Aleja Górnośląska w Katowicach
Aleja Górnośląska to kluczowa arteria komunikacyjna w Katowicach, przebiegająca równoleżnikowo przez centralną część miasta, wzdłuż dzielnic: Śródmieście, Brynów część wschodnia-Osiedle Zgrzebnioka oraz Osiedle Paderewskiego-Muchowiec.
Droga ta jest fragmentem autostrady A4 i trasy europejskiej E40 na odcinku pomiędzy węzłem Katowice Mikołowska a węzłem Murckowska. Ma długość około 4 km i jest jedną z najbardziej obciążonych tras w Polsce. Jej budowa oraz rozbudowa odbywały się etapami od końca lat 60. XX wieku, a nazwa została nadana w 1967 roku.
Przebieg
Aleja Górnośląska ma przebieg równoleżnikowy, prowadząc przez centralne Katowice, wzdłuż dzielnic: Śródmieście, Brynów część wschodnia-Osiedle Zgrzebnioka i Osiedle Paderewskiego-Muchowiec.
Kilometraż autostrady A4, której częścią jest aleja Górnośląska, wzrasta w kierunku wschodnim. Aleja zaczyna się na węźle Katowice Mikołowska (336,423 km autostrady A4), gdzie przecinają się ulice Mikołowska i Kochłowicka. W kierunku zachodnim autostrada prowadzi dalej w stronę Chorzowa.
Od węzła Murckowska aleja Górnośląska kieruje się południowo-wschodnio, a następnie, w okolicy wieży spadochronowej w parku im. T. Kościuszki, zmienia kierunek na wschodni. Dalej droga przebiega pod wiaduktem ul. T. Kościuszki oraz linii tramwajowej, a następnie pod wiaduktem ul. W. Stwosza. Tu znajduje się kolejny węzeł autostradowy – Katowice Francuska (338,341 km autostrady A4), gdzie aleja krzyżuje się z ulicą Francuską.
W dalszej części aleja krzyżuje się z ulicami Ofiar Katynia i A. Dygacza od północy oraz z ulicami Szybowcową, Alpejską i Prowansalską od południa. Po przekroczeniu Potoku Leśnego (Doliny Trzech Stawów) aleja Górnośląska kończy się na węźle Murckowska (340,302 km autostrady A4), gdzie przecina się z ulicą Murckowską i ulicą Pszczyńską. Autostrada A4 kontynuuje w kierunku Mysłowic.
Charakterystyka
Aleja Górnośląska, w połączeniu z Drogową Trasą Średnicową, aleją W. Roździeńskiego i ulicą Murckowską, stanowi jedną z najważniejszych arterii komunikacyjnych Katowic. Jako część autostrady A4 i drogi europejskiej E40, jest kluczowym elementem komunikacji w mieście, głównie dla ruchu dalekozasięgowego o charakterze międzynarodowym i międzyregionalnym, a także dla ruchu lokalnego w Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii. Aleja, wraz z Drogową Trasą Średnicową, stanowi również równoleżnikową drogę tranzytową.
Autostrada A4, w której skład wchodzi aleja Górnośląska, zapewnia połączenie w kierunku wschodnim do Ukrainy przez Kraków i Rzeszów oraz na zachód do Niemiec przez Opole i Wrocław.
Aleja Górnośląska to droga dwujezdniowa o nawierzchni bitumicznej, o długości 4038 m. W najszerszym miejscu szerokość jednej jezdni wynosi 23,5 m (w każdym kierunku 3 pasy ruchu + 1 pas awaryjny + 3 pasy ruchu jezdni zbiorczo-rozprowadzającej), a w najwęższym 10 m (2 pasy ruchu jezdni głównej).
Droga jest zarządzana przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad, Rejon Wysoki Brzeg (Jaworzno, ul. Drogowców 6). W systemie TERYT aleja figuruje pod numerem 48272. Nazwa ulicy odnosi się do historycznego regionu Górnego Śląska, w którym leżą Katowice. Jezdnie zbiorczo-rozprowadzające autostrady A4 za aleją Górnośląską w kierunku Chorzowa noszą nazwę ul. Kochłowicka, natomiast w granicach Katowic autostrada za węzłem Murckowska nie ma przypisanej nazwy.
