowej, w narożu oraz na końcu dłuższego skrzydła znajdują się dwie bramy. Od strony ul. Koszykowej budynek łączył się z kompleksem Wyższej Szkoły Wojennej, a w 1936 roku rozpoczęto budowę kolejnego obiektu na przedłużeniu krótszego skrzydła.
W październiku 1933 roku na rogu ulic Topolowej i 6 sierpnia (Nowowiejskiej) odsłonięto pomnik Poległym Saperom, który został zniszczony w 1944 roku.
Zabudowa ulicy ucierpiała w trakcie obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku. W okresie niemieckiej okupacji, 16 października 1943 roku, przed domem pod nr 141 miała miejsce pierwsza egzekucja uliczna w Warszawie.
Podczas okupacji niemieckiej aleja otrzymała nazwę Nordsüdallee. W czasie powstania warszawskiego w 1944 roku ulica ponownie stała się miejscem walk — między Odyńca, Puławską a Woronicza do 27 września bronił się pułk Baszta.
W 1948 roku rozpoczęto budowę osiedla Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej między ulicami Madalińskiego, Wołoską, Wiktorską i al. Niepodległości.
W 1956 roku, w ramach przedłużonej na północ Trasy N-S, na wydzielonym torowisku zainstalowano tory tramwajowe, które oddano do użytku.
W latach 1962–1976 pod nr 213 powstał kompleks budynków Biblioteki Narodowej zaprojektowany przez Stanisława Fijałkowskiego.
W 1977 roku nad ulicą, w okolicy Biblioteki Narodowej, wybudowano kładkę dla pieszych, łączącą obie części Pola Mokotowskiego.
W październiku 1986 roku odcinek alei od ul. Domaniewskiej do ul. Batorego został zamknięty dla ruchu kołowego w związku z budową pierwszej linii metra. Odcinek od ul. Batorego do ul. Odyńca ponownie otwarto dla ruchu w listopadzie 1993 roku.
W latach 90. XX wieku odcinek alei od Trasy Łazienkowskiej (ul. Wawelska oraz al. Armii Ludowej) do skrzyżowania z ul. Puławską był częścią drogi krajowej nr 723. Mimo reformy numeracji w 2000 roku, aleja straciła kategorię drogi krajowej dopiero 1 stycznia 2004 roku.
Ważniejsze obiekty
Stacja metra Wilanowska
Osiedle Domaniewska (nr 9/11, 13, 15, 21A)
Kościół Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła
Centrum Europejskie UW oraz Ośrodek Studiów Amerykańskich (nr 22)
Stacja metra Wierzbno
Polskie Radio (nr 77/85)
Stacja metra Racławicka
Komenda Główna Straży Granicznej (nr 100)
Kampus Szkoły Głównej Handlowej
Budynek „A” (Pawilon Doświadczalny) − ul. Rakowiecka 24
Budynek „B” (Pawilon Biblioteczny) − ul. Rakowiecka 22B
Budynek „G” (Gmach Główny) − al. Niepodległości 162
Budynek „C” − al. Niepodległości 128
Dom Studenta SGH nr 1 „Sabinki” − al. Niepodległości 147
Stacja metra Pole Mokotowskie
Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Park SGGW
Osiedle Batorego
Pole Mokotowskie
Klub Park
Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (nr 188/192)
Biblioteka Narodowa (nr 213)
Centrala Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) (nr 190)
Główny Urząd Statystyczny (nr 208)
Muzeum Andrzeja Struga (nr 210)
Kolonia Staszica
Schron bojowy Ringstand 58c (tzw. tobruk, ul. Nowowiejska 26).
Ministerstwo Obrony Narodowej (nr 218)
Służba Wywiadu Wojskowego (nr 243)
Wzdłuż ulicy znajdują się liczne tablice pamiątkowe, w tym cztery tablice Tchorka (na budynkach nr 132/136, nr 208, nr 210 i nr 221).
Mieszkańcy
Na rogu ul. Dąbrowskiego i alei Niepodległości znajduje się willa, w której przed II wojną światową mieszkał Stefan Starzyński. Na chodniku obok budynku (od strony al. Niepodległości) umieszczono wolno stojącą tablicę upamiętniającą Starzyńskiego.
W trakcie niemieckiej okupacji, w jednym z mieszkań przy al. Niepodległości 131, mieszkał Czesław Miłosz, który w tym okresie, wraz z bratem Andrzejem, angażował się m.in. w pomoc ukrywającym się Żydom.
W mieszkaniu przy alei Niepodległości 159 mieszkał i 23 marca 1943 roku został aresztowany Jan Bytnar (na budynku znajduje się tablica pamiątkowa odsłonięta w 1980 roku).
Po powstaniu warszawskim, przy alei Niepodległości 223, ukrywał się Władysław Szpilman. To tu spotkał Wilma Hosenfelda, który mu pomógł (te wydarzenia upamiętnia tablica odsłonięta 4 grudnia 2011 roku).
W kamienicy przy alei Niepodległości 163 w latach 1998–2010 mieszkał Ryszard Kaczorowski (tablica pamiątkowa na budynku odsłonięta w 2010 roku).
Przypisy
Bibliografia
Franciszka Gryko: Aleja Niepodległości, Stolica, Nr 40 (1606), 1 października 1978
