Aleja 3 Maja
Aleja 3 Maja to ulica zlokalizowana na warszawskim Powiślu. Rozciąga się po obu stronach wiaduktu mostu Poniatowskiego, od Wisłostrady aż do podnóża skarpy warszawskiej.
Historia
Budowę drogi łączącej Solec z Nowym Światem zrealizowano w latach 1823–1824. Ulica prowadziła w wykopie, otoczona czterema rzędami drzew, do portu nad Wisłą, gdzie znajdowały się liczne nadbrzeżne składy drewna oraz dzielnica przemysłowa południowego Powiśla. Nowa droga zyskała nazwę Nowa Droga Jerozolimska. Nieoficjalnie była określana jako Droga Steinkellera, na cześć właściciela młyna parowego Towarzystwa Wyrobów Zbożowych, który powstał w latach 1826–1827, oraz innych zakładów przemysłowych usytuowanych wzdłuż południowej strony drogi. Około 1838 roku ulica została przedłużona o około 170 metrów od Solca do nabrzeża.
W 1845 roku ulica została przecięta torami kolejki łączącej fabrykę wagonów z portem. W połowie XIX wieku zakłady przemysłowe przy Nowej Drodze przeszły w ręce Banku Polskiego, a później znanego warszawskiego bankiera Jana Gotliba Blocha, który przekształcił je w koszary. Około 1900 roku przeprowadzono poważne prace wodociągowe na odcinku, który obecnie stanowi aleję 3 Maja. W latach 1904–1913 zbudowano 700-metrowy wiadukt mostu Poniatowskiego, zasypując wcześniejszy wykop.
W dniu 3 maja 1916 roku, w 125. rocznicę uchwalenia Konstytucji, władze Warszawy postanowiły, że przedłużenie Alej Jerozolimskich od Nowego Światu do mostu Poniatowskiego będzie nosić nazwę Aleja 3 Maja. Nazwa ta obejmowała zarówno wiadukt prowadzący na most, jak i jezdnie biegnące wzdłuż niego, przy których w okresie międzywojennym wzniesiono kilka domów spółdzielczych.
W czasie okupacji niemieckiej ulica otrzymała nowe nazwy: polską Dworcowa oraz niemiecką Bahnhofstrasse, a później Ostlandstrasse.
Fragment ulicy od Nowego Światu do wiaduktu mostu Poniatowskiego został 27 listopada 1946 roku przemianowany na Al. Generała Władysława Sikorskiego. W 1946 roku wzdłuż ulicy ułożono tory tramwajowe oraz wybudowano pod wiaduktem mostu Poniatowskiego tymczasową zajezdnię tramwajową „Solec”. Zajezdnia, oddana do użytku razem z odbudowanym mostem 22 lipca 1946 roku, funkcjonowała do przełomu lutego i marca 1961 roku. Na ulicy powstał także tor odstawczy, który mógł pomieścić kilkanaście wagonów. Przy zajezdni stworzono unikalny kraniec w formie trójkąta torowego.
Od 22 czerwca 1949 roku zasięg nazwy alei 3 Maja został ograniczony do fragmentu od ulicy Smolnej do linii Wisły.
W latach 90. zamknięto wjazd od strony Wisłostrady. W rezultacie remontu nawierzchni w 2005 roku przedwojenny bruk zastąpiono asfaltem, zachowując jedynie fragment historycznego bruku z torem tramwajowym przed kamienicą nr 5.
Zabudowa
Dom przy alei 3 Maja 2
Kamienica została wzniesiona w latach 1923–1931 na podstawie projektu Wincentego Oczykowskiego przez Spółdzielnię Budowlano-Mieszkaniową „Domy Spółdzielcze”. Posiada starannie zachowane lub odtworzone elementy oryginalnego wystroju, w tym windy.
W okresie przedwojennym oraz po wojnie w budynku tym mieszkało wiele znanych postaci z życia publicznego, takich jak Stanisław Dubois, Maria Wittek i Zbigniew Religa.
Dom przy alei 3 Maja 5
Kamienica została zbudowana w 1931 roku dla Spółdzielni Mieszkaniowej „3-ego Maja”. Jej projekt stworzył znany warszawski architekt Wacław Weker, który był członkiem spółdzielni. Do dziś zachowało się wiele elementów pierwotnego wystroju: schody z lastriko, metalowa balustrada z drewnianym uchwytem, sprawna winda z kryształowymi lustrami oraz elementy zabytkowej stolarki, np. drzwi do niektórych mieszkań. Oryginalny projekt budynku jest przechowywany w archiwum spółdzielni.
Podczas okupacji elegancki budynek został zasiedlony przez niemieckich lokatorów. W czasie powstania warszawskiego jedna z klatek schodowych została trafiona bombą, jednak pozostałe dwie zachowały się w dobrym stanie, co umożliwiło powrót mieszkańców.
W latach 1934–1944 w budynku mieszkała Mieczysława Ćwiklińska.
W lipcu 2011 roku dom został wpisany do rejestru zabytków.
Inne obiekty
Na alei 3 Maja znajdują się m.in.:
- al. 3 Maja 5a, 7b, 12 – budynki Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej „Powiśle”
- al. 3 Maja 7 – kamienica Wolfa Mazelmana wzniesiona w latach 1931−1932 według projektu Józefa Steinberga
- na odcinku między ulicami Solec i Kruczkowskiego, pod wiaduktem mostu Poniatowskiego – Centrum Handlowe „Arkada” (adres: ul. Solec 81b)
- na rogu ulicy Kruczkowskiego – Nordic Park, budynek biurowy z 2000 roku o powierzchni przekraczającej 18 tysięcy m² (adres: Kruczkowskiego 8)
- na rogu ulicy Kruczkowskiego w pobliżu Skarpy warszawskiej – przystanek kolei średnicowej Warszawa Powiśle zbudowany w 1962 roku (adres: Kruczkowskiego 3b)
Miejsca pamięci
Na filarze wiaduktu mostu Poniatowskiego, przy Wybrzeżu Kościuszkowskim, znajduje się jedna z tablic pamiątkowych Tchorka, poświęcona ofiarom niemieckiej zbrodni z okresu powstania warszawskiego.
Komunikacja miejska
Obecnie aleją 3 Maja nie kursują żadne linie komunikacji miejskiej. Do 1960 roku swoje trasy kończyły tu tramwaje linii 9, które dojeżdżały z placu Trzech Krzyży ulicami Książecą, Ludną i Solec.
W kulturze
Aleja 3 Maja była tłem dla wielu polskich filmów i seriali. Kręcono tu m.in. sceny do:
- kryminałów telewizyjnych Kobra
- serialu Ekstradycja 3 (mieszkanie Beaty przy al. 3 Maja 7/51, pod którym na Halskiego czatował Sumar; odcinki 7. i 8.)
- komedii Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz Stanisława Barei z 1978 roku
- filmu Zamach stanu
- filmu Żołnierze wolności (sceny z powstania warszawskiego)
- filmu …Gdziekolwiek jesteś panie prezydencie…
- filmu Haracz szarego dnia (scena egzekucji)
- filmu Bogowie z 2014 roku