Kod pocztowy dla adresów wzdłuż alei to 40-511.
Aleja Górnośląska należy do jednego z najbardziej obciążonych ruchem odcinków dróg krajowych w Polsce, z średnim dobowym ruchem rocznym wynoszącym 105 033 pojazdów na dobę, zmierzonym podczas Generalnego Pomiaru Ruchu w latach 2020–2021. Jest także jedną z najbardziej narażonych na hałas dróg w mieście, co wymusza zastosowanie ekranów akustycznych chroniących tereny mieszkalne w jej okolicy.
W połowie czerwca 2023 roku linie metropolitalne ZTM M10 Katowice – Kobiór, M13 Katowice – Sosnowiec oraz M22 Katowice – Międzyrzecze, a także standardowe linie autobusowe kursowały wzdłuż alei, jednak nie ma tam przystanków autobusowych.
Historia
W okolicach późniejszej alei Górnośląskiej, w rejonie węzła Katowice Francuska, w XVI wieku powstał folwark Karbowa. W 1842 roku uruchomiono hutę cynku „Emma”, w pobliżu której zbudowano domy robotnicze, a na początku XX wieku dwie cegielnie. W latach 1823–1870 w okolicy węzła Katowice Mikołowska funkcjonowała huta cynku „Henriette”, a później eksploatowano tam kamieniołom.
W 1888 roku w pobliskim lasku zaczęto tworzyć zalążki nowego parku, który w latach 1894–1895 przekształcono w Südpark. W 1925 roku nadano mu imię Tadeusza Kościuszki. W latach 1930–1935, w miejscu późniejszego węzła Katowice Mikołowska, powstało boisko dla piłkarzy Rozwoju Katowice, a w 1969 roku zainicjowano budowę siedziby Centralnego Ośrodka Informatyki Górnictwa na terenie boiska.
Trasa alei Górnośląskiej budowana była stopniowo. Już w latach 30. XX wieku powstała droga między ulicą Mikołowską a ulicą T. Kościuszki, stanowiąca aleję spacerową, północną granicę parku T. Kościuszki, prowadzącą przez tereny zielone i ogródki działkowe. Po II wojnie światowej została ona wybrukowana. W latach 50. XX wieku droga biegła od skrzyżowania ulic Mikołowskiej i Kochłowickiej na wschód, krzyżując się z ulicami Barbary, T. Kościuszki, W. Stwosza i Plebiscytową, kończąc przy skrzyżowaniu z ulicą Francuską.
W latach 1966–1969 rozpoczęto przebudowę skrzyżowania drogi z ulicą Mikołowską i Kochłowicką na sześciowlotowe rondo. 24 maja 1971 roku oddano do użytku odcinek alei między ulicami Mikołowską a Murckowską. W odpowiedzi na wzrost liczby samochodów zbudowano drewnianą kładkę nad aleją, stanowiącą przedłużenie ulicy Barbary.
Nazwę Aleja Górnośląska nadano oficjalnie w 1967 roku.
W latach 70. XX wieku rozpoczęto poszerzanie alei, co zwiększyło liczbę pasów ruchu o dwa w każdą stronę. W 1976 roku zbudowano już wiadukty w ciągu ulic T. Kościuszki i W. Stwosza oraz ukończono bezkolizyjny węzeł drogowy z ulicą Francuską. Aleję dalej przebudowywano w kierunku wschodnim do ulicy Murckowskiej, a na skrzyżowaniu w rejonie kolonii Zuzanny zbudowano węzeł drogowy typu koniczynka. W latach 80. XX wieku aleją Górnośląską zaczęto prowadzić ruch autobusów miejskiego transportu zbiorowego. W tym samym okresie ulicę gen. K. Pułaskiego poprowadzono pod aleję, a w latach 1978–1982 rondo mikołowskie przebudowano na węzeł drogowy.
