Aleja Jana Chrystiana Szucha to ulica zlokalizowana w śródmieściu Warszawy, która rozciąga się od placu Unii Lubelskiej do placu Na Rozdrożu.
Nazwa alei została nadana na cześć Jana Chrystiana Szucha, architekta odpowiedzialnego za projektowanie warszawskich założeń krajobrazowych oraz ogrodów królewskich Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Historia
Aleja została wytyczona około 1773 roku jako część Osi Stanisławowskiej. Po 1780 roku, w miejscu skrzyżowania z ul. Marszałkowską, zbudowano folwark królewski, który później przeszedł na własność Jana Chrystiana Szucha. Oficjalne użycie obecnej nazwy ulicy datuje się na rok 1877.
W związku z rosnącą obecnością wojsk rosyjskich w Warszawie, od połowy XIX wieku aleja zaczęła być zabudowywana obiektami o charakterze wojskowym. Około 1870 roku wzniesiono drewniane baraki, które później zostały zastąpione murowanymi koszarami Litewskiego Pułku Lejbgwardii, co dało początek nazwie wytyczonej ulicy Litewskiej. W 1900 roku, przy skrzyżowaniu z Alejami Ujazdowskimi, zrealizowano kompleks budynków Korpusu Kadetów im. A. Suworowa. Południowy odcinek alei, w rejonie placu Unii Lubelskiej, zabudowano okazałymi kamienicami oraz pałacykami.
W 1922 roku aleja otrzymała nazwę Batorego, która jednak nie zyskała popularności. Około 1930 roku ulicę wyasfaltowano.
Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku przy alei powstał prowizoryczny cmentarz, a groby zaczęto usuwać na rozkaz niemieckich władz w listopadzie 1939 roku.
Po kapitulacji Warszawy w jesieni 1939 roku monumentalne budynki Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Najwyższej Izby Kontroli zostały zajęte przez Gestapo, SD oraz Ordnungspolizei, a aleja stała się centrum niemieckiej dzielnicy policyjnej. 1 grudnia 1941 roku nazwę ulicy zmieniono na Strasse der Polizei, a mieszkańcami byli jedynie Niemcy. 6 maja 1944 roku przy alei Szucha 16 żołnierze oddziału specjalnego Kedywu Komendy Głównej AK „Pegaz” przeprowadzili nieudany zamach na Waltera Stamma, kierownika Wydziału IV w urzędzie Komendanta SD i policji bezpieczeństwa na dystrykt warszawski.
W godzinie „W”, 1 sierpnia 1944 roku, podczas powstania warszawskiego, powstańcy z 1109 plutonu dywizjonu „Jeleń“ zaatakowali aleję od strony placu Unii Lubelskiej, lecz zostali powstrzymani przez Niemców ogniem z broni maszynowej. W wyniku starcia Polacy wycofali się, tracąc 13 swoich towarzyszy. W tym samym czasie, na przeciwnym końcu ulicy, powstańcy z 2. kompanii „Cegielskiego” z VII Zgrupowania „Ruczaj“ zaatakowali budynek kasyna garnizonowego, który został trafiony pociskiem z moździerza. Budynek został następnie opanowany przez 192. pluton z 4. kompanii „Kosmy“. Po wyczerpaniu amunicji powstańcy zostali otoczeni i zabici przez Niemców.
Od 17 stycznia 1946 roku do kwietnia 1992 roku aleja nosiła nazwę al. 1 Armii Wojska Polskiego.
W 1968 roku, w związku z rozpoczęciem budowy Trasy Łazienkowskiej, rozebrano budynek kasyna wojskowego (nr 29), który był ostatnim reliktem dawnych koszar piechoty rosyjskiej.
W listopadzie 2012 roku Rada m.st. Warszawy zmieniła nazwę alei z aleja Szucha na aleja Jana Chrystiana Szucha. W 2013 roku po wschodniej stronie ulicy powstała ścieżka rowerowa.
Ważniejsze obiekty
Po 1944 roku aleja zachowała niemal całkowitą zabudowę, stanowiąc przykład luksusowych realizacji architektonicznych z różnych epok.
nr 2/4 – luksusowa kamienica w stylu art déco, zbudowana w latach 1929−1930 według projektu Adolfa Inatowicza-Łubiańskiego. Fasada ozdobiona dwiema pseudowieżami, a uskoki ostatniego piętra tworzą tarasy. W latach 1946–1955 budynek był siedzibą ambasady Związku Radzieckiego, a następnie do 1990 ambasady Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Do 2019 roku był siedzibą Rządowego Centrum Legislacji.
nr 3 – kamienica wzniesiona w latach 1905–1910, w stylu wczesnomodernistycznym z elementami secesji.
nr 5 – pałacyk Milicera zbudowany w 1885 roku, który później przeszedł przebudowę w stylu neobaroku. W okresie przedwojennym był miejscem spotkań warszawskiej masonerii, a w latach 1945–1992 siedzibą Ambasady ZSRR, a później w latach 1992−2006 Ambasady Litwy.
nr 6 – Neorenesansowy pałacyk Dowgiałły, zbudowany w 1925 roku według projektu Jana Bagieńskiego. Obiekt naśladuje neorenesansowe pałace z XIX wieku. Detale rzeźbiarskie fasady wykonał prawdopodobnie Edmund Bartłomiejczyk, a pałacyk wyróżnia się kolumnadą w wielkim porządku na tle wgłębnego ryzalitu.