Na północ od alei, w latach 1970–1980, zbudowano osiedle mieszkaniowe im. Ignacego Jana Paderewskiego. W 1985 roku przy alei Górnośląskiej powstał biurowiec Wojewódzki.
30 października 1996 roku oddano do użytku odcinek autostrady A4 między węzłem Murckowska a Mysłowicami oraz zmodernizowany odcinek alei Górnośląskiej pomiędzy węzłem Katowice Francuska a węzłem Murckowska. 10 listopada 1999 roku udostępniono przebudowany odcinek autostrady A4 między węzłem Katowice Francuska a węzłem Mikołowska, a do listopada 2001 roku zmodernizowano dalszy odcinek w kierunku Chorzowa.
Prace te okazały się niewystarczające, a węzły stały się niedrożne. W latach 2006–2009 zrealizowano przebudowę węzła Murckowska, rezygnując z węzła typu koniczynka na rzecz większej liczby wiaduktów. Poszerzono także aleję w kierunku zachodnim (do ulicy Francuskiej), zamontowano ekrany akustyczne oraz zmodernizowano istniejące. Przebudowano również węzeł Katowice Mikołowska. Powstała kładka łącząca osiedle I.J. Paderewskiego z Centrum Handlowym 3 Stawy.
Centrum Handlowe 3 Stawy otwarto 16 listopada 1999 roku, a zmodernizowano je w 2014 roku. W sierpniu 2016 roku zakończono budowę kompleksu biurowego A4 Business Park przy węźle Katowice Francuska. W 2017 roku zamknięto sklep sieci Praktiker znajdujący się po drugiej stronie Centrum Handlowego 3 Stawy, a halę wyburzono w 2021 roku.
Gospodarka i instytucje
Na dzień listopada 2023 roku w systemie REGON zarejestrowane były 4 podmioty gospodarcze z siedzibą przy alei Górnośląskiej, w tym m.in. restauracja sieci McDonald’s (al. Górnośląska 40a) oraz stacja paliw BP (al. Górnośląska 55).
W sąsiedztwie alei znajdują się m.in. następujące instytucje i przedsiębiorstwa: Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach (ul. Mikołowska 72a), COIG (ul. Mikołowska 100), Urząd Metropolitalny Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii (ul. Barbary 21a), Park Hotel Diament Katowice (ul. W. Stwosza 37), Prokuratura Regionalna w Katowicach (ul. W. Stwosza 31), Komenda Wojewódzka Państwowej Straży Pożarnej (ul. W. Stwosza 36), Komenda Wojewódzka Policji w Katowicach (ul. J. Lompy 19), Komenda Miejska Policji w Katowicach (ul. J. Lompy 19) oraz Centrum Handlowe 3 Stawy (ul. gen. K. Pułaskiego 60).
W pobliżu alei, między ulicą Mikołowską a ulicą T. Kościuszki, rozciąga się park T. Kościuszki, a na wschód od ulicy Mikołowskiej znajduje się Dolina Trzech Stawów. Przy alei działa także stacja pomiarowa zarządzana przez Regionalny Wydział Monitoringu Środowiska w Katowicach.
Przypisy
Bibliografia
AntoniA. Barciak AntoniA., EwaE. Chojecka EwaE., SylwesterS. Fertacz SylwesterS. (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 2, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012, ISBN 978-83-87727-29-1.
MichałM. Bulsa MichałM., Ulice i place Katowic, wyd. trzecie, Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka, 2018, ISBN 978-83-63780-28-9.
LeszekL. Danilczyk LeszekL., MariaM. Kasprzyk MariaM., Studium historyczno-urbanistyczne Katowic w granicach administracyjnych. Katowice. Tom I tekst. Część II studium konserwatorskie, Opublikowano w: Miejski System Zarządzania – Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. Zabytki, Kraków: Pracownie Konserwacji Zabytków „ARKONA” Sp. z o.o. Pracownia Dokumentacji Naukowo-Historycznej, 1994.
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice – II edycja. Część 1. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego, Załącznik nr 1 do uchwały nr XXI/483/12 Rady Miasta Katowice z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie uchwalenia „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice” – II edycja, Miasto Katowice, 2012.