nr 7 – luksusowa kamienica funkcjonalistyczna, zbudowana w 1937 roku według projektu Edwarda Zachariasza Ebera. Fasada wyłożona piaskowcem, portal bramy wykonany z czarnego bazaltu. W latach 1946–1976 stanowiła siedzibę Przedstawicielstwa Handlowego ZSRR, a później ambasady Ukrainy.
nr 9 – budynek Lecznicy Chirurgiczno-Ginekologicznej doktora Tomasza Ignacego Solmana, wzniesiony w latach 1893−1894 w stylu neogotyckim według projektu Stefana Szyllera. W momencie powstania był to bardzo nowoczesny obiekt. W latach 1977 oraz 1984–1990 częściowo go wyburzono i przebudowano.
nr 11 – dom mieszkalny z 1934 roku, zaprojektowany przez Zygmunta Plater-Zyberka. Zbudowany w stylu międzynarodowym, nawiązuje do neoekspresjonizmu z elementami stylu okrętowego; ryzality klatek schodowych posiadają okrągłe okna przypominające bulaje. Południowa fasada wzbogacona jest przez wykusze, loggie oraz duże poziome okna.
nr 12 – pałacyk Nuncjatury Stolicy Apostolskiej w Polsce z 1912 roku, zbudowany według projektu A. Daniszewskiego lub Edwarda Ebera. W 1948 roku został nadbudowany i rozbudowany, a nowe pomieszczenia powstały na miejscu zburzonych zabudowań Automobilklubu Polskiego pod nr 10.
nr 12a – dawny budynek kasyna oficerskiego w zespole Korpusu Kadetów im. A. Suworowa, wzniesiony w 1900 roku według projektu Wiktora Junoszy-Piotrowskiego. Budynek spłonął w 1939 roku, a po wojnie odbudowano go w latach 1946–1949 z wieloma zmianami. Od 1995 roku jest siedzibą Trybunału Konstytucyjnego.
nr 16 – kamienica Spółdzielni Mieszkaniowej „Proporzec” z lat 1934−1937, autorstwa Edgara Aleksandra Norwertha, będąca przykładem luksusowego funkcjonalizmu lat 30. Stolarka drzwi wejściowych odnosi się do geometrycznej ornamentyki inspirowanej sztuką japońską. Z uwagi na profil członków spółdzielni (oficerów wyższych szarż) budynek był nazywany „domem generalskim“. W przedwojennym okresie mieszkali tam m.in. Bogusław Miedziński oraz Walery Sławek (który popełnił tam samobójstwo w 1939 roku). W czasie wojny, po wysiedleniu ludności polskiej, zamieszkali tam wysokiej rangi urzędnicy Gestapo. Po 1945 roku ich miejsce zajęły osoby związane z aparatem władzy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, w tym Józef Ozga-Michalski oraz Marian Rybicki; mieszkał tam także Stefan Kisielewski. Na budynku znajdują się tablice upamiętniające akcję Stamm oraz Walerego Sławka.
nr 17/19 – pałacyk generałowej Marii Agapijew z 1895 roku, będący miejską willą z przedogródkiem, zbudowaną w stylu neorenesansu.
nr 19 – dwuczęściowy biurowiec Szucha Premium Offices, który obudował ogród z pałacykiem Marii Agapijew, przeznaczonym na działalność restauracyjno-klubową. Siedziba m.in. Ambasady Słowenii oraz Przedstawicielstwa Flandrii.
nr 21 – biurowiec Articom, należący do Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
nr 23 – gmach Najwyższej Izby Kontroli, wybudowany w 1935 roku według projektu Tadeusza Leśniewskiego przy współpracy Stefana Colonna-Walewskiego. Architektura łączy zmodernizowany klasycyzm ze strukturalizmem. Fasada gmachu wyłożona jest czerwonym piaskowcem z Wąchocka, a detale i wnętrza zaprojektowano w stylu art déco. W latach 1939–1945 gmach był siedzibą Ordnungspolizei, a od 1945 roku Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
nr 25 – gmach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, wybudowany w latach 1925−1930 według projektu Zdzisława Mączeńskiego. Jest to wybitny przykład prestiżowej architektury, bliskiej realizacjom z faszystowskich Włoch i Niemiec lat 30. Zachowany wystrój rzeźbiarski w stylu art déco z 1928 roku, zaprojektowany przez Wojciecha Jastrzębowskiego, oraz silnie zgeometryzowane godło Polski w typie art déco na portyku kolumnowym. Budynek przy al. Jana Chrystiana Szucha 25 był siedzibą hitlerowskiej policji bezpieczeństwa (niem. Sicherheitspolizei, Sipo) oraz służby bezpieczeństwa (niem. Sicherheitsdienst, SD) na Warszawę, a w jego podziemiach znajdowało się więzienie śledcze Gestapo. Od 1945 roku pełni funkcję Ministerstwa Edukacji Narodowej (obecnie Ministerstwo Edukacji i Nauki). W 1952 roku, dla upamiętnienia tysięcy przetrzymywanych, torturowanych i zakatowanych na śmierć, w przyziemiu gmachu utworzono muzeum – Mauzoleum Walki i Męczeństwa.
Głaz, który został ustawiony w 1974 roku w miejscu nieistniejącego już budynku kasyna garnizonowego (nr 29, obecnie skwer pomiędzy aleją Szucha a Trasą Łazienkowską), upamiętnia zamach przeprowadzony przez Polskich Socjalistów 19 maja 1942 roku.
Przypisy
